پس از چهل سال

رضا بابایی

در میان همۀ اصول و فروع دین، هیچ اصل یا فرعی را نمی‌یابید که به اندازۀ امر به معروف و نهی از منکر، دچار ابتذال و انحطاط شده باشد. استاد مطهری می‌گفت: «من می‌ترسم زیانی که ما از راه امر به معروف و نهی از منکر جاهلانه کرده‌ایم، یا صدمه‌هایی که از این راه به اسلام زده‌ایم، از زیان ترک امر به معروف و نهی از منکرمان بیشتر باشد.»(مجموعۀ آثار، ج17، ص287).

بیش از چهل سال از روزگار مطهری می‌گذرد و آن زیان‌ها و جهالت‌هایی که او از آن می‌ترسید، اکنون چهل برابر شده است. مسلمانان شنیده‌اند که باید امر به معروف و نهی از منکر کنند؛ اما کسی به آنان نمی‌گوید در روزگاری که رسانه‌ها هزاران گونه برنامۀ صوتی و تصویری و نوشتاری دربارۀ منکرات پخش و منتشر می‌کنند، امر به معروف و نهی از منکر در مترو و خیابان و کوچه و بازار ‌معنا ندارد.

امر به معروف و نهی از منکر برای چیست؟ اگر برای آگاهی دادن به دیگران دربارۀ امور پسندیده یا منکرات است، اکنون کیست که نداند معروف چیست و منکر کدام است، تا نیازی به توضیح و تشریح دیگران در کوچه و خیابان داشته باشد؟ اگر برای تأثیرگذاری اخلاقی است، «به عمل کار برآید به سخندانی نیست.» اگر برای اصرار و تکرار و یادآوری است، این کار را هم که صدها رسانۀ صوتی و تصویری و نوشتاری و ده‌ها کتاب درسی و واحدهای تحصیلی در دانشگاه و سخنرانان و نویسندگان ترویجی و…، برعهده گرفته‌اند؟ همۀ کسانی که به وجوب امر به معروف و نهی از منکر فتوا داده‌اند، بی‌درنگ افزوده‌اند که وجوب آن، «کفایی» است؛ یعنی «اگر افرادی – به قدر کفایت-  به انجام آن اقدام کنند، از دیگران ساقط می‌شود.»(آیت الله صانعی، فقه و زندگی، ج11، ص15). آیا اکنون به قدر کفایت دربارۀ – مثلا – حجاب، امر به معروف و نهی از منکر نشده است؟ همچنین همۀ فقها در امر به معروف و نهی از منکر شرط کرده‌اند که باید بدون آبروریزی و زیان باشد و باید «احتمال تأثیر در مورد آن شخص داده شود، و ضرری برای خود او نداشته باشد، و باید تناسب را بین ضرر احتمالی و اهمیت منکری که از آن نهی می‌کند، ملاحظه نماید. در غیر این صورت، امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نیست.»(اآیت الله خامنه‌ای، اجوبه الاستفتائات، ص۲۳۲). «درباره نماز گفته نشده است که اگر دیدی به حالت مفید است بخوان و اگر دیدی مفید نیست نخوان. همچنین در روزه، حج یا زکات یا جهاد، این طور قیدی نشده. اما در باب امر به معروف این قید هست که ببین چه اثری و چه عکس‌العملی دارد و آیا کار تو در جهت صلاح اسلام و مسلمین است یا نه؟ در این تکلیف هر کسی حق دارد، بلکه واجب است که منطق و عقل و بصیرت در عمل و توجه به فایده را دخالت دهد.»(مرتضی مطهری، بیست گفتار، ص46).

به عبارت دیگر، در امر به معروف و نهی از منکر، سه هدف را می‌توان تصور کرد:
1. آموزش(ارشاد الجاهل)؛
2. یادآوری و تکرار؛
3. اجبار.

در زمانۀ ما امر به معروف و نهی از منکر به قصد آموزش، تقریبا بی‌‌معنا است؛ زیرا مثلا کسی که حجاب را برنگزیده است، از آن رو نیست که حکم حجاب را در فقه اسلامی نمی‌داند و نیازمند آموزش است. بله؛ روزگارانی بوده است که برخی از مردم نمی‌دانستند مثلا نظرگاه فقه دربارۀ حجاب یا شراب چیست و آگاه‌سازی آنان جز از طریق گفت‌وگوهای زنده و رودررو در کوچه و خیابان ممکن نبوده است. اما اکنون چنین گفت‌وگوهایی بی‌فایده است؛ مگر اینکه هر دو سوی گفت‌وگو علاقه‌مند و مایل به آن باشند.

تکرار و یادآوری رودررو در کوچه و خیابان و جنگل و دریا و مترو هم بیهوده است؛ زیرا صدها رسانه و نهاد و مؤسسه، شبانه‌روز مشغول برنامه‌سازی و یادآوری و تبلیغات گسترده‌اند.

اجبار نیز مبنای شرعی و عقلی و عرفی ندارد و اگر هم داشته باشد، وظیفۀ حکومت است، نه مردم؛ وگرنه به هرج‌ومرج و ناامنی عمومی می‌انجامد که خود بزرگ‌ترین منکر است.

به گفتۀ برخی دین‌شناسان معاصر، تحقق امر به معروف و نهی از منکر در روزگار ما، در گفت‌وگوی انتقادی با صاحبان قدرت است، نه درگیری مردم با یک‌دیگر در کوچه و خیابان و مترو.

مطالب مرتبط
منتشرشده: 2
  1. بهترین و موثر ترین امر به معروف و نهی از منکر – رفتار درست و اخلاق نیکو است. چرا به جای این – مردم را به ترک فرمان خدا سفارش می کنید؟!

  2. ایرانی

    امربه معروف ونهی ازمنکر آن طور که قبل ازانقلاب به ما آموزش می دادند به رخ کشیدن وبرملا کردن فساد حکومتی وطاغوت است حالا این امرمقدس ومترقی برای تمام اعصار تنزل پیداکرده است درحدبیرون ماندن زلف دختر درشارع عام ویااینکه ترقصی وحرکات موزون ویامثلا سازوآوازی درمجلسی شنیده شود!ویاللعجب!!!

درج دیدگاه

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.