بزرگان ایرانی از نگاه مورخ عراقی

مورخ پرکار
تاریخ القزوینی یکی از آثار دکتر جودت القزوینی ادیب و مورّخ عراقی است که در مجموعه‌ای سی جلدی به زبان عربی منتشر شده است. سید جودت قزوینی از خاندان سید مهدی قزوینی از علمای برجسته نجف است.( أعیان الشیعه، سید محسن امین، ج۱۰، ص ۱۴۵) آنگونه که رسول جعفریان گفته است در عراق دو خاندان مهم قزوینی وجود دارند. «یکی از اهالی کربلا که جد آنان سید ابراهیم قزوینی صاحب ضوابط الاصول است و تا به امروز خاندانی مستمر و پا برجا هستند. دیگر خاندان قزوینی‌های حله که این عزیز ما از آن خاندان است و از میان ایشان جماعت عالم بسیاری شهرت دارند که یکی از آنان جد بزرگ ایشان سید مهدی قزوینی از چهره های شناخته شده عراق است.»
خود سید جودت القزوینی در سال ۱۹۵۳م./ ۱۳۳۲ه.ش در بغداد به دنیا آمد. وی در سال ۱۹۷۵م/۱۳۵۴ش. از دانشکده اصول دین بغداد فارغ التحصیل شد و سپس به قاهره رفت و فوق لیسانس خود را در رشته «شریعت» در دانشکده دارالعلوم دانشگاه قاهره در سال ۱۹۸۱/۱۳۶۰ش اخذ کرد. وی در سال ۱۳۶۱ به ایران می‌آید و قصد ماندن در ایران را داشته اما به گفته خود قزوینی جو آن زمان ایران برای مهاجران عراقی مناسب نبوده و وی تحمل آن را نداشته است، به همین دلیل پس از ۸ ماه به سوریه می‌رود و از آنجا در سال ۱۹۸۵ به لندن رفته و در آنجا فعالیت‌های پژوهشی خود را ادامه داد. (أعلام فی دائره الضوء: جودت القزوینی، مجله الموسم، سال ۱۴۱۱، شماره ۹و ۱۰، ص ۶۴۸)
آنگونه که نام کامل این اثر جودت القزوینی یعنی «تاریخ القزوینی فی تراجم المنسیین و المعروفین من اعلام العراق و غیرهم» گویا است، محور اصلی این اثر تاریخ زندگی اعلام عراقی است و به این واسطه زندگینامه تعداد زیادی از علمای سرشناس نجف و عتبات نیز در این کتاب ذکر شده است. به علاوه این اثر به دلیل وسعت دوره زمانی مورد توجه آن یعنی از ابتدا تا انتهای قرن بیستم، و همینطور به واسطه اسناد و مدارک دست اولی که وی از برخی از افراد سرشناس آورده است یک اثر بی‌بدیل در نوع خود محسوب می‌گردد. از همین رو این کتاب منبع خوبی برای فهم زندگی‌نامه و تاریخ علمای معاصر حوزه نجف نیز محسوب می‌شود. اما این تنها وجه اهمیت این اثر نیست. جودت القزوینی در این اثر از چارچوب مرز کشور عراق بیرون رفته و علاوه بر بزرگان عراق که بخش عمده‌ای از آنها را اعلام حوزه نجف تشکیل می‌دهند، به بعضی بزرگان ایرانی نیز توجه کرده و زندگینامه آنان را نیز ذکر نموده است.

اعلام ایرانی از نگاه مورّخ عراقی
همانطور که اشاره شد تاریخ قزوینی در کنار شخصیت‌های عراقی، برخی اعلام کشورهای دیگر اسلامی از جمله ایران را نیز در اثر خود ذکر نموده است. البته بیشتر این شخصیت‌ها از اعلام حوزه محسوب می‌شوند. قزوینی بخشی از اثر خود را به زندگینامه دو رهبر انقلاب اسلامی یعنی امام خمینی و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای اختصاص داده و با تمجید از آنان سخن می‌گوید. وی ضمن ذکر زندگینامه و نقاط کلیدی زندگی سیاسی امام به زندگی خانوادگی ایشان نیز اشاره می‍‎کند و در آخر نیز بیانیه «رابطه الاسلامیّه الیبیّه» که در مرکز در شهر منچستر انگلستان است می‌آورد که در آن از مجاهدت‌های امام ستایش شده است. غیر از امام و آیت‌الله خامنه‌ای، زندگینامه بزرگانی چون «سید احمد خمینی، سید احمد خوانساری، آقابزرگ تهرانی(که زندگی‌نامه خود نوشت ایشان به خط خودشان را آورده است)، سید رضا صدر، ناصر مکار شیرازی، محسن اراکی و سید محمود هاشمی شاهرودی» نیز مورد اشاره قزوینی قرار گرفته است.
در کنار این افراد، برخی اعلامی که به نوعی با حوزویان در ارتباط بوده‌اند نیز ذکر شده‌اند. بدیع الزمان فروزانفر از این جمله افراد است که قزوینی درمورد قدرت سرایش شعر عربی وی سخن گفته است و اشاره نموده است که وقتی شیخ مهدی خالصی از عراق اخراج شده و در سال ۱۹۲۳ به ایران آمد، فروزانفر از وی با قصیده‌ای به زبان عربی در مشهد استقبال نمود که همان زمان در نشریه «مهر منیر» منتشر شد. این در حالی بود که فروزانفر تا آن زمان هیچ کشور عربی را ندیده بود. قزوینی متن این قصیده را در کتاب خود می‌آورد. به گفته قزوینی، فروزانفر پس از آن نیز در درس‌های خالصی شرکت کرده و با او در ارتباط بود. (ج۳، ص ۱۸۴)
سیمین بهبهانی نیز که دختر عباس خلیلی روحانی مبارز ضد انگلیسی نجفی و از ادبای معروف ایرانی نیز از دیگر شخصیت‌هایی است که قزوینی صفحاتی از کتابش را به زندگینامه و ذکر برخی از سخنان و ترجمه عربی چند شعر او اختصاص داده است.
از آنجا که قزوینی اثر خود را در خارج از ایران و به زبان عربی منتشر نموده است، طبعا با فضای بازتری در نقل وقایع تاریخی روبرو بوده است. از جمله در زندگینامه حاج سید احمد خمینی به نقل از آیت‌الله العظمی اردبیلی می‌گوید که ایشان پس از ارتحال امام خمینی به قم آمده و مبالغ زیادی از وجوهات شرعی را به مراجع تقلید دادند. وی همچنین به برخی از شایعاتی که درباره ارتحال سید احمد خمینی و ارتباط آن با برخی بزرگان انقلاب در تهران، اشاره کرده و این شایعات را از حیله‌های ضدانقلاب می‌داند. (ج۱، ص ۳۸۴)
قزوینی در صفحه ۳۵۵ جلد هجدهم کتاب خود درباره آیت‌الله سیستانی نیز ضمن ارائه زندگینامه این مرجع اعلای شیعیان سه رویکرد را در تثبیت مرجعیت این مرجع تأثیر گذار شیعیان مؤثر می‌داند: رویکرد اول مربوط به مقلدان آیت‌الله العظمی خوئی است که به گفته قزوینی با وکلا و مسئولان مؤسسه‌هایش در سراسر دنیا نشان داده می‌شود و در رأس آنها پسر آقای خوئی یعنی سید محمد تقی خوئی قرار دارد. رویکرد دوم مربوط به شیعیان خوجه است. به گفته قزوینی سومین رویکرد مؤثر در تثبیت مرجعیت آیت‌الله سیستانی را ایرانیانی تشکیل داده‌اند که مخالف رویکرد معروف در جمهوری اسلامی برای تعیین مرجعیت هستند.

کتابی با سه مقدمه
نکته جالب دیگر در مورد این مجموعه، آن است که تاریخ سی جلدی قزوینی سه مقدمه دارد: مقدمه اول در جلد اول، را پدر جودت القزوینی نگاشته است و مقدمه دوم را خودش در آغاز جلد سوم. این مقدمه دردناکی است که در آن داستان از بین رفتن بخشی از این اثر را به تصویر می‌کشد. در حقیقت در جریان جنگ‌های ۳۳ روزه اسرائیل و حزب الله لبنان در سال ۲۰۰۶ بود که کاملا تصادفی آپارتمان دکتر قزوینی با موشک‌های اسرائیلی ویران می‌شود و بخش مهمی از اثری که در حقیقت یادگار سال‌های زندگی جودت القزوینی بود از بین می‌رود. آنگونه که در سومین مقدمه این اثر آمده است اصل این اثر پنجاه جلد بوده است که دست آخر به این صورت روانه چاپ می‌شود. شایان ذکر است که آخرین مقدمه کتاب به قلم پسر جودت القزوینی است.