نمایش قدرت کلیسای ارتدوکس گرجستان

گرجی‌ها به شهرتشان به مهمان‌نوازی و روامداری می‌بالند، و بیشترشان خود را مسیحی معرفی می‌کنند. مفهوم همجنس‌گرایی در این کشور به شدت محافظه‌کار قفقاز چندان پذیرفته نیست، اما اکثر گرجی‌ها از دیدن آنچه روز ۱۷ مه (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۲) روی داد، شوکه شدند.

آنچه که آن روز در تفلیس اتفاق افتاد، به‌روشنی اهمیت کلیسا در گرجستان را نشان می‌دهد. گرجستان یکی از اولین کشورهایی بود که مردمش به مسیحیت گرویدند و مسیحیت از سال ۳۳۷ میلادی به مذهب رسمی کشور تبدیل شد. گرجی‌ها با وجود موج‌های متعدد تهاجم قبایل مغول و تاتار، از جمله حمله ارتش‌های چنگیز خان و تیمور لنگ، اعتقادات مذهبی‌شان را حفظ کرده اند.

در دوران شوروی انجام مناسک دینی ممنوع نبود، اما دسترسی به اماکن دینی به شدت محدود شده بود. در سال ۱۹۱۷ (زمان انقلاب کمونیستی در روسیه) در گرجستان ۲۴۵۵ کلیسای فعال وجود داشت، اما در اواسط دهه ۱۹۸۰ تعداد آنها به تنها ۸۰ کلیسا رسیده بود، و در کنار آنها تعداد کمی صومعه و مدرسه علوم دینی هم وجود داشت.

گیا نودیا، تحلیلگر سیاسی، می‌گوید: "در دوران کمونیسم کلیسا رفتن از مد افتاده بود، و بیشتر کار خانم‌های سالخورده بود." این وضعیت بعد از استقلال گرجستان از شوروی در سال ۱۹۹۱ به‌سرعت تغییر کرد.

زویاد گامساخوردیا، رییس جمهوری منتخب، سیاست مبتنی بر فلسفه ملی‌گرایی قومی در پیش گرفت، و کلیسا هم از آن استقبال کرد. آقای نودیا می‌گوید: "در دوران جنبش ملی (دوره حکومت گامساخوردیا) این ایده که گرجی‌های واقعی مسیحی ارتدوکس هستند به‌سرعت گسترش یافت."

بیش از ۸۰ درصد جمعیت چهار و نیم میلیون نفری گرجستان می‌گویند که پیرو کلیسای ارتدوکس گرجی هستند، اما طبق برآورد کارشناسان، تنها ۱۵ تا ۲۵ درصد آنها فعالانه در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند.

با این حال، کلیسای ارتدوکس مورد اعتمادترین نهاد در گرجستان است. نتایج مطالعه‌ای فوریه گذشته توسط مرکز تحقیقات منابع قفقاز (CRRC) انجام شد، نشان داد که ۹۵ درصد پاسخ‌دهندگان نظر مثبتی نسبت به اقدامات کلیسای ارتدوکس دارند.

بکا میندیاشویلی، کارشناس الهیاتی که حالا رئیس مرکز روامداری (Tolerance Centre) است، دلیل این میزان اعتماد بالا را شخص رهبر ۸۰ ساله کلیسای ارتدوکس گرجستان، ایلیای دوم، می‌داند. آقای میندیاشویلی می‌گوید: "او همه ویژگی‌های مثبت را دارد. پرجاذبه و محبوب است، با متانت صحبت می‌کند، و همه حرف‌هایش برای پیروانش قداست دارد. او با همه‌جور آدمی ارتباط برقرار می‌کند. با افراد عادی ساده صحبت می‌کند؛ با سیاست‌مداران از در سیاست وارد می‌شود؛ با روشنفکران درباره اومبرتو اکو و موسیقی کلاسیک صحبت می‌کند. او همه قدرتش در کلیسا را شخصا بدست آورده است."

در سال ۱۹۷۷ زمانی که الیای دوم رهبر کلیسا شد، تنها حدود ۵۰ کشیش در کشور وجود داشتند، اما حالا تعداد آنها به حدود ۱۷۰۰ نفر رسیده است. اولین آزمون بزرگ او در قدرت در سال ۱۹۹۷ پیش آمد. در آن سال شماری از راهبان مخالف وحدت فرقه‌های مختلف مسیحی او را به لیبرال بودن بیش از حد متهم کرده، و تهدید کردند که از کلیسای او انشعاب خواهند کرد. او توانست با توقف تلاش‌ها برای وحدت مسیحیان و دنبال کردن آنچه فیلسوفی بنام زازا پیرالیشویلی "تقلید از معانی بیان قرون وسطایی" می‌خواند، جلوی انشعاب در کلیسا را بگیرد.

کلیسا در موارد مختلف دخالت‌های فوق محافظه‌کارانه‌ای داشته، و از جمله هشدار داده که یوگا پر از "جذابیت‌های" کاذبی است که مردم را از خدا دور می‌کند. همچنین رهبران کلیسا اخیرا بشدت به کارت‌های هویت گرجی اعتراض کردند، چرا که مدعی بودند روی این کارت‌ها تصویر دجال وجود دارد.

این موضع‌گیری رهبران کلیسا اعتراضات گسترده مردمی به این کارت‌ها را در پی داشت. کلیسا به داشتن مواضع سیاسی بی‌طرفانه شهرت دارد، و در این میان ایلیای دوم نقش مهمی دارد، و در منازعات سیاسی نقش میانجی را بازی می‌کند. در گرجستان این منازعات به‌راحتی می‌توانند رنگ خشونت به خود بگیرند. البته پروفسور یاگو کاچکاچیشویلی، رییس دانشکده جامعه‌شناسی دانشگاه دولتی تفلیس، معتقد است که بی‌طرفی سیاسی کلیسا یک افسانه است. او می‌گوید: "کلیسا همه نفوذ خود را مدیون افکار عمومی است. کلیسا از اعتماد مردم به‌عنوان یک منبع قدرت استفاده می‌کند. هر دولت و سیاست‌مداری از کلیسای ارتدوکس گرجستان به‌عنوان منبعی برای کسب مشروعیت استفاده می‌کند."

قانون اساسی گرجستان بر جدایی دین و دولت تأکید می‌کند، اما در توافقی که در سال ۲۰۰۲ میان کلیسا و دولت امضا شد، جایگاه کلیسا رسما به‌رسمیت شناخته شد و در دولت به آن نقشی مشورتی (به‌خصوص در زمینه آموزش) داده شد. در سال ۲۰۰۹، دولت میخائیل ساکاشویلی ۱۵ میلیون دلار به کلیسا کمک کرد. این رقم سه برابر مبلغی بود که سال قبل از آن به کلیسا کمک مالی شده بود. به هر یک از ۱۰ اسقف اعظم هم یک خودروی شاسی بلند (SUV) لوکس هدیه داده شد. با وجود این هدایای سخاوت‌مندانه، بسیاری از اعضای محافظه‌کار کلیسا که موضعی طرفدار روسیه دارند، نارضایتی خود از رئیس جمهوری را آشکارا ابراز کرده اند. آنها جهت‌گیری طرفدار غرب او را تهدیدی برای آداب و سنن گرجستان و نفوذ کلیسا در میان مردم می‌دانند.

برخورد ایدئولوژی‌ها در ژوئیه ۲۰۱۱ (تیر ۱۳۹۰) به اوج خود رسید. در آن هنگام پارلمان گرجستان قانونی را به تصویب رساند که به‌موجب آن اقلیت‌های دینی کشور اجازه می‌یافتند به‌عنوان اشخاص حقوقی در حوزه حقوق عمومی ثبت نام کنند. این کار به آنها امکان می‌داد از مزایایی برخوردار شوند که پیش از آن تنها متعلق به کلیسای ارتدوکس بود. در غرب از این تصمیم استقبال شد، اما کلیسای ارتدوکس گرجستان آن را تعرض به جایگاه ویژه خود می‌دانست.

بطریق ایلیای دوم از روحانیون خواست در انتخابات سال ۲۰۱۲ بی‌طرفی خود را حفظ کنند، اما بسیاری از کشیش‌ها از دستور سرپیچی کردند و علنا از ائتلاف تحت رهبری بیدزینا ایوانیشویلی (میلیاردر گرجی) حمایت کردند. ایوانیشویلی هزینه ساخت کلیسای جامع سامبا (بزرگترین کلیسای گرجستان) در تفلیس را تأمین کرده بود اما بیدزینا ایوانیشویلی بعد از رسیدن به نخست وزیری، روز ۱۳ مه (۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۲) موضع مستقلی گرفت و اولین سیاست‌مدار گرجی بود که علنا اعلام کرد کسانی که گرایش‌های جنسی متفاوتی دارند هم باید حقوقی برابر با دیگر شهروندان کشور داشته باشند.

سه روز بعد، ایلیای دوم از مقامات کشور خواست که برگزاری تظاهرات در روز ۱۷ مه (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۲) را ممنوع کنند. این اولین رویارویی آشکار میان کلیسا و حکومت بود. در اوج این اعتراضات کشیش‌ها در حالی که با فریاد به فعالان حقوق همجنس‌گرایان دشنام می‌دادند، آنها را در خیابان‌های اصلی پایتخت تعقیب کردند. معترضان از میان موانع گذشتند، و پلیس مجبور شد برای حفاظت از اندک فعالان حقوق همجنس‌گرایان حاضر در صحنه، آنها را با اتوبوس از آنجا خارج کند.

روز بعد از این حملات، مگدا گورولی، هنرمند تفلیسی، در کنار حدود ۱۰۰ نفر دیگر در مرکز شهر به راهپیمایی پرداخت و خواهان اجرای عدالت شد. مگدا گورولی معتقد است که این واکنش‌ها نوعی نمایش قدرت به حکومت از سوی رهبر کلیسای ارتدوکس بوده است. او گفت: "من به اینجا آمده ام تا مذهبم را پس بگیرم. آیین ارتدوکس بخشی از فرهنگ ماست، اما آنها چه کسی هستند که بخواهند بر جامعه اعمال نفوذ کنند و سعی کنند بر افکار مردم تأثیر گذاشته، و اعتقاد کورکورانه را رواج دهند؟"

نویسنده: پل ریمپل خبرنگار بی‌بی‌سی در گرجستان
 
وقتی اوایل سال میلادی جاری ده‌ها کشیش ارتدوکس گرجی در تفلیس رهبری ده‌ها هزار نفر را در حمله به گروه کوچکی از فعالان حقوق همجنس‌گرایان برعهده گرفتند، بخش بزرگی از مردم کشور وحشت‌زده شدند.