وقتی فقه فردی، خشونت‌گرا می‌شود

 در نگاه فقه فردی، جامعه یک عنوان انتزاعی است که توان تبدیل به موضوع را ندارد. در روابط اجتماعی و معضلات فرهنگی، فقه فردی خطوط قرمز را بیان می‌کند و کنترل اجتماعی با همین بیان خطوط قرمز و اعلام عقوبت و مجازات انجام می‌شود.

اما در فقه اجتماعی، ‌که مقیاس موضوع تغییر کرده است و جامعه خود بسان یک موضوع دارای حیات و حرکت است و یک کل را تشکیل داده است، مبتلا به جامعه مورد فقاهت قرار می‌گیرد. در فقه اجتماعی لزوما صدور حکم صورت نمی‌گیرد، بلکه فقه اجتماعی، «نظریه فقهی» ارائه می‌دهد و به جای حکم صادر کردن برای فرد، برای جامعه «برنامه» عرضه می‌کند. روشن است که فقه فردی وقتی موضوعات را جزیره‌وار می‌نگرد، توان تولید نظریه ندارد چراکه موضوعات را به‌هم پیوسته و شبکه‌وار نمی‌نگرد. ازین رو فقه حداقلی (فقه فردی)، توان حضور در علوم انسانی را ندارد و ظرفیت آن در حد ابواب جواهر و فروعات عروه باقی می‌ماند.

وقتی فقه فردی تصمیم به ورود در حل معضلات اجتماعی پیدا می‌کند، چون به نظریه نمی‌رسد، برای کنترل اجتماعی از ابزار عناوین مجرمانه‌ای چون مفسد و دشمن خدا و نظام اسلامی بهره می‌گیرد. چون توان مدیریت در فقه فردی نیست، اشخاصی که تنها به فقه فردی اعتقاد و عادت دارند، برای جلوگیری از ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی، رو به «عناوبن جرم‌ساز» می‌آورند.

این اشخاص، برای تکرار نشدن یک معضل اجتماعی خاص (مانند بدحجابی) از عناوین مجرمانه کمک می‌گیرند تا بتوانند اسلامی بودن جامعه را تضمین کنند و مدیریت فقهی نمایند. پس از تکرار این معضل، اشخاصی که فقه فردی را یدک می‌کشند، ابزار برخورد فیزیکی، بازداشت و انجام مجازات را راه حل نهایی می‌پندارند. اگر راه‌های بازداشت و مجازات برای یک معضل فرهنگی کافی نبود، اینجاست که فقه فردی، به راه‌کارهای خشونت می‌رسد و مانند برخی فقیهان فردگرا در کتاب خود می‌نویسند که تا زنان بدحجاب در خیابان شلاق نخورند بدحجابی حل نمی‌شود و یا در تریبون نماز جمعه اعلام می‌شود که بدحجابان، نیروهای پیاده نظام دشمن و لشگر امریکا و اسرائیل هستند و می‌خواهند نظام اسلامی را ساقط نمایند!

برخلاف دیدگاه‌های مقام معظم رهبری که حل معضل بدحجابی را در راهکارهای دقیق و برنامه‌ریزی فرهنگی می‌بیند و تنها تذکر لطیف و سازنده را وظیفه فقه فردی می‌داند نه استفاده از قوه قهریه و عناوینی چون دشمن خدا و برانداز نظام!

فقه فردی، اگر وارد حل معضلات اجتماعی و سیاسی شود، به جوانان معترض، به‌راحتی عنوان مفسد فی‌الارض می‌بندد و دیگر خود را در برابر از دست رفتن جان آنان مسئول نمی‌داند.

فقه فردی برای کنترل اجتماعی و حل بحران‌ها و معضلات فرهنگی، دست خود را خالی می‌بیند و شدیدا به عناوین مجرمانه تکیه دارد که در ادامه‌ی این روش به «فقه خشونت‌گرا»  می‌رسد و پهلو به فقه عملگرای سلفی می‌زند که جمود و تحجر از آن زبانه می‌کشد.

باید فقه اجتماعی را فریاد زد، پُربار کرد و این گفتمان را بر فضای فقیهانی که در مسند قدرت نشسته‌اند و روحانیونی که بر منبر تکیه دارند حاکم نمود که تنها فقه اجتماعی صلاحیت دارد برای حل ناهنجاری‌ها و بحران‌ها، ورود پیدا کند تا با ارائه‌ی نظریه و برنامه به کنترل و مدیریت اجتماعی بپردازد.

 باید مقیاس موضوعی فقه را از فرد به جامعه ارتقا داد تا فقه، جامعه اسلامی را رقم زند و گرنه با فقه فردی، هیچگاه جامعه، اسلامی نخواهد شد. شاید با فقه فردی و اعمال خشونت، ظاهر جامعه نسبتا خطوط قرمز و احکام شرعی را رعایت کند اما جامعه‌ای توخالی خواهد بود که فساد را مهندسی‌شده به نهان‌خانه خواهد برد و یک شبکه فساد پنهان شکل خواهد گرفت که روزی آشکارا و با جسارت تمام سر درمی‌آورد.

 باید برای توسعه گفتمان فقه اجتماعی جدیت و اهتمام به‌خرج داد و برای آگاهی‌سازی بدنه حوزه و منبریان تلاش کرد تا اساس فقه و مدیریت دینی قربانی نشود.
فقه فردی، موضوعات را بسان جزیره‌‌هایی جدا از هم می‌بیند که وظیفه‌ی خود را صدور احکام برای تعیین موضع شرعی برای این موضوعات می‌بیند. برای فقه فردی، تنها رعایت احکام شرعی توسط فرد مهم است و هر فرد باید رفتارش را با دیگران بر اساس فقه توضیح المسائلی تنظیم کند.

علی الهی خراسانی