تحمل و مدارا در زندگی سیاسی

کشور ایران به واسطه یکپارچگی نسبی در مذهب و البته بیشتر از آن در فرهنگ، همیشه و در عرصه‌های مختلف، با همه تنوع‌ها و گاه اختلافات، به یک نتیجه واحد و عملکرد واحد مبتنی بر آن رسیده است.به عنوان نمونه، در انتخابات که عرصه عمومی حضور سیاسی آحاد مردم است، این مسئله بروز و ظهور بسیار بالایی دارد. این شیوه عملکرد را باید حاصل نوعی نگرش شکل گرفته در جامعه ایرانی دانست که ریشه در عمق باور به ارزش‌های واحد و مورد قبول عموم مردم دارد. هر چه این باور عمیق‌تر می‌شود، یکپارچگی و البته شفافیت در انتخاب هدف درست نیز در میان مردم افزایش می‌یابد.
 
از روزی که مقام معظم رهبری در خراسان شمالی درباره اهمیت سبک زندگی صحبت فرمودند، چند ماهی می‌گذرد؛ موضوعی که ابعاد گسترده و وسیعی از تمامی جوانب زندگی انسان‌ها را در بر می‌گیرد و از جمله به شیوه زندگی و عملکرد و نگرش سیاسی آنها توجّه دارد.
 
 در واقع سبک زندگی سیاسی، گویای شیوه‌های نگرش و عملکرد افراد در دل جامعه یکپارچه‌ای است که خود آن را به وجود آورده‌اند. اگر قرار باشد یکپارچگی و اتحاد و انسجام مردم یک کشور بر ارزش‌ها و باورهایشان باقی بماند، باید شیوه نگرش آنها نیز هم‌سو و هم‌جهت شود ودر عمل و رفتار نیز سبک و روش متحدی داشته باشند.
 
بدیهی است که وقتی درباره اتحاد و یکپارچگی در نگرش و رفتار سخن می‌گوییم منظورمان یکپارچگی در همه مولفه‌های ریز و درشت زندگی نیست، بلکه فقط اشاره به مولفه‌های کلان و البته با اهمیت آن دارد و این بدین معنی است که در یک جامعه اسلامی با آرمان‌ها و اهداف و ارزش‌های واحد، اختلاف سلیقه و نظر نه تنها وجود دارد، بلکه وجود آن ضرورت نیز دارد.
 
وقتی در جامعه‌ای آزادی بیان و اندیشه ارزش به شمار بیاید، طبیعی است که اختلاف سلیقه و نظر به وجود می‌آید و نه تنها بد نیست که ارزش و مایه پویایی جامعه نیز تلقی می‌گردد. مهم این است که جامعه هم‌راستا با نگرش مثبت به آزادی بیان، نگرش فکری و عملکرد رفتاری خود را با آن همسان کرده و در ابراز نظر و عقیده سیاسی، تحمل و مدارا را سرلوحه کار خویش قرار دهد.
 
تحمل و مدارا به معنای قبول و پذیرش سخن مخالف نیست، بلکه به معنای شنیدن سخن او و اجازه دادن به او برای بیان نظرات و عقایدش است. باید به این نکته توجه داشت که مخالف ما، ما را مخالف خود می‌پندارد، پس هرگونه عملکرد ما در مقابل اظهارنظر او، او را به سوی عملکرد و برخورد متقابل سوق می‌دهد.
 
ما در جامعه‌ای اسلامی زندگی می‌کنیم که علی‌رغم ارزشمندی آزادی بیان و اندیشه، سعه صدر، تواضع، اخلاق مداری و نهی کتاب آسمانی اسلام از جباریت و سلطه، این ارزش‌ها به حوزه عملکرد مسئولین و به تبع آن مردم کمتر سرایت کرده است. نمونه بارز عدم تحمل مخالف و البته مدارا را می‌توان در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 مشاهده نمود.
 
پیامبر اسلام در حدیثی می‌فرمایند: الناس علی دین ملوکهم. اگر بخواهیم از دریچه سبک زندگی سیاسی به این حدیث توجه کنیم، باید بگوییم عملکرد متناقض مسئولان سیاسی با شعارها و گفته‌های اخلاقیشان، به مردم نیز سرایت می‌کند و در نتیجه آنها را نیز دچار بداخلاقی سیاسی و عدم تحمل مخالف و در نتیجه آسیب رساندن به نظام و کشور می کند.
 
این بدین معنی است که در درجه اول، این مسئولین هستند که باید در سبک زندگی سیاسی خود تجدید نظر کنند و ارزش‌ها و آرمان‌هایی را که حداقل در شعارهایشان به آن معتقدند، در عرصه عمل نیز به منصه ظهور برسانند.
 
رهبر معظم انقلاب اسلامی حفظه‌الله امسال را سال حماسه سیاسی و اقتصادی نامیدند و این نامگذاری نشان دهنده اهمیت انتخابات پیش رو و نحوه عملکرد مردم و مسئولین در آن است. تنها در صورتی می‌توان انتخابات سال 1392 را یک حماسه سیاسی نامید که مردم و مسئولین هر دو در سبک زندگی سیاسی خویش، تجدید نظر کرده و تحمل و مدارا نسبت به مخالف را سرلوحه قرار دهند. شعارها و ارزش‌های مورد نظر خود را بیان کنند، اما در مقابل باسعه صدر و واقع‌بینی، حرف‌ها و نظرات مخالف خود را نیز بشنوند و با نگاه واقع‌بینانه به حقایق اعتلابخشی که احیاناً از کلام مخالف به دست می‌آید، در راستای رشد و توسعه و پیشرفت جامعه بکوشند.
 
در سال 1388 یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تحمل و مدارای مخالف و خط قرمزهایی که باید در تفکر و نگرش هر عضوی از جامعه اسلامی ایران وجود داشته باشد، نادیده گرفته شد و همه شاهد بودند که باعث صدمات بسیار و هزینه‌های زیادی برای کشور شد. مصلحت سنجی و ترجیح مصالح اهمّ بر مصالح کم اهمیت تر، از مولفه‌های مهم تحمل و مدارا با مخالف است. اگر سیاستمداران در تعامل با مخالف خود، مصالح نظام اسلامی و جامعه ایرانی را در نظر نگیرند، در ورطه شخصی نگری و توجه به اهداف فردی و یا حزبی گرفتار می‌آیند و نتیجه آن جز ضربه زدن به نظام و در وهله بعد، به خود آنها نیست.
 
نکته دیگری که شاید در شرایط فعلی جامعه بسیار به کار بیاید، این است که حال که تعداد زیادی از مسئولین سیاسی کشور، احساس مسئولیت کرده و پا به عرصه انتخابات نهاده‌اند، متوجه این نکته باشند که یکی از چیزهایی که به سعه صدر آنها در برابر مخالف لطمه و آسیب جدی وارد می‌کند و آنها را به سوی تحمیل نظر خود و یا فریب افکار عمومی می‌کشاند، تملق و تعریف‌های بیجا و بیخودی است که برخی افراد سودجو و فرصت طلب از آنها می‌کنند. جدی گرفتن تعریف‌های دیگران و تملق‌های افراد پیرامون، بذر سلطه‌طلبی و خودبزرگ بینی را در نهاد انسان می‌کارد، و او را وادار به عدم تحمل مخالف و مدارا با او می‌کند.
 
علی‌رغم آنچه گفته شد، نقش اصلی در صحنه سیاسی جامعه ایران به عهده مردم است و آنها هستند که تکلیف خیلی از مسائل را در عرصه‌های حساس مشخص می‌کنند؛ بنابراین تحمل و مدارا به معنای واقعی کلمه، در زندگی سیاسی مردم معنا پیدا می‌کند. مردم در جامعه اسلامی باید در این موارد به الگوهای دینی خود توجه ویژه داشته باشند؛ به عنوان مثال، نمونه عینی و عملی تحمل و مدارا، ائمه علیهم‌السلام هستند که چه به عنوان حاکم جامعه اسلامی و چه به عنوان یک عضو از جامعه اسلامی و یا رهبر معنوی و علمی، همیشه به سعه صدر و بزرگواری و طمأنینه رفتاری پایبند بودند و پیروان خود را نیز به آن دعوت می کردند. امام صادق علیه‌السلام در تعامل با مخالفان اعتقادی و علمی خود، اظهار نظرهای گاه مغرضانه و آگاهانه مخالفان را با سعه صدر می‌شنیدند و در مقابل با احترام و بدون تحمیل نظر خود، سخنان خود را در قالب استدلال‌های محکم بیان می‌کردند، به گونه‌ای که شیوه اخلاقی برخورد امام با مخالفان، سرمشق و الگوی همه اقشار جامعه اسلامی بود. سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین علیهم‌السلام در این خصوص، گویای این حقیقت است که با دیکتاتوری و نگاه تحمیلی نمی‌توان نظر خود را به دیگران انتقال داد و در این موردتفاوتی میان نظرات مبتنی بر حقیقت و یا کذب و دروغ وجود ندارد .