گزیده کتاب المغازی منتشر شد

پیامبر اسلام(ص) از سال دوم هجرت یک سلسله جنگ‌های منظم و با هدف مسلمان کردن قبایل حجاز و دیگر نقاط عربستان به راه افکند که مهمترین آنها جنگ بدر، جنگ احد، جنگ احزاب، جنگ بنی نضیر، جنگ بنی قریظه، جنگ خیبر، فتح مکه، جنگ حنین است و چندین لشکرکشی بزرگ و کوچک دیگر که مشروح آنها را واقدی در این کتاب آورده است. کتاب مغازی که به جنگ‎های پیامبر اسلام(ص) پرداخته است می‌توان به عنوان یک منبع معتبر به آن استناد کرد. کتاب المغازی نشانگر تتبع گسترده واقدی و بهره‌وری وی از همه منابع مکتوب و شفاهی است.

محمدبن عمر واقدی یکی از برجسته‌ترین مورخین و سیره‌نویسان سده دوم و سوم هجری بود. وی آگاهی گسترده‌ای درباره رخدادهای تاریخی داشته و بسیاری از تاریخ‌نگاران از پژوهش‌های وی بهره‌ها برده‌اند.

واقدی از موالی بود و در سال‌های پایانی فرمانروایی امویان زاده‌ شد. بعدها به برمکیان پیوست. در روزگار مأمون به قضاوت رسید. نوشته‌های وی منبع اصلی بسیاری از تاریخ‌نویسان بوده‌است. اثر نامدار وی که امروزه در دست نیست تاریخ کبیر نام داشته که طبری در نگارش تاریخش از آن بهره برده ‌است. همچنین کتابی هم درباره صحابه و تابعین داشته که آن هم برجا نمانده ‌است. تنها نوشته وی که اکنون در دست است کتاب المغازی است. گفته شده که وی بردگانی داشته که وظیفه‌شان نوشتن بوده‌ است. همچنین آورده‌اند که پس از مرگش از وی ششصد قفسه کتاب برجای ماند.

واقدی در علم فقه نیز تبحر داشت. کتاب مغازی که به تفصیل به تاریخ جنگ‌های پیامبر اسلام(ص) می‌پردازد، توسط دانشمند فرزانه، محمود مهدوى دامغانى به فارسی ترجمه شده است.

واقدی در این کتاب مطالب تاریخی را با روش مخصوص علمی و فنی بررسی کرده است و علاوه بر تاریخ جنگ‌ها به مطالب ارزشمند دیگری ازجمله امور اجتماعی و اقتصادی زندگی در صدر اسلام، زراعت و آداب زندگی، ذکر بتها و رسوم دفن مردگان و غالب مظاهر زندگی جامعه اسلامی در فاصله میان هجرت و رحلت پیامبر (ص) پرداخته است.

شیوه نگارش کتاب به این صورت است که هنگام ذکر هر یک از جنگ‌ها نخست فهرست مفصلی از رجالی که خبر را از آنها نقل کرده بیان می‌کند و سپس تاریخ هر یک از جنگ‌ها را همراه با اطلاعات جغرافیایی منطقه جنگ ذکر می‌کند. اسم جنگ، اسامی اشخاصی که پیامبر(ص) در هر جنگ به جانشینی خود در مدینه تعیین فرموده، شعار مسلمان در هر جنگ، نام فرماندهان و شهدا و کشته‌شدگان دشمن و بالاخره بخش مختص به آیاتی از قرآن که درباره هر جنگ نازل شده و تفسیر آنها، ازجمله اطلاعات دیگری است که در اختیار خواننده قرار می‌دهد. معروف است که وی اطلاعات جغرافیایی هر منطقه را از طریق سفر به آن منطقه و مشاهده عملی به دست آورده است.

مغازی واقدی از قدیمی‌ترین کتاب‌های تاریخی نوشته شده درباره تاریخ جنگ‌های پیامبر به شمار می‌رود، به گونه‌ای که شیعه و سنی به آن استناد می‌کنند. بهره‌گیری از آیاتی که درباره جنگ‌های پیامبر(ص) نازل شده و بررسی درس‌های آموزنده و نکته‌های تربیتی جنگ‌ها، مانند: فداکاری، اخلاص، شهادت، از خودگذشتگی و شکیبایی از ویژگی‌های این کتاب است. واقدی، اصطلاح «غزوه» و «سریه» را که بعدها متداول شده، رعایت نکرده است. وی تاریخ هر جنگی را به طور دقیق ذکر می‌کند. نام اسیران و کشته‌شدگان طرفین جنگ، مکان درگیری سپاه اسلام با سپاه کفر و سخنان و پیام‌های طرفین، از دیگر محورهایی است که واقدی به آنها پرداخته است. در پایان کتاب نیز فهرست‌ها و نام اشخاص، اماکن، قبایل و جنگ‌ها آمده است.

اطلاعات مفصل واقدی در این کتاب در واقع یکی از مایه‌های اولیه تنظیم جغرافیایی عرب و مطالب علمای ادوار بعد از وی بوده است. ترجمه کتاب حاضر از روی متن انتشارات دانشگاه اکسفورد انگلیس که به اهتمام مارسدن جونز در سال 1966 منتشر شده صورت گرفته است. در سال 1369 مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم این اثر باارزش را مجموعاٌ در یک مجلد واحد منتشر کرد.