شایگان و فانوس جادویی‌اش
آغازین روزهای سال نود و هفت خورشیدی برای جامعه روشنفکری و متفکران ایرانی لحظات ناخوشی را رقم زد. در آغازین لحظات سال نو بود که خبر از دست دادن داریوش شایگان همه کسانی را که با آثار قلمی ایشان انس و الفتی داشتند در بهت و غمی ژرف فرو برد. منصور هاشمی در کتاب «هویت‌اندیشان و میراث فکری احمد فردید» و در فصلی با عنوان “از هویت اصیل شرقی تا هویت چهل تکه سیارهای”، شایگان را هو‌یت‌اندیش‌ترین و عمیق‌ترین و برجسته‌ترینِ متفکرانِ میراث‌دار فردید می‌خواند. مصطفی ملکیان نیز او را بزرگ‌ترین روشنفکر معنوی در ساحت فرهنگ ایرانی می‌خواند.
با شرح و تحلیل آخرین اثر شایگان یعنی کتاب”فانوس جادویی زمان” بر آرا و اندیشه‌های او نگاهی می‌اندازیم.
شایگان در آخرین سه کتابی که به رشته تحریر درآورد ادبیات ایران و جهان را در مرکز توجه خود قرار داد: پنج اقلیم حضور(تحلیل و نقد شاعرانگی ایرانیان در آیینه پنج شاعر اسطورهای ایران)، جنون هشیاری(تحلیل شعر مدرن و شاعر رنجور آن بودلر) و «فانوس جادویی زمان» که همچو مقدمه‌ای است برای ورود به جاودانه «در جستجوی زمان از دست رفته».
در همه این آثار ما شاهد زایری هستیم که با نگاه استادانه فلسفی که هم بر مدرسه فیلسوفان اروپایی زانوی تلمذ زده و هم بر درس بزرگ‌ترین اهل فلسفه ایرانی نشسته و از مقربان درگاه ایشان است. او در این آثار به لایه‌برداری از این آثار پرداخته و هم خود در سیر و سلوک با این اساطیر ادبیات جهان قدم به قدم میرود و هم مخاطب خود را به اشراقی از این ادیبان اسطورهای می‌رساند.
اما کتاب «فانوس جادویی زمان» که به‌کوشش انتشارات فرهنگ معاصر در سال 96 با جلد گالینگور در 480 صفحه روانه بازار شد کتابی است که آن را ” فوق‌العاده و شاهکار و حادثه” خواندهاند و گفته شده که کسی جز شایگان از عهده نوشتن چنین کتابی درباره جستجوی پروست برنمی‌آمد.(عبدالحسین نیک‌گهر)
«فانوس جادویی زمان» در یک مقدمه و شش فصل تنظیم شده است. مقدمه‌ای تحسین برانگیز و پنجاه صفحه‌ای دارد که همچو اجمالی است بر تفصیل کتاب. شایگان در این مقدمه علاوه بر اینکه به صورت اجمالی کلیدِ قفل‌های رمان را به دست مخاطب ایرانی می‌دهد، دلیل پرداختن خود به این اثر را برای مخاطب هموطن خویش چنین بیان می‌کند: «القصه با مطالعه دقیق کتاب “در جستجوی زمان از دست رفته“، این رمان را چون اقیانوس عظیمی یافتم که خواننده بدون قطب‌نما را سرگشته در دل امواج خود گم می‌کند. پس به این فکر افتادم که روشن ساختن مقصود و جوهره رمان بی‌همتای پروست برای خواننده ایرانی رهگشا خواهد بود.”(فانوس جادویی زمان ، ص13)
مطالب مربوط به این پرونده را در زیر بخوانید:
درجستجوی مکان از دست رفته؛ نقدی بر «فانوس جادویی زمان»
نوشته مرتضا کربلایی‌لو
سلوک عرفانی در اثر هنری؛ ریشه‌های هایدگری تفسیر شایگان از پروست
نوشته علی‌رضا آرام
شایگان و مواجهه با تجدد
نوشته محمدصادق پورابراهیم اهوازی
جست‌و‌جویی اندیشه‌کاوانه در زندگی و آثار داریوش شایگان
نوشته محمدرضا ارشاد
