نگاهی به چالش موجود در تغسیل مردگان کرونایی
علی شفیعی
چند روزی است کلیپی دست به دست می‌چرخد که در آن برخی طلاب با تحمل سختی و رنج‌هایی چند تلاش دارند تا مردگانی را که براثر بیماری کرونا فوت شده‌اند غسل دهند. شاید که عملی شدن این حکم شرعی در دراز مدت از به حاشیه رفتن پاره‌ای از احکام شرعی جلوگیری کند. این رفتار البته به هر قصد و نیتی انجام شده باشد پرسش‌های چند دارد که به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود و در پایان آنچه به نظر می‌رسد به‌صورت رأی پیشنهادی ارائه خواهد شد:
- آیا وضعیت موجود که پیش آمده انجام اعمال و تکالیف شرعی معطوف به بیماران و مردگان کرونایی را به مرحله اضطرار رسانده است یا خیر؟ معیار تشخیص این اضطرار چه نهاد یا کسی است؟ آیا سازمان پزشکان؛ نهاد حکومت یا عرف باید حکم به حالت اضطرار دهند؟
- بر فرض حالت اضطراری بودن این وضعیت آیا انجام رفتارهایی از نوع کلیپ مورد اشاره با توجه به دغدغه‌هایی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد مجاز است یا خیر؟
- آیا با رعایت تمام آن چه در کلیپ مورد اشاره آمده امکان ابتلاء یا حداقل انتقال این خطر – ویروس کرونا – به دیگران وجود دارد یا خیر؟
- آیا دفن مرده‌ای بدون تشریفات یا تشریفات شرعی برای وی پیامدی دارد یا اصلاً این تکلیفی برای دیگران است و پیامدی مثبت و منفی برای مردگان ندارد چرا که از اساس تکلیفی بر ایشان نیست؟
- آیا به صرف احتمال سرایت به مباشران این خدمت – غسل دهندگان مردگان کرونایی – آنان اخلاقاً حق دارند حقوق دیگرانی که با ایشان گره خورده مثل همسر؛ فرزند؛ پدرو مادر و…را نادیده انگارند؟
- وظیفه حکومت‌ها در این قضیه چیست؟ آیا با وجود نهی حکومتی این عمل محتمل الخطر جایز است؟ آیا حکومت‌ها نباید دنبال تأمین تکنولوژی مورد نیاز برای تأمین بی خطر شریعت باشند.
این پرسش‌ها و چالش‌های دیگری که در این‌گونه امور به وجود می‌آیند که گاه منجر به ایجاد تنفیر یا شبه ناتوانی شریعت در تأمین جان انسان‌ها می‌شود، پرداختن به این‌گونه مباحث را لازم کرده است.
تکنولوژی در خدمت تغسیل
همان‌گونه که همگان می‌دانند غسل‌ها در یک تقسیم کلان و از منظر شکلی به دو غسل ترتیبی و ارتماسی تقسیم می‌شوند. غسل ترتیبی مدل و یا شکلی از انجام غسل است که نیازمند به‌دقت فراوان و گاه بدون مباشرت انسان‌های دیگر انجام آن سخت است ولی غسل ارتماسی نه‌تنها این صعوبت را ندارد بلکه استفاده از تکنولوژی و ماشین خیلی راحت و با سهولت تمام امکان انجام آن هست.
به‌راستی چرا در مقوله تغسیل مردگان کرونایی تلاش نمی‌شود تا با بهره‌گیری از تکنولوژی این حکم شریعت به‌وسیله ماشین انجام شود؟ حتی تکفین و تدفین این مردگان آیا با تجهیزات ماشینی امکان انجاماش نیست؟ غسل ارتماسی این‌گونه از مردگان البته اگر از مقوله اضطرار هم نباشد -که به نظر می‌رسد هست – می‌تواند حتی مطابق فتاوای موجود پاره‌ای فقیهان به‌صورت ارتماسی انجام شود.
- آیت‌الله مکارم شیرازی در استفتائی که از ایشان شده و مربوط به وقایع اخیر هم نیست به‌صورت کلی می‌گویند:
پرسش: مرده را می‌توان غسل ارتماسی دارد؟ پاسخ: احتیاط مستحب آن است که تا غسل ترتیبی ممکن است غسل ارتماسی ندهند، ولی جایز است در غسل ترتیبی هر یک از سه قسمت بدن را به ترتیب در آب فروبرند.
در این فتوا اصل غسل ارتماسی نفی نمی‌شود ولی مشروط به عدم امکان غسل ترتیبی است. حال در فرض موجود و با عنایت به ابهام‌ها و چالش‌های مطرح شده که تقریباً انجام غسل ترتیبی مردگان کرونایی را غیرممکن کرده است؛ چرا نباید مبادرت به غسل ارتماسی ایشان آن‌هم با دستگاه‌های تکنولوژِیکی کرد؟
- آیت‌الله خامنه‌ای هم در استفتائی که پیش‌ازاین وقایع اخیر از ایشان شده و مربوط به مرده‌ای است که براثر سوختگی از بین رفته است می‌گویند:
پرسش‌ها: س ۱: اگر میتی که بدن و صورتش سوخته باشد را نتوانیم غسل ترتیبی بدهیم، آیا باید غسل ارتماسی بدهیم یا باید میت را تیمم بدهیم؟ س ۲: اگر خواسته باشیم میتی را که صورت و بدنش سوخته تیمم بدهیم و کشیدن دست روی پیشانی میت امکان‌پذیر نباشد اگر دستمان را به‌عنوان تیمم روی پیشانی و بر پشت دو دست میت بگذاریم، کفایت می‌کند یا نه؟ (کشیدن دست باعث جدا شدن پوست صورت میت می‌شود.)
پاسخ: ج ۱ و ۲) در فرض مرقوم اگر غسل ارتماسی ممکن باشد، غسل ارتماسی متعین است.
در پاسخ ایشان نه‌تنها اصل غسل ارتماسی میت در برخی فروض مورد تأیید قرار گرفته بلکه در برخی فروض –مثل فرض موجود در سؤال – آن را متعین می‌داند. آیا نمی‌توان با توجه به توضیحات و چالش‌های مورد اشاره و با تمسک به الغاء خصوصیت موجود در سؤال – یعنی مرگ براثر سوختگی- که روشن است موضوعیتی در اصل پرسش نداشته است؛ سخن از لزوم تغسیل ارتماسی مردگان کرونایی داد؟
به این فروض و فروعات اگر اضطراری بودن و ضرر داشتن برای جامعه انجام غسل مباشرتی و تیمم و … را اضافه کنیم آن‌گاه به‌راحتی می‌توان سخن از تعیُّن انجام غسل ارتماسی مردگان کرونایی توسط ماشین و حتی انجام امور تکفین و تدفین ایشان توسط ابزار تکنولوژیکی داد.
