کرونا و آزمون دیگردوستی مؤثر

در این یادداشت می‌کوشم موضوع “یاری رسانی به همنوعان” را به عنوان یکی از وظایف “مردم” بر اساس کتاب “دیگر دوستی مؤثر” اثر فیلسوف شهیر حوزه اخلاق پیتر سینگر تشریح نمایم. این کتاب در سال ۹۸ توسط آرمین نیاکان ترجمه و وارد بازار نشر گردید.

آنچه امروز بر اثر شیوع کرونا در حوزه اقتصاد شاهد آن هستیم بسیار دردناک است. دولت‌ها برای قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا بیش از هر چیز در خانه ماندن را به مردم توصیه کرده‌اند. این توصیه باعث شده فشار اقتصادی زیادی بر صاحبان بسیاری از کسب و کارها وارد گردد و بر اقشار مختلف آسیب رسانده است. شرایط به گونه‌ای است که حتی اگر همین امروز شاهد پیروزی قاطعِ بشر بر کرونا باشیم، اثرات این بیماری بر حوزه اقتصاد (و البته سایر حوزه‌ها) تا ماه‌ها ادامه خواهد داشت. اینجاست که پای هم نوع دوستی و یاری رساندن به سایرین پررنگ می‌شود.

طی سالیان اخیر در ایران بحران‌ها و حوادث مختلفی از قبیل سیل، زلزله و … را از سر گذرانده‌ایم. مردم ایران همواره پس از انتشار اخبار مربوط به آسیب دیدگان دست به کار شده و به اشکال مختلف هم میهنان خود را یاری کرده‌اند. برخی به صورت مستقیم و برخی از طریق نهادهای خیریه -کثیرالانتشار- تلاش کرده‌اند پاسخی به عواطف و احساسات خود که ناشی از مشاهده دردها و رنج‌های درماندگان و مصدومان حوادث است، دهند.

اما بر حسب تجربه می دانیم این کمک‌ها صرفاً در روزهای آغازین است و در اندک زمانی آسیب‌دیدگان فراموش و به تاریخ سپرده می‌شوند.

امروز شاید تحت تأثیر عواقب ناشی از بیماری کووید ۱۹ ایده پیتر سینگر در کتاب دیگر دوستی مؤثر بیش از هر زمان دیگر در ایران بتواند کاربردی و مورد توجه واقع شود. او در این کتاب به دیگر دوستی از منظر فلسفه اخلاق با رویکرد “فایده گرایی عمل محور” می‌پردازد. جان کلام پیتر سینگر را می‌توان چنین برشمرد:

1- دیگردوستی یک فضیلت نیست بلکه یک ضرورت است.

2- دیگردوستی نباید صرفاً بر اساس هیجانات و احساسات منجر به عمل شود بلکه می‌بایست مبتنی بر عقلانیت باشد.

3- دیگردوستی در حلقه خانواده، نزدیکان، همشهریان و حتی هم وطنان محصور نمی‌شود و یک امر فرا مرزی است.

بسیار مهم است که در دیگر دوستی به میزان تأثیر بهبود وضعیت اثربخشیِ کمک‌ها توجه شود.4-

5- برای کاهش درد و رنج دیگران و کمک به آنها به دو روش می‌توان عمل کرد؛ یکی ساده زیستی (از طریق کاهش تجملات) و دیگری افزایش درآمد.

6- شادی و آرامش حاصل از دیگر دوستی و یاری رسانی دارای ارزش روانی بالایی در زندگی بشر امروز است.

چندی است که ایده پیتر سینگر باعث ایجاد جنبش دیگر دوستی مؤثر در جهان شده است. اهداف اصلی این جنبش را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

اولاً تشویق تعداد افراد بیشتر بر حضور در عرصه یاری رسانی و ثانیاً یاری رساندن به دیگران با در نظر گرفتن بیشترین و موثرترین میزان خیر رسانی.

کرونا می‌تواند فرصتی برای ما جهت توسعه ایده دیگر دوستی مؤثر در ایران باشد. می‌بایست در صحت عملکرد گذشته با دیده نقد و تردید نگریست:

الف. محرکِ کمک‌های ما به دیگران خصوصاً آسیب دیدگان ناشی از حوادث؛ احساسات و هیجانات بوده است یا عقلانیت؟ در صورتی که محرک، عقلانیت باشد می‌توان به ایده بیشترین و موثرترین کار خیر و حذف تصور صرفاً تمرکز بر اقوام و نزدیکان، جامعه عمل پوشاند.

ب. برای یاری رسانی از طریق سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها، آیاعملکرد آن‌ها بر اساس شفافیت مالی و میزان اثرگذاری بر نیازمندان ارزیابی شده است؟ اگر پاسخ منفی است و ما همچنان بر اساس اولین نهاد خیریهٔ دمِ دست اقدام می‌کنیم، باید راهی جدید در پیش گرفت. اما اگر ارزیابی‌های نسبتاً دقیقی وجود دارد می‌بایست خیرین با کنار نهادن واکنش‌های احساسی سراغ برترین نهادهای خیریه بروند.

به بیان دیگر “دیگر دوستی مؤثر” از ما می‌خواهد که خیررسانی را به صورت حداکثری دنبال کنیم و با رویکرد احساسیِ صرف فقط به کسانی که در مقابل چشم ما هستند کمک نکنیم. خیررسانی نباید یک موضوع کوتاه‌مدت باشد، بلکه تداوم آن اهمیت بالایی دارد. می‌بایست به نحوه خرج کردن کمک‌های مالی توسط نهادهای خیریه بر اساس بیشترین تأثیر بر نیازمندان توجه ویژه داشته باشیم.

از سوی دیگر فشار به نهادهای حکمرانی برای حمایت موثرتر از آسیب‌پذیرترین شهروندان هم از مصادیق دیگردوستی مؤثر است که اهمیت به سزایی دارد.

کرونا می‌تواند نه تنها میزان دیگردوستی جامعه بلکه عملکرد نهادهای خیریه و نهادهای حاکمیتی را در امر یاری رسانی به نیازمندان واقعی به چالش کشد. باشد که همگی سربلند از این آزمون به درآئیم.