شیعه جعفری در گفت وگو با صادق آئینه وند/ تندروی و انقلابی گری یا اعتدال و علم پروری؟

علم پروری و عقلانیت، تدوین و تولید علم که امروز نیاز جدی جامعه ایران و جهان اسلام است شاخصه اصلی شخصیت بنیانگذار شیعه جعفری، حضرت امام صادق بوده است. این بیان و تعریف دکتر صادق آیینه وند ( استاد تاریخ اسلام) است که معتقد است "عصر انقلابی گری به سر آمده و اکنون در فضایی به سر می بریم که بیش از هر چیز به عقلانیت در سیره امام صادق نیازمندیم.
دکتر آئینه وند، دکترای خود را از دانشگاه قدیس یوسف لبنان گرفته است و سه دهه است در دانشگاه های تربیت مدرس، تهران، الزهراء(س) و قم به تدریس تاریخ اسلام و سیره نبوی و تاریخ نگاری در اسلام مشغول است. از جمله آثار مهم او «تاریخ نگاری در اسلام»، «علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی»، «قیام های شیعه در تاریخ اسلام» و «نقش و رسالت مسلمانان در ثلث آخر قرن بیستم» به زبان های فارسی و عربی ترجمه و تالیف شده است.

گفت وگوی دین آنلاین را در سالروز شهادت موسس مذهب شیعه، امام صادق( که درود خدا بر او باد) می خوانید:

***********

شما اگر بخواهید یک کتاب معتبر و محققانه در مورد حضرت امام جعفر صادق معرفی کنید، چه کتابی را نام می برید؟

کتاب های فراوانی درباره شخصیت امام صادق منتشر شده است. البته بسیاری با ادبیات سنتی هستند که برای جامعه امروز ما کاربردی ندارند. مهم این است که ما باید بتوانیم ابعاد زندگی آن حضرت را برای گروه ها و اقشار متفاوت جامعه به زبان و فضای اجتماعی هر قشری بیان کنیم. اخیراً در قم کتاب «الامام الصادق و المذاهب الاربعه» تألیف محقق ژرف اندیش مرحوم علامه اسد حیدر در 8 مجلد به نام «امام صادق و مذاهب اهل سنت» ترجمه شده است. چاپ نخست این کتاب 60 سال پیش در عراق انجام شده و به تازگی از سوی دانشگاه تاریخ ادیان و مذاهب قم منتشر شده است.

به نظرم، این کتاب بهترین دایره المعارفی است که منصفانه و محققانه نوشته شده است. بخشی از دانشمندان و محققان و طلاب حوزه علمیه قم این کتاب ارزشمند را خیلی دقیق ترجمه کرده اند. این کتاب، ابعاد علمی، تلاش های فکری، کادرسازی، مبارزه با انحراف و همه جنبه های زندگی امام صادق را در بر می گیرد. به ویژه تکیه اش بر وحدت و الفت و صمیمت بین مذاهب، خیلی خوب است.

چرا ما شیعه را با انقلابی گری گره زده ایم و این همه تاکید اسلام بر علم و عقل و اعتدال و عقلانیت را فراموش کرده ایم؟ با وجودی که امام صادق که تشیع جعفری به نام اوست، نمونه تمتم عیار اعتدال و عقلانیت و علم و تمدن است؟

متاسفانه همین طور است. همواره در عصر هایی نیاز به انقلابی بودن راستین داشته ایم . بایتولید عصر امام علی تا عصر امام حسن و امام حسین. اما ما همواره د راین عصر ها می مانیم و شرائط زمانه خود را درک نمی کنیم. فرزند زمان خویش بودن را درست نمی فهمیم . امروز به عصر و سبک و سیره امام صادق نیاز داریم. ما همه چیز را یک سویه و تک بعدی تعریف می کنیم و این است که شیعه جعفری می شود مرادف با انقلابی گری. عصر انقلابی گری به سر آمده و اکنون در فضایی به سر می بریم که بیش از هر چیز به عقلانیت، علم پروری و عقلانیت، تدوین و تولید علم در سیره امام صادق نیازمندیم. شیعه جعفری یعنی تندروی و افراط و انقلابی گری بس است و باید به دنبال علم پروری و عقلانیت باشیم.

در مورد ابعاد شخصیتی امام صادق(ع) چه بعدی بیش از همه نیاز امروز جامعه ماست؟

وقتی شخصیت هایی مانند جابر بن حیان و ابن هیثم که دو تن از شخصیت های برجسته علمی هستند، در آثار خود به امام جعفر صادق(ع) استناد می کنند، این امر نشان می دهد که حضرت امام صادق(ع)، به صورت عقلانی، علمی و مبنایی به مسائل نگاه می کرد و با آن نور و اشرافی که از علم ماورایی داشت بهره می برد.

ما می بینیم که آن حضرت در همه حالات و سکنات واقع نگر بود و انصاف علمی داشت. مثلاً وقتی با ابن ابی العوجا و دیگران بحث می کرد، اخلاق گفت و گو را رعایت می کرد. در بحث ها نظرات مخالفان را تحمل می کردند و بحث را به نقطه ای می رساندند که برای آنها اقناعی باشد و آنها بفهمند.

شاگردان آن بزرگوار همه متکلم، فیلسوف، متفکر، رجالی و اصولی بودند. پرورش این شاگردان نشان می دهد که مکتب جعفری از یک منطق علمی بسیار درخشان برخودار بوده است. در عصری که امام صادق می زیست، طلیعه ورود علوم یونانی و رومی به جهان اسلام بود و این علوم سردمدارانی داشت که حکومت از آنها حمایت می کرد. در آن جو خودباختگی که برخی تأکید می کردند باید به علوم رومی و یونانی و به ویژه مدیریت ایرانی تکیه کرد، امام صادق با تکیه بر بنیاد اسلام و فرهنگ و تمدن اسلامی، بنای تولید علم مبتنی بر اصالت را نهادند و چه چیزی بالاتر از این که بگوییم مکتب امام صادق، یک حرکت و مکتب فکری و عقلی بود.

چرا محققان و علمای فراوانی از اهل تشیع و اهل تسنن به شخصیت امام صادق توجه ویژه ای نشان داده اند؟

چون حرکتی که امام صادق(ع) آغاز کرد، از زمان حضرت امام سجاد(ع) شروع شد و با حضرت امام محمد باقر(ع) تداوم پیدا کرد و در عصر امام صادق(ع) به نقطه اوج خود رسید. این حرکت در واقع تکوین مکتب شیعه جعفری بود که شامل تکمیل کادرهای علمی ورزیده برای دفاع از ارزش های دینی و اسلامی و ساختن تمدن و علوم بود. می دانیم که تاسیس بنیاد علوم اسلامی به معنای اعم و به معنای اخص تمدنی از عصر امام صادق(ع) آغاز شد و به کمال رسید. این حرکت در واقع به موازات تلاش هایی بود که در عصر عباسیان تحت تاثیر مکتب ها و اندیشه های غیراسلامی آغاز شده بود و به ترجمه و ترویج اندیشه های غیراسلامی می پرداختند. امام صادق(ع) در بستر فرهنگ و تمدن اسلامی واضع و بنیانگذار علومی شد که بعدا در فرهنگ و تمدن اسلامی درخشیدند. این ویژگی ای است که در موردش کمتر کار شده است و باید به نقش آن حضرت در تولید علم در جهان اسلام و تمدن و فرهنگ اسلامی به معنای دقیق کلمه بیشتر و جدی تر پرداخت.

یکی از دردهای جامعه شیعی خرافه گرایی است. امام صادق با خرافه گویی و خرافه پرستی که در مقابل حقایق و مسائل علمی قرار دارد، چه برخوردی داشتند؟

در مورد خرافه ستیزی، گزارش هایی شده که افرادی نزد آن حضرت می آمدند و صحبت های خرافی می کردند و امام آن صحبت ها را رد کرده است. امام به توهمات افرادی که از علم دور بودند، توجه نداشتند. شخصیت های برجسته ای مثل هشام بن حکم یا مومن طاق یا بزرگانی که در کنار امام بودند، در ذهن هیچ یک از آن ها خرافات و اساطیر نبوده است.

در شناخت مکتب امام صادق همین بس که دانشمندان برجسته ای شاگرد ایشان بودند که در صراط عقل و اندیشه قرار داشتند. برخی از این ها نقد فلسفه و فکر یونانی و رومی هم کرده اند. این دانشمندان، همه دانش آموخته امام صادق آموخته بودند.
چرا شیعه را با افراطیگری گره زده ایم و همه تاکید اسلام بر علم و اعتدال و عقلانیت را فراموش کرده ایم؟ در سالگرد شهادت بنیانگذار مذهب جعفری، دکتر صادق آئینه وند به پرسش های ما در این باره پاسخ گفته است.