کتاب «فلسفه دین» زیرنظر محسن جوادی منتشر شد
کتاب «فلسفه دین» مجموعه‌ای از مباحث فلسفه دین است که با تکیه به سنت فکری اسلامی و در تناظر با سنت‌های فکری دیگر ادیان، به‌ویژه مسیحیت که یکی از مهم‌ترین کانون‌های مباحث فلسفه دین در جهان به شمار می‌رود، تنظیم‌شده است.
بررسی فلسفه دین با تکیه بر سنت فکری اسلامی
کتاب «فلسفه دین» نوشته مجتبی اعتمادنیا و روح‌الله چاووشی و زیر نظر محسن جوادی به‌تازگی منتشرشده است.
محسن جوادی در مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته است: «بررسی اجمالی عناوین مطرح در قلمروی فلسفه دین نشان می‌دهد که بسیاری از این مباحث در فلسفه و کلام اسلامی مطرح بوده است. بااین‌حال، طرح مباحثی با عنوان فلسفه دین، باکیفیتی که این مباحث در سنت فکری مغرب زمین‌دارند، در فضای فکری ما رویدادی نو به شمار می‌رود.
در مدت کوتاهی که این مباحث در جهان اسلام به خصوص در ایران اسلامی مطرح‌شده، آثار بسیاری در این زمینه تألیف و ترجمه‌شده است که هر یک در جایگاه خود ارزشمند و مفید است. به‌طور طبیعی، در شرایطی که مباحث این حوزه بسیار گسترده و با ابعاد وسیع است، هر اثری متناسب با رویکرد پدیدآور آن و مقصودی که از تألیف آن اثر دنبال می‌شده، دربردارنده برخی مباحث و فاقد برخی مباحث دیگر خواهد بود یا شاید بهتر است بگوییم نویسندگان، متناسب با اهداف و تمایلات خود، برخی مباحث را با دقت و عمق بیشتری مطرح می‌کنند و برخی را در حاشیه باقی می‌گذارند، لذا آثار این حوزه هر یک جایگاهی مخصوص به خود و متفاوت با دیگر آثار دارند. بر این اساس لازم است معرفی مباحث فلسفه دین برای دانشجویان گرایش ادیان و عرفان از رشته الهیات اسلامی نیز با عنایت و توجهی متناسب با مقصود صورت پذیرد؛ درنتیجه تألیف متنی درسی برای مباحث فلسفه دین متناسب با نیازهای دانشجویان ادیان و عرفان در میان دیگر آثاری که در این زمینه منتشرشده است، امری ضروری به نظر می‌رسد.»
کتاب حاضر مجموعه‌ای از مباحث فلسفه دین است که با تکیه به سنت فکری اسلامی و در تناظر با سنت‌های فکری دیگر ادیان، به‌ویژه مسیحیت که یکی از مهم‌ترین کانون‌های مباحث فلسفه دین در جهان به شمار می‌رود، تنظیم‌شده است.
در فصل اول این اثر با عنوان «فلسفه دین؛ چیستی و چرایی» ضمن بحثی مختصر در باب دادوستد معرفتی ادیان غربی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) و فلسفه یونان در ادوار مختلف تاریخ و تأکید بر نقش روایت اسلامی فلسفه یونان در شکل‌گیری بنیان‌های فلسفه قرون‌وسطای مسیحی، میزان اثرگذاری تفکر اسلامی و مسیحی در بالندگی الهیات طبیعی در بستر تمدن فلسفی غرب بررسی می‌شود. در ادامه نیز با نگاهی به سرانجام دادوستدهای دین و فلسفه که از قرن هفدهم به بعد، به‌تدریج، فلسفه دین را به‌مثابه شاخه‌ای از فلسفه در بستر تمدن غربی مطمح‌نظر فیلسوفان قرارداد، به چیستی و تعریف فلسفه دین پرداخته می‌شود. این بخش با بررسی مقایسه‌ای دو مفهوم متشابه الهیات فلسفی و فلسفه دین و تبیین نقش برجسته و اثرگذار فلسفه دین در جهان معاصر و نیز با نگاهی به عمده‌ترین گرایش‌های فعال در حوزه فلسفه دین پایان می‌یابد.
فصل دوم با عنوان «حقیقت غایی» به تبیین تلقی‌های گونه‌گون از حقیقت غایی در ادیان زنده جهان اختصاص می‌یابد و ضمن طبقه‌بندی دیدگاه‌های مطرح، ذیل دو عنوان کلی تلقی‌های توحیدی و غیرتوحیدی، نظرگاه ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی، بحث و بررسی می‌شود. در این بخش، ابتدا با بحث از تمایزات و شباهت‌های توحید فلسفی و الهیاتی و تبیین شاخصه‌های توحید الهیاتی، دو تلقی شخص‌وار و غیرشخص‌وار از حقیقت غایی به‌مثابه مقدمه‌ای روشنگر برای بحث‌های آتی محل تأمل قرار می‌گیرد.
فصل سوم با عنوان «براهین اثبات وجود خدا» با بحث از اقسام براهین وجودی، غایت‌شناختی، جهان‌شناختی، اخلاقی و صدیقین، تحلیلی نقادانه از اتقان براهین اثبات وجود خدا به دست می‌دهد. این فصل با بررسی دیدگاه نقادانه موضع معرفت‌شناسی اصلاح‌شده درباره لزوم برهان برای ایمان با تأکید بر نظرگاه برجسته‌ترین نمایندگان آن به پایان می‌رسد.
در فصل چهارم با عنوان «خدا و مسئله شر» پس از بحثی کوتاه در باب براهین ملحدان و لاادری‌گرایان در اثبات ناکارآمدی براهین اثبات وجود خدا، مسئله شر به‌مثابه «پناهگاه الحاد» و مهم‌ترین دلیل مخالفان باور به وجود خدا، محل بحث و تأمل نقادانه قرار می‌گیرد.
در فصل پنجم با عنوان «تنوع ادیان» به تبیین این موضوع و بررسی رویکردهای مهم در این باب پرداخته می‌شود. دراین‌باره، ضمن اشاره به پیشینه تاریخی شکل‌گیری مسئله تنوع ادیان، سه رویکرد مهم انحصارگرایی، شمول‌گرایی و کثرت‌گرایی بررسی خواهد شد. در ادامه با شیوه تحلیل فلسفی، مبانی، پیش‌فرض‌ها، ابعاد نظری و عملی ادعاها، و نتایج و پیامدهای هرکدام از این رویکردها آشنا خواهیم شد.
«زبان دینی» عنوان فصل ششم کتاب است که در آن پس از بیان تمایزی میان دو رویکرد کلی در زبان‌شناسی، ابتدا مباحث زبان دینی در جهان اسلام بررسی خواهد شد. در این بخش، نظریات متکلمان سده‌های سوم و چهارم هجری همچنین فیلسوفان، عارفان و اصولیان در باب مباحث زبانی مطرح خواهد شد. در ادامه، ضمن توجه به این مباحث در سنت غربی، آثار متکلمان قرون وسطا و همچنین نظریات مطرح‌شده در بستر فلسفه تحلیلی و هرمنوتیک فلسفی بررسی خواهد شد.
در فصل هفتم با عنوان «تجربه‌های دینی» پس از بیان تاریخچه مختصر بحث تجربه دینی، به تعریف تجربه دینی و بیان انواع مختلف آن و نیز نسبت آن با تجربه عرفانی پرداخته شده است. سپس مباحثی در باب فهم، بیان و تفسیر تجربه‌های دینی به میان خواهد آمد. بحث از اعتبارسنجی تجربه‌های دینی و در نهایت، جایگاه تجربه‌های دینی در توجیه باور دینی و اثبات وجود خدا پایان‌بخش مباحث این فصل است.
در فصل هشتم با عنوان «دین و اخلاق» پس از بیان تاریخچه بحث از رابطه اخلاق و دین در یونان باستان و آثار افلاطون، نظریات ناظر به وابستگی اخلاق به دین بررسی شده است. در ادامه، از دیدگاه اندیشمندان مسلمان درباره وابستگی یا عدم وابستگی اخلاق به دین سخن به میان آمده است و در پایان، تحولاتی که در دوران جدید با توجه ویژه به استقلال اخلاق از دین پدید آمده، به اختصار گزارش شده است.
در فصل نهم با عنوان «مرگ و جاودانگی؛ اقسام تلقی‌ها» ضمن بحث از اقسام تلقی‌های انسان‌شناختی در باب هویت واقعی انسان و معیار این‌همانی شخصی، به انواع تلقی‌های گونه‌گون از مفهوم جاودانگی و کیفیت حیات پس از مرگ پرداخته شده است.
«جاودانگی؛ موافقان و مخالفان» عنوان فصل دهم است که در آن ضمن بحث از معقولیت باور به اقسام جاودانگی، اقسام براهین پیشینی و پسینی مدافعان و مخالفان آن، در بوته نقد و معقولیت‌سنجی قرار گرفته است.
در فصل یازدهم با عنوان «ایمان و عقل» پس از تعریف اجمالی معنای ایمان دینی و عقل، پرسش از چگونگی رابطه این دو به میان خواهد آمد. در ادامه، ابعاد مختلف این پرسش و پاسخ‌هایی که می‌تواند در برابر آن مطرح شود بیان شده است. در نهایت، پس از توضیح معنای عقل‌گرایی و ایمان‌گرایی در چهارچوب این بحث، دو نمونه از نظریات ایمان‌گرایانه به اختصار بررسی شده است.
و بالاخره در فصل دوازدهم با عنوان «علم و دین» نخست با مرور تاریخی عمده‌ترین تقابلات علم و دین در ادوار مختلف تاریخ بشر، کوشیده شده است تا ضمن بررسی کیفیت این تقابلات و سنجش عمق و گستردگی آن‌ها، مدعای برخی از مدافعان علوم تجربی در بی‌اعتبارسازی آموزه‌های دینی با استناد به دستاوردهای علمی جدید، محل بحث و بررسی نقادانه قرار گیرد و تصویری واقعی و غیراغراق‌آمیز از مواجهه علم و دین به دست آید. در ادامه با تبیین سه موضعِ تعارض، تمایز و مکملیت در عرصه مواجهات علم و دین و دفاع از نظریه «تمایز و تلاقی محدود» دراین‌باره، تصویری متفاوت از گستره و آینده تقابلات علم و دین ارائه شده است.
در پایان هر فصل، چکیده‌ای از مباحث فصل به همراه منابعی برای مطالعه بیشتر و پرسش‌ها و موضوعاتی برای پژوهش بیشتر ذکر شده است. کتاب «فلسفه دین» نوشته مجتبی اعتمادنیا و روح‌الله چاووشی و زیر نظر محسن جوادی به بهای 17 هزار تومان از سوی انتشارات سمت روانه بازار نشر شده است.
