مطالعه‌ای درباره نسبت دینداری و خوشبختی؛ آیا کرونا جوامع دموکراتیک را به سمت اقتدارگرایی دینی سوق خواهد داد؟
آیا دین بر خوشبختی(شادی) در جهان اثرگذار است؟ یک مطالعه جدید نشان می‌دهد پاسخ به این سؤال به فشارهایی که جامعه شما با آن مواجه است بستگی دارد.
آیا ایمان دینی می‌تواند شما را شادتر کند؟ این پرسشی دردسرآفرین برای دانشمندان حوزه خوشبختی و شادی است. موقعی که گفته می‌شود دین به زندگی مردم معنا می‌دهد، معنا دادن لزوماً همان خوشبختی نیست، حتی اگر آن فواید دیگری هم برای ما به همراه داشته باشد.
علاوه بر این، دیندار بودن اغلب به معنای شرکت در خدمات دینی و عضوی از شبکه اجتماعی شدن است که خود شادی بیشتری برای مردم به ارمغان می‌آورد.
بنابراین، تفکیک تأثیر ایمان بر شادی از دیگر عوامل، مانند جماعت دشوار است. سرانجام، هنگامیکه برخی مطالعات در مقیاس بزرگ از ارتباط میان دینداری و خوشبختی خبر می‌دهند، دیگر تحقیقات که از نتایج ترکیبی بهره می‌برند، بر پیچیدگی ماجرا تأکید می‌کنند و بر نادیده نگرفتن عوامل فرعی بر روی باورهای دینی اصرار دارند.
درواقع، یک مطالعه جدید پیشنهاد می‌دهد که این امر می‌تواند بسته به نوع جامعه‌ای باشد که در آن زیست می‌کنید.
محققان از 40534 پاسخ دهنده در 43 کشور جهان درباره رابطه میان ایمان دینی و خوشبختی پرس و جو کردند. آنها همچنین احساس آزادی شخصی آنها را سنجیدند، چون استقلال، ربط وثیقی با احساس شادی دارد و البته در تعارض مستقیم با اقتدارگرایی دینی است.
برای سنجش دینداری، شرکت کنندگان با این پرسش روبرو شدند که چگونه از احکام دینی پیروی می‌کنند: مطلقاً یا ندرتاً یا چیزی بینابین. برای سنجش استقلال، آنها به این سؤالات پاسخ دادند که آیا آنگونه که احساس آزادی دارند می‌زیند و اگر نه چه مشکلات و مسائلی دارند.
با تحلیل عوامل مرتبط با نوع زندگی متفاوت افراد در کشورهای مختلف، محققان دریافتند مردمی که احساس استقلال بیشتری داشتهاند به سوی دینداری کمتر گرایش دارند و آنانی که دیندارترند برای آزادی فردی ارزش کمتری قائلند و این مستقل از محل زندگی آنها است.
اما رابطه میان دین و خوشبختی و استقلال و خوشبختی وابسته به محل زندگی و شرایط مردم در آنجا دارد. در بیشتر کشورهای پیشرفته و دموکراتیک که آزادی‌های فردی از ارزش بالایی برخوردار است دینداری ارتباط کمتری با خوشبختی در قیاس با استقلال فردی دارد، در حالی که در کشورهای فقیرتر که تعصبات دینی و ارزشهای جمعگرایانه بیشتر محل اعتناست این رابطه برعکس است.
” همبستگی دین و خوشبختی تصادفی نیست” این را مدیر این مطالعه مایکل مینکوف می‌گوید. “این بستگی دارد به اینکه کشور شما ثروتمند است و فردگرا یا فقیر و جمعگرا ”
یافته‌های او نشان‌دهنده اختلاف میان باورهای مردم متأثر از گرایش‌های متفاوت فرهنگی ملیت‌های مختلف است. در عوض او تأکید دارد به نظر می‌رسد شرایط متفاوت اقتصادی، ایمان دینی خاص خود را ایجاد و حفظ می‌کند و دینداری در کشورهای فقیرتر و کمتر دموکراتیک- که سوءاستفاده از قدرت، نابرابری جنسیتی و دیگر عوامل فشار دست بالا را دارند- برای مردم ارزشمندتر است.”
” از قرار معلوم، مردم نیازی روانشناختی به دین دارند تا چالش‌های زندگی را جبران کنند. دین بدانها، امید، معنا و احاس هدفمند بودن می‌دهد.”
در حالی که این الگو تقریباً جهانشمول است، ایالات متحده کمی متفاوت است. با وجود اینکه آمریکا یکی از قدیمی‌ترین کشورهای دموکراتیک به شمار می‌آید، اما دین هنوز مردم را شادتر می‌کند مانند کشورهای فقیرتر. این نتیجه برای مینکوف معماست.
” من برای این پدیده توضیح خوبی ندارم. اگر بخواهم فرضی را مطرح کنم، باید بگویم آمریکا-برخلاف دیگر کشورهای ثروتمند و دموکراتیک – از نابرابری‌های اجتماعی زیادی رنج می‌برد و نظام اجتماعی اقتصادی آن تبعیض‌های زیادی را روا می‌دارد.” این شرایط پرفشار می‌تواند دینداری را تقویت کند.
یافته‌های او، پرتو جدیدی بر رابطه میان دینداری و خوشبختی می‌اندازد. شاید به گفته مینکوف، دین فایده کمتری در نیکبختی ما داشته باشد وقتی در کشوری زندگی می‌کنیم که مردم آن آزادند، امنیت اقتصادی دارند، به دولت خود اعتماد دارند و شبکه اجتماعی ایمنی آنها را دربر می‌گیرد.
” رضایت بیشتر زندگی در جوامع مرفه می‌تواند عامل دیگری در جهت کاهش دینداری شود: مردم تنها به دین در شکل سنتی‌اش محتاج نیستند، آنها ممکن است دین را رها کنند اگر رضایت کافی از زندگی بدون دین هم تأمین شود.”
بسیاری از ادیان، اصول اخلاقی‌ای را آموزش می‌دهند که به نظر جایی در جهان جدید ندارند. مثلاً منع همجنس‌بازی.
مینکوف پیشنهاد می‌دهد همان‌طوری که کشورها ثروتمندتر می‌شوند و نظام سیاسی دموکراتیک‌تری پیدا می‌کنند، دین در نزد شهروندان آن کم اهمیت‌تر می‌شود، مگر اینکه نهادهای دینی هم تکامل یابند.
” ایجاد نهادهای دینی می‌تواند به بازتولید یا انهدام در درازمدت بینجامد. ”
به عبارت دیگر، پاندمی کرونا و بحران اقتصادی ناشی از آن تا حدودی این فرایند را کند می‌کند. اگر نظریه مینکوف درست باشد و نتایج کرونا به بی‌ثباتی اقتصادی بیشتر و ناامیدی افزونتر بینجامد، این امکان وجود دارد که جوامع دموکراتیک به سمت اقتدارگرایی دینی تمایل یابند.
البته نمی‌توان با یک تحقیق دقیقاً رابطه میان شادی، استقلال و دین را معین کرد. مینکوف دیگر محققان را دعوت کرده تا به مطالعه نقش دین و استقلال در شادی بپردازند.
او در پایان اضافه می‌کند: “همان‌طوری که دینداری یکی از شاخصه‌های فرهنگی مهم جوامع مدرن است، پس باید مورد مطالعه آکادمیک بیشتری قرار گیرد.”
