کاردانی و تخصص در کارها در منطق عالم آل‌محمد علیه السلام

امام رضا علیه السلام… البراءَهُ ممَّن نَفَی الاخیارَ… و آوَی الطُّرَداءَ اللُّعَناءَ… واسْتَعْمَلَ السُّفَهاءَ…[1]

(جزء اسلام خالص و ناب است)… بیزار بودن از کسانی که نیکان را تبعید کردند، … و آنان را که پیامبر(ص) رانده و لعنت کرده بود (در مرکز اسلامی) پناه دادند… و کم‌خردان (و ناواردان) را بر سرکارها گماردند…

این حکمت رضوی(ع) بخشی از نامه‌ای است که امام بزرگ به مأمون نوشتند، درباره شرح و توضیح اسلام راستین، و کلیات این آیین. در این نامه، که به درخواست مأمون نگاشته شده بود، کلیات اصول و فروع دین بیان شده است.

از محورهای اصلی که در این نامه بر آن تأکید شده و از اسلام ناب و دین خالص شمرده شده است، چند برائت و بیزاری جستن و دوری کردن، و چند ولایت و دوستی و همکاری کردن است…

از جمله بیزاری جستن‌ها و برائت‌ها، بیزاری از کسانی است که مدیریت‌های خرد و کلان اجتماعی را به دست ناواردان و نادانان و غیرمتخصصان سپرده‌اند، و به تعبیر امام رضا علیه السلام: «سفهاء: کم‌خردان و بی‌تشخیصان». و در نتیجه این دست مدیریت‌ها، در همه بخش‌ها، بویژه بخشهای اقتصادی دچار رکود یا عقب‌افتادگی شده است، و نیازهای مردم بر جای مانده، و برای کمبودها، و مشکلات اقتصادی چاره‌ای اندیشیده نشده است.

امام بزرگ، نابسامانی، بی‌عدالتی، تبعیض و فقر آن دوره از کشورهای اسلامی را به عللی نسبت می‌دهند، و از آن جمله به کارگماردن جاهلان و ناآگاهان و غیرمتخصصان است. چون مدیریت بخشهای مهم جامعه به دست سفیهان و نادانان سپرده شد، موجب عقب‌ماندگی و فقر و فساد گردید.

در قرآن کریم واژه «سفهاء» در رابطه با مسائل مالی به کار رفته است: «ولاتُؤتُوا السّفهاء اَموالَکُم الّتی جَعَل اللهُ لکم قِیاماً…»[2]

اموالتان را که خداوند مایه قوام کار (و سامانیابی زندگی شما) قرار داده است، در اختیار کم‌خردان و ناواردان قرار مدهید…

واگذاری اموال به دست سفیهان نادرست شمرده شده؛ زیرا که اموال عامل برپایی، استقلال اقتصادی، و استواری اجتماع است. بدین جهت نباید افراد ناوارد و غیرمتخصص، وبی‌خبر از قانونمندی‌های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و… زمام امور بخش‌های اقتصادی جامعه را در دست گیرند، و نظام تولید و توزیع و مصرف را مختل سازند.

در بینش اسلام، اگر کاری را به کسی واگذار کردند، آن شخص باید در گام نخست نیک بنگرد که در این مأموریت تخصص لازم را دارد یا نه؟ اگر نداشت از پذیرش آن خودداری کند. یا اگر مقداری مهارت داشت، لیکن در جامعه کسانی را می‌شناخت که از او واردتر و ماهرترند، طبق دستورات آشکار دین باید کار را به آن ماهرتر بسپارد و خود خدا را در نظر آورد و کنار رود.

پیامبر(ص): مَن اَمَّ قَوماً و فیهم مَن هو اَعلَمُ مِنه و اَفْقَهُ، لمْ یَزلْ اَمْرُهم اِلی سَفالٍ الی یومِ القیامه.[3]

آنکه پیشوایی مردمی را به عهده گیرد با اینکه داناتر و دین‌شناس‌تر از او وجود دارد، همواره کار آن مردم رو به نشیب‌گرایی دارد تا روز رستخیر.

این حکمت راستین نبوی(ص) در همه‌ امور جاری است، گرچه مورد امامت جماعت یا کار دیگری باشد.

امام صادق علیه السلام:… و انْظُروا لانُفسِکم، فَواللهِ انّ الرجلَ لیکون له الغَنمُ فیها الراعی، فاذا وَجَد رجلاً هو اَعلَم بِغَنمِه من الذی هو فیها، یُخرجُه و یَجیءُ بذلک الرجلِ الذی هو اَعْلَمُ بغَنَمِه من الذی کانَ فیها….[4]

…نیک بنگرید! به خدا سوگند اگر انسان گوسفندانش را به شبانی بسپرد، آنگاه که شبان داناتری بیابد، گوسفندان را از او می‌ستاند، و به دست او می‌سپارد…

زمامدارانی که در انتخاب مدیران این اصل حیاتی را رعایت نمی‌کنند، و فامیل و دوستان خود را بر سر کارها می‌گمارند، و به تخصص آنان توجه نمی‌کنند، مسؤول همه ضررها و زیانهایی هستند که این ناواردان به جامعه می‌زنند، و در منطق الهی امام رضا علیه السلام سزاوار برائت و بیزاری جستن می‌باشند.

(نقل از «فرازهایی از سخنان امام رضا علیه السلام»، محمد حکیمی، ص 103 ـ 106)

[1] . عیون اخبار الرضا(ع) / 2/162؛ الحیاه 3 / 160.

[2] . سوره نساء 4 / 5.

[3] . ثواب الاعمال / 246.

[4] . وافی 2 / 222.

 
در بینش اسلام، اگر کاری را به کسی واگذار کردند، آن شخص باید در گام نخست نیک بنگرد که در این مأموریت تخصص لازم را دارد یا نه؟ اگر نداشت از پذیرش آن خودداری کند. یا اگر مقداری مهارت داشت، لیکن در جامعه کسانی را می‌شناخت که از او واردتر و ماهرترند، طبق دستورات آشکار دین باید کار را به آن ماهرتر بسپارد و خود خدا را در نظر آورد و کنار رود.