سایه افراط‌گرایی بر آینده سیاسی قزاقستان
طی سال‌های اخیر جریان‌های تندرو، سلفی‌گری و … در کشور قزاقستان رو به فزونی بوده است. در همین راستا فعال شدن گروه‌های رادیکال، که سعی داشتند در مراکز دولتی نفوذ کنند و برای اهداف سیاسی خود از دین بهره گرفته‌اند، یکی از دلایل رشد جریان‌های تندرو در این کشور بوده است که سبب شده افراط‌گرایی بر آینده سیاسی قزاقستان نیز سایه بیفکند.
جمهوری قزاقستان کشوری در آسیای میانه است. پایتخت این کشور در سال ۱۹۹۸ از آلماتی، که در جنوب این سرزمین واقع شده و بزرگترین شهر کشور است، به نورسلطان در شمال منتقل شد. پیشینه ورود اسلام به قزاقستان به سده هشتم میلادی مربوط می‌شود. در دوران حکومت عباسیان در ایران و تانگ در چین، اسلام از آندلس وارد آسیای میانه شد. در بخش نخست این گزارش به موضوع جریان‌های دینی در کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان پرداختیم. اکنون در بخش دوم، موضوع دین‌گرایی و روند جریان‌های دینی در کشور قزاقستان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
دین مردم قزاقستان
بیشتر جمعیت قزاقستان را مسلمانان سنی حنفی‌مذهب تشکیل می‌دهند. قزاق‌ها حدود ۶۰ درصد مردم این کشور را شامل می‌شوند. ازبک‌ها، تاتارها و اویغورها نیز ۱۰ درصد جمعیت این کشور را شامل می‌شوند؛ این مردم حنفی‌مذهب هستند.
سنی‌های شافعی، که چچنی‌ها از آن جمله هستند، شیعیان و پیروان فرقه‌های صوفیه و احمدیه دیگر مکاتبی هستند که در قزاقستان وجود دارند. بیشترین تمرکز مسلمانان در نواحی جنوبی کشور در مرز ازبکستان است.
ورود افکار تندرو به قزاقستان
این کشور در سال‌های نخست پس از کسب استقلال از هر گونه افراط‌گرایی دینی به دور بود. این اوضاع تا دهه نخست سال ۲۰۰۰ ادامه داشت. در این دوران افکار اسلامی تندرو وارد این کشور شد و به ویژه مناطق غربی و جنوبی این کشور را دربرگرفت.
اوضاع نامناسب اقتصادی و اجتماعی، ایجاد گروه‌های میانجی‌گر و افت سطح تحصیلات در میان همه مردم، از جمله دلایلی بود که سبب بروز این اتفاق شد. افزایش جماعت‌ها و گروه‌های اسلامی غیررسمی که وابستگی به اداره مفتیات قزاقستان نداشته و از سوی کشورهای خارجی تأمین مالی می‌شدند، از دیگر دلایلی بودند که سبب بروز و ظهور این افکار تندرو اسلامی شدند. تقسیم امت اسلامی قزاقستان براساس ملیت نیز در این اتفاق دخیل بود.
تقسیم امت اسلامی قزاقستان براساس ملیت به علت اعتبار و نفوذ پایین علمای قزاق و حضور غالب نمایندگان قزاقی‌الاصل در اداره مفتیات این کشور روی داد. از سوی دیگر می‌توان به فعال شدن گروه‌های رادیکال که سعی داشتند در مراکز دولتی نفوذ و برای اهداف سیاسی از دین استفاده کنند. همچنین استفاده از اینترنت برای جذب جوانان ناامید از اوضاع کشور را می‌توان از دیگر دلایلی برشمرد که سبب فراگیری افکار اسلامی تندرو شد.
افزایش حضور مبلغان دینی
در دهه اول سال ۲۰۰۰ فعالیت تبلیغی گروه‌های تندرو بسیار گسترده و پررنگ بود. علت رشد دینداری نه فقط افزایش حضور مبلغان دینی، بلکه ضعیف شدن وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی در این کشور بود. در سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۱ نیروهای رادیکال چندین عملیات انتحاری علیه مقامات، نیروهای قوه قهریه و تجار انجام دادند.
در سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۲ نیروهای انتظامی قزاقستان توانستند فعالیت تروریستی پرخطرترین گروه‌های تروریستی را خنثی کنند. به طور همزمان بنیه قانونی برای مقابله با افراط‌گرایی و تروریسم تقویت شد و تصویر و تصوری منفی از گروه‌های اسلامی تندرو در جامعه به وجود آمد.
با همه این احوال، دولت این کشور نتوانست گروه‌های رادیکال را تحت کنترل خود درآورد. در سال‌های ۲۰۱۷- ۲۰۱۶ عملیات تروریستی جدیدی در شهرهای آتیرائو و آلماتی اتفاق افتاد. علی‌رغم ادعای دولت مبنی بر اینکه اوضاع دینی در آن کشور باثبات است و جای نگرانی ندارد، ولی سلفی‌گری رو به افزایش است.
اولویت سیاست دولت
مقابله با افراط‌گرایی و تروریسم در اولویت سیاست دولت در حفظ امنیت ملی و معنوی قزاقستان قرار دارد. در این راستا، اقدامات گسترده‌ای برای مبارزه با انواع افراط‌گرایی و تروریسم انجام می‌شود. با توجه به اهمیت مبارزه با افراط‌گرایی مذهبی، نورسلطان نظربایف، نخستین رئیس‌جمهور قزاقستان به منظور اطمینان از هماهنگی فعالیت‌های ضد تروریستی، حکم شماره ۵۸۸ را در تاریخ ۲۴ ژوئن ۲۰۱۳ با عنوان «مقررات تأیید مرکز ضد تروریستی جمهوری قزاقستان» امضا کرد.
مرکز ضد تروریستی جمهوری قزاقستان، که در قالب جدیدی شکل گرفته است، به مدیریت و هماهنگی فعالیت‌های دولت و جامعه در مقابل تروریسم و افراط‌گرایی به عنوان تهدید اصلی ملت می‌پردازد. این مرکز به طور منظم جلساتی را با هدف تعیین اقدامات به منظور تقویت همکاری‌های بین ادارات و سیستم ملی در مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی برگزار می‌کند. همچنین به طور مستقیم به برطرف کردن موانع برای مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی می‌پردازد. در حال حاضر تمام جنبه‌های مقابله با تهدیدات تروریستی در قانون مشخص شده است.
توجه به محتوای اطلاعاتی اقدامات ضد تروریستی
در اقدامات ضدتروریستی توجه ویژه‌ای به محتوای اطلاعاتی و تبلیغاتی آن شده است. فعالیت‌های کمیته امور دینی وزارت اطلاعات و توسعه اجتماعی جمهوری قزاقستان با هدف آگاه‌سازی دینی و ایجاد مصونیت در برابر ایدئولوژی رادیکال در جامعه انجام می‌شود.
این کمیته به منظور محافظت از جمعیت، به بررسی تأثیر جریان‌های مذهبی غیرسنتی، منشورها، ادبیات و مطالب انجمن‌های مذهبی پرداخته و همچنین بر منابع اینترنتی آنها نظارت کرده و آن را تحلیل می‌کند. بر همین اساس مطابق نتایج سال ۲۰۱۵، محتوای ۶ هزار منبع اینترنتی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و بیش از ۳۰۰ مورد تخلف شناسایی شد. در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۰ هزار منبع بررسی و ۱, ۵ هزار مورد تخلف شناخته شد.
اسلام رادیکال
به گفته کازناچیف، کارشناس سیاستی روس، امروزه ورود نیروهای رادیکال در ساختارهای دستگاه دولتی ریسک جدی دارد. برخی از گروه‌های دینی روی جوانان موفق تمرکز کرده‌اند که می‌توانند یک مسئله سیاسی یا اقتصادی را به عنوان یک مسئله بزرگ و مهم مطرح کنند.
نیروهای تندرو به این دسته از جوانان کمک می‌کنند تا به عنوان کارمند دولتی و یا نیروی قوه قهریه استخدام شوند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، اسلام رادیکال می‌تواند به صورت جدی، سایه‌ای بر آینده سیاسی قزاقستان بیندازد. اکنون اسلام رادیکال در قزاقستان براساس اصل ملی و طایفه‌گرایی شکل می‌گیرد.
