یک واژه و بی‌نهایت تعریف
نگاهی به تعریف اعتدال و میانه‌روی از زبان چهره‌های برجسته سیاسی
هرکس هرجا که باشد، شاقولش را در همان نقطه می‌گذارد و تمامی مفاهیم و مضامین عالم را براساس معیارهای همان جا معنا می‌کند. همین‌طور است که پدیده‌های سیاسی و اجتماعی نیز با تفاسیر و برداشت‌های مختلف مواجه می‌شوند. اگر اشتراکات در برداشت‌ها بیشتر باشد، می‌شود منشأ اتحاد و همگرایی، و اگر عکسش باشد می‌شود بستری برای اختلاف و تنش. حالا هم که نوبت به گفتمان اعتدال‌گرایی رسیده است، کم و بیش همین قاعده وجود دارد، چه آنکه هر جریان و گروهی با ارائه تعریفی مختص به خود نشان می‌دهد که در جغرافیای سیاسی کنونی که تأکید بر اعتدال‌گرایی به یکی از مؤلفه‌هایش بدل شده، کجا خواهد ایستاد، حال نگاهی می‌اندازیم به گلچینی از تعاریفی که در چند هفته گذشته در این خصوص ارائه شده است.
حسن روحانی
اعتدال‌گرایی به معنای توازن میان آرمان و واقعیت و ترجیح منافع ملی به منافع حزبی و جناحی است. اعتدال مشخصه بارز فرهنگ ایرانی اسلامی است. اعتدال به معنای عدول از اصول و محافظه‌کاری در برابر تغییر و تحول نیست. اعتدال رویکردی خردورزانه، فعالانه و صبورانه در جامعه برای دور شدن از ورطه افراط و تفریط است، مسیر استقرار و استمرار مردمسالاری دینی از اعتدال می‌گذرد و تحول‌خواهی نیز برمدار اعتدال می‌چرخد. اعتدال همان تحقق مشیت الهی است که برای امت وسط بودن را برگزیده است. اعتدال همان مشیت الهی است که بر امت وسط بودن تأکید کرده و مولای ما حضرت علی علیه السلام فرمودند که مشیت‌تان میانه‌روی و اعتدال باشد و مقصدتان رشد و پیشرفت. عدم اعتدال در ساختار اجرایی کشور را با آسیب‌شناسی علمی باید به درستی شناخت و با اصلاحات ساختاری و ظرفیت دولت در برابر جامعه تحول‌گرا آن را ارتقا داد. اعتدال‌گرایی بر اخلاق و مدارا اصرار می‌ورزد و از طریق گفت‌وگو، تفاهم و تدوین برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت سعی خواهد کرد شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی را به حداقل ممکن برساند. بنیان این مرام‌فکری و عملی، فاصله گرفتن از تخیّل و توهّم و تمرکز بر تفکر، برنامه، شفافیّت و استفاده از تخصص‌هاست. دولت تدبیر و امید نهایت اهتمام خود را به کار خواهد گرفت تا برمبنای اهداف و روش‌های عقلایی و متناسب با واقعیت‌های موجود، اعتدال و شالوده عملکرد و مدیریت کشور قرار دهد، تهدیدها را کاهش داده و فرصت‌ها را افزایش دهد. اعتدال‌گرایی بر اجماع ملی، قانون گرایی و بردباری در تعاملات سیاسی تأکید می‌کند. اعتدال‌گرایی به معنای توازن میان آرمان و واقعیت و ترجیح منافع ملی بر منافع حزبی و جناحی است.
هاشمی رفسنجانی
اسلام همه ابعاد و ارکان جامعه را معتدل می‌خواهد. انبیاء را معلم اعتدال و آنها را انسان‌هایی معتدل معرفی می‌کند. توفیقات نظام اجرایی کشور از جمله در سال 1369 که خاطرات و کارنامه آن سال اکنون پیش روی شماست. قطعاً ریشه در اعتدال دارد؛ اگر ضعف و یا شکستی هم دیده می‌شود، معلول خروج از اعتدال و بیرون رفتن از محور «خیرالامور اوسطها» است. پیروزی در جنگ تحمیلی و امکان سازندگی که سرفصل این خاطرات است و نصرت الهی برای امت و ملت عزیزمان و شکست و مذلت متجاوزان 8 سال دفاع مقدس را با این محور تعریف می‌کنم و مدیران کشور باشد.
نهاوندیان
مشی اعتدالی در زندگی فردی و اجتماعی بازخوردی مناسب خواهد داشت و این به معنای استفاده از تمامی نخبگان و داده‌های علمی و پرهیز از انجام کارها و اتخاذ تصمیمات در شرایط عجولانه و با شتاب‌زدگی است.
مهدی چمران
آنچه می‌توان از اعتدال برداشت کرد، همان میانه‌روی، منطقی عمل کردن و درست کار کردن است، شعار اعتدال یک شعار اعتدال یک شعار «اسلامی» است. باید ارزش شعار اعتدال را دانست و ان شاءالله که رئیس جمهور منتخب در این زمینه موفق باشند.
محمدرضا باهنر
اعتدال‌گرایی به معنی خردگرایی و پرهیز از افراط‌گرایی، مردم 8 سال افراط‌گرایی اصلاح‌طلبان و 8 سال تلاش اصولگرایان را که همراه با تنگ‌نظری آنها بود دیده‌اند. مردم پس از این 16 سال به اعتدال‌گرایی روی آوردند. اعتدال به معنای پشت کردن به ارزش‌ها نیست. آقای روحانی هر چه زودتر اعتدال مد نظرشان را تعریف کنند تا خدای ناکرده مورد سوء استفاده قرار نگیرد.
احمد جنتی
اعتدال‌گرایی یعنی حرکت در خط مستقیم امام(ره).
محسن دعاگو
اعتدال‌گرایی یک طرح تمام عیار برای نجات ایران اسلامی است. گفتمان اعتدال، گفتمان خردورزی، منطق‌گرایی و اتکای سنجیده و معرفت پایه به آیین مدنی، احکام و مقررات دینی است. اسلام آیین اعتدال‌گرایی و نظام آفرینش در همه ابعاد جمادی، نباتی، حیوانی و انسانی همه عناصر و ترکیب‌ها بر مبنای اعتدال سلامتی را تأمین می‌کند و به وضعیت طبیعی سامان می‌دهد. در گفتمان اعتدال، افراط و تفریط، تندروی و کندروی جایی ندارد. طرح گفتمان اعتدال، نماد شفاف اعلام پرچمداری دین‌گرایی، قانون‌گرایی، حق‌معیاری، آرامش آفرینی و مبارزه با تندروی، کندروی، بحران‌سازی و تنش‌زایی در حوزه‌های ملی و منطقه‌ای است.
حمیدرضا جلایی‌پور
معنای اعتدال‌گرایی این است که مؤسسات، تشکل‌ها و نهادهای سیاسی را نابود نکنیم بلکه آنها را انسجام بخشیم و دولت بتواند رابطه دو طرفه و اندام‌وار برقرار کند. این به این معنا نیست که دولت مخالف تحزب سیاسی باشد و فقط در دولتش از اصولگرایان میانه‌رو استفاده کند؛ همچنین به این معنی نیست از نیروهایی که از او حمایت کردند تا رأی بیاورد، استفاده نکند. این اعتدال همان توسعه سیاسی اصلاح‌طلبان است، قطعاً بحث وامداری نیست.
آیت‌الله مهدوی کنی
عدالت یا اعتدال در نظریه‌پردازی به معنای میانه‌روی نیست. بعضی فکر می‌کنند اعتدال یعنی میانه‌روی و اینکه حد وسط را بگیریم، اینکه یکی بگوید از افراط و تفریط جلوگیری کنیم و بعد وسطش می‌شود اعتدال درست نیست. اعتدال یعنی حرکت بر روی اصول.
عماد افروغ
اعتدال را در بستری از نقد دولت گذشته می‌توان تبیین کرد. دولت گذشته مشخصاتی داشت که فضای اعتدال را در واکنش فرا می‌خواند، لذا اگر این مشخصات را خوب بازگو کنیم، آن فضا بهتر به دست می‌آید، اعتدال بیشتر در حوزه مباحث فردی و اخلاق فردی مطرح شده و جا افتاده است. هنوز اعتدال وارد عرصه‌های غیرفردی و اجتماعی و اقتصادی نشده است. اعتدال عموماً در اخلاق مطرح است و در واقع به یک معنا بین عقل و اعتدال رابطه است. کسی متعادل عمل می‌کند که عاقل نیز باشد و فردی که اهل اندیشه و عقل نباشد متعادل نیست. برآیند اعتدال در تمام قوانین چیزی جز عدالت نخواهد بود. لذا بین اعتدال، عقل و عدل ارتباط وجود دارد. اما اینکه اگر اعتدال‌گرایی بخواهد در عالم جمعی سیاست و اقتصاد و فرهنگ ورود کند، چه نمودی باید داشته باشد، دولت جدید خود باید این را روشن کند.
سعید حجاریان
فعلاً اعتدال در فرهنگ سیاسی ما مفهومی گنگ است؛ یعنی هم به لحاظ تئوریک باید تعریف اعتدال مشخص شود و هم به لحاظ پایگاه اجتماعی باید مشخص شود اعتدالیون چه قشری را نمایندگی می‌کنند. اعتدالیون آمده‌اند که همه چیز را سر جای اول برگردانند و تعادل را برقرار سازند. از این رو دولت اعتدال باید گرایشی طبیبانه داشته باشد ومشکلاتی را که طی این هشت سال به وجود آمده است، درمان کند.
سید رضا اکرمی
اعتدال‌گرایی در مرز قانون، اخلاق و انصاف حرکت کردن است. اعتدال از ریشه عدل آمده و عدل به معنی این است که هر چیزی در جای خود قرار گیرد ومیانه‌روی در همه ابعاد را اعتدال می‌گویند. ما براساس شعار اعتدال‌گرایی در روابط بین‌المللی نیز با هر کشوری که با ما قصد تعامل داشته باشد تعامل می‌کنیم و سابقه آقای روحانی نشان داده که همواره وی شعار اعتدال‌گرایی خود را در هر مسئولیتی به کار گرفته است.
امیر محبیان
اعتدال و عقلانیت نیاز اصلی جامعه سیاسی ماست، باید اعتدال را از سطح «روش» به سطح «منش» سیاسی ارتقا داده و اعتدال و عقلانیت را به فرهنگ تبدیل کنیم. اگر فضای سیاسی و فرهنگ مقبول مبتنی بر غلبه فرهنگ اعتدال و عقلانیت باشد، هیچ کس حتی تندترین افراد نخواهند توانست مرزهای عقلانیت را زیر پا گذارند و از سوی دیگر، اگر فضا پذیرای تندروی باشد، معتدل‌ترین افراد هم از جاده انصاف خارج خواهند شد.
حمید رسایی
اگر کسی قائل به این باشد که برای اعتدال باید در برابر دشمن نرمش نشان داد این اعتدال نیست بلکه سازش و وادادگی است و یا اعتدال در برابر کسانی که حقوق ملت را زیرپا گذاشتند، ظلم به مردم است نه اعتدال.
محمدتقی رهبر
امام جمعه موقت اصفهان: اعتدال به معنای فراموشی سیاست‌های اصلی نظام نیست. بنابراین اعتدال در سیاست خارجی یعنی فنون سیاسی و دیپلماسی برخورد خود را می‌توانیم تغییر دهیم اما اصل تاکتیک‌ها و سیاست‌های اصلی و راهبردی نظام که بدان اشاره شد، همواره ثابت و تغییرناپذیر است.
احمد خاتمی
اعتدال در عرصه سیاسی، همراهی با مواضع رهبری است.
حبیب الله عسگر اولادی
دبیرکل جبهه پیروان خط امام(ره) و رهبری: اعتدال به عنوان یک گفتمان هنوز مورد تردید است؛ چرا که زمان می‌برد تا به اعتدال به عنوان یک گفتمان برسیم. مهم‌ترین مؤلفه اعتدال و اعتدال‌گرایی حرکت در صراط مستقیم الهی براساس رهنمودهای امام(ره) و رهبری معظم انقلاب است. تعیین سیاست‌های کلی کشور براساس نصّ قانون اساسی به عهده رهبری معظم انقلاب است و رئیس جمهور باید در چارچوب آن حرکت کند و هر حرکتی خارج از این چارچوب برخلاف اعتدال است.
غلامعلی حداد عادل
اعتدال وصف روش است و نه اعتقاد. این طور نیست که کسی بخواهد از اصول و ارزش‌ها صرف‌نظر کند و بگوید معتدل است. ما هم معتقدیم که در روش باید معتدل بود و از روش اعتدال برای پیشبرد اهداف استفاده کرد؛ چرا که اعتدال یک نوع روش برای عمل کردن و کار اجرایی است. مشی اعتدال در روش مورد قبول است، ذات اصولگرایی دوری از افراط و تفریط است و اصولگرایان نیز همواره بر مشی اعتدال تأکید داشتند.
هاشم‌زاده هریسی
عضو مجلس خبرگان: اعتدال یک مسأله پیچیده نیست که جامعه متوجه نشود و در واقع اجرای آن سنگین باشد. اعتدال امری مطبوع است که با طبیعت و فطرت انسان سازگاری دارد، معقول و عقلانی است و دارای پایه اسلامی و اخلاقی است. افراط و تفریط رذیلت است و حدّ وسط که می‌توان به آن اعتدال گفت، یک فضیلت است. در دو حالت شعار اعتدال که رئیس جمهور منتخب بر آن تأکید کرده‌اند. محقق نخواهد شد. حالت اول این است که عده‌ای بیایند تهمت و افترا وارد کنند، رئیس جمهور منتخب را در تنگنا قرار دهند و مسأله را لوث کنند و راه دیگر این است که افراد تندرو با شعار اعتدال وارد سیستم شوند ولی به افراط‌گرایی خود ادامه دهند.
لطف‌الله میثمی
مشخصه اصلی گفتمان اعتدال یعنی التزام به قانون اساسی است. در این دوره هم مطالبه قانون‌گرایی، اعتدال و عقلانیت جز تأیید «نظام قانونی» نیست.
غلامرضا مصباحی مقدم
اسلام مروج اعتدال و امام(ره) سردمدار اعتدال در انقلاب هستند. امام در مقابل انحلال ارتش ایستادند و از بازرگان با توجه به اینکه از لحاظ دیدگاه با انقلاب فاصله داشتند استفاده کردند و این یعنی اعتدال، مقام معظم رهبری نیز مشی اعتدال‌گری را دنبال می‌کنند و در مقابل افرادی که تخلفات جدّی سیاسی داشته‌اند برخورد تند نکردند.
سردار نقدی
حتماً اعتدال در مفهوم غربی خود، مورد نظر رئیس جمهور منتخب و دولت جدید نیست زیرا آن اعتدال به معنای کوتاه آمدن در مقابل سختی‌ها و دشمنی‌هاست. اعتدال یک مفهوم دینی و اسلامی در مکتب اسلام و یک معنی هم به مفهوم غربی خود دارد. اعتدال اسلامی در صراط مستقیم، خط امام(ره) ولایت و خط اصیل انقلاب بودن است و جای خوشبختی دارد که این شعار خوب انتخاب شده و امیدواریم این اعتدال با همین مفهومی که در فرهنگ ماست، صورت بگیرد.
(نقل از نشریه همشهری ماه، شماره 111، شهریورماه 1392)
نگاهی به تعریف اعتدال و میانه‌روی از زبان چهره‌های برجسته سیاسی
