مروری بر یک کتاب عاشورایی؛ تحقیق و بررسی زندگی و جایگاه امام حسین (ع) در تاریخ فداکاری

کتاب رستاخیز رنج در اسلام Redemptive Suffering in Islam (A Study of the Devotional Aspects of Ashura in Twelver Shiism) رساله دکتری محمود ایوب استاد نابینای دانشگاه تمپل آمریکا است که در سال ۱۹۷۸ میلادی در دانشگاه تورنتو در مورد عاشورا نوشته است.

این رساله که محمود ایوب موضوع آن را از عزاداری مشهدی‌ها در ایام محرم (سال ۱۳۵۶ شمسی) الهام گرفته و سپس آن را به مردم ایران تقدیم نموده است، در صدد تحقیق و بررسی زندگی و جایگاه امام حسین علیه‌السلام در تاریخ فداکاری، امید، و پارسایی در شیعه اثناعشری برآمده است.

این کتاب، نه کتابی در باب سیره سیدالشهدا، بلکه تبیین و بررسی مسئله فداکاری و از خودگذشتگی در زندگانی امام حسین (ع) است. نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند از نوشته‌های تاریخی، اشعار عمومی، ادبیات تعزیه و زیارت برای نیل به هدف خود استفاده بکند. از نظر محمود ایوب، ادبیات موجود در زیارت‌ها و مراثی و تعزیه‌ها نشان‌دهندهٔ فحوا و منطق فداکاری‌های مذهبی است.

ایوب رساله خود را در شش بخش طبقه‌بندی کرده است:

۱. محمود ایوب در فصل اول که اختصاص به موضوع بیت‌الاحزان دارد می‌کوشد جایگاه رنج به طور عموم و جایگاه آلام اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام به طور خاص را تبیین کند. جامعه شیعی در این نگاه، جامعه رنج‌کشیده است و افراد برای ورود در این جامعه، باید در رنج و درد اهل بیت علیهم‌السلام مشارکت کنند. در این جامعه، رنج‌ها و آلام فاطمه زهرا سلام الله علیها اهمیت ویژه‌ای دارد و از همان رهگذر است که جامعه شیعی می‌تواند امید و ناامیدی‌اش را آشکار سازد.

۲. محمود ایوب در فصل دوم، دکترین شیعه در مورد امام و حجج الهی را توضیح می‌دهد و نقشی را که ائمه در تاریخ بشریت بازی کرده‌اند بیان می‌کند.

۳. بعد از دو فصل مقدماتی، محمود ایوب فصل سوم را به امام حسین علیه‌السلام و دوره‌های زندگی آن حضرت اختصاص داده و نشان می‌دهد که از همان مراحل اولیهٔ زندگی امام حسین علیه السلام شهادت وی پیش‌بینی می‌شد و همواره مقام شهادتش نیز تاکید می‌شد.

۴. فصل چهارم به فهم شیعه از شهادت حسین بن علی (ع) می‌پردازد. در این قسمت مؤلف نخست به فهم نخستین آثار تاریخی اسلام مانند طبری و نویسندگان شیعی مانند شیخ مفید از امام حسین (ع) اشاره کرده و سپس به رشد و توسعهٔ درک از امام حسین (ع) در تاریخ شیعه می‌پردازد.

۵. ایوب در فصل بعدی، به ثواب گریه بر آلام و مصائب ائمه، خاصه امام حسین علیه السلام می‌پردازد و در این باره به برخی از مضامین مرثیه‌ها و تعزیه‌ها اشاره می‌کند. ازنظر مؤلف، بیشترین و با اهمیت‌ترین مجالسِ مربوط به امام حسین علیه‌السلام، مناسک زیارتی است که ایوب آن را هم بخشی از مراسم تعزیه حساب می‌کند.

۶. فصل نهایی کتاب به فرجام‌شناسی شیعی پرداخته است. جامعه شیعی با مشارکت در آلام و مصائب اهل بیت، در نقش آنها در رهایی و نجات انسان نیز مشارکت می‌کند. در این میان همان‌طور که آلام فاطمه زهرا (س) کارکرد رهایی‌بخشی و نجات‌بخشی در روز جزا خواهد داشت، مصائب امام حسین علیه‌السلام نیز به نجات‌بخشیِ آن حضرت (شفاعت) در روز جزا منتهی خواهد شد. این امید محدود و منحصر به روز جزا نیست بلکه امید جامعه شیعی معطوف به دوره پایانی همین دنیا و ظهور منتقم آل محمد و بلکه منتقم تمامی خون‌های به نا حق ریخته در تاریخ نیز هست.