آنان که از پذیرش مرجعیت سر باز زدند

سید یوسف حکیم سمت راست تصویر نشسته، به دوربین خیره شده است. او فرزند آیت‌الله سید محسن حکیم بود. پدرش مرجع اعلای شیعه بود.

دانش و درایت سید یوسف را بسیاری ستوده‌اند. آیت‌الله حکیم را گفته‌اند که بیش از ده فرزند داشت؛ اما سید یوسف یکی از برجسته‌ترین آن‌ها در دانش بود، به گونه‌ای که پس از درگذشت آیت‌الله، جماعتی بر گرد خانه سید یوسف حاضر شدند و شعار می‌دادند: «قلَّدنا السّید یُوسف».

وی اما از پذیرش مسئولیت مرجعیت ابا کرد. همگی را به درب خانه آیت‌الله خویی برد و از آنها خواسته بود تا پس از پدر، از سید خویی تقلید کنند.

سید یوسف عمر بلندی نداشت. سخت‌گیری‌های حاکمیت بعثی، او را در اواخر عمر، خانه‌نشین کرد. اقربائش یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. دو فرزندش هم به دست بعثی‌ها از پای درآمدند. سید یوسف هم مدتی را در زندان به سر برد. فشارهای روحی سبب بیماری وی شد و او در ۵۵ سالگی در سال ۱۳۶۹ دیده از جهان فروبست.

یکی از نزدیکان وی که به جرگه شهداء پیوست، فرزند سید علی بحرالعلوم بود؛ همان سیدی که اینک در تصویر، در کنار سید یوسف نشسته است. علاءالدین و عزّالدین دو فرزند او به جنایت بعثی‌ها گرفتار آمدند و به شهادت رسیدند.

در کنار این دو، شیخ حسین حلّی نشسته است. او از برجسته‌ترین اساتید حوزه نجف بود. برخی از اعاظم امروز حوزوی در محضر او تلمذ کرده بودند. سید علی سیستانی، سید تقی طباطبایی قمی، نصرالله شاه‌آبادی، محمدسعید حکیم از جمله شاگردان وی بودند.

شیخ حسین حلی خود از شاگردان میرزای نائینی، ابوالحسن اصفهانی و آقاضیاء عراقی بود. او را فردی دقیق و عمیق دانسته‌اند. می‌گویند که بسیار خوش‌خلق و متواضع بوده است. باوجوداین اما وی هم از پذیرش مسئولیت مرجعیت امتناع کرده بود.

در پشت این سه روحانی فرهیخته مرجعیت‌گریز، کودکی شیطنت کرده، دست خود به نشانه احترامی نظامی بالا آورده است. شاید هم شیطنتی نیست. با قامتی کوتاه و جثه‌ای نحیف نشان می‌دهد که اقتدار نظامی هم در مقابل مقام روحانیت، کوچک و نحیف است و چندان به دیده نمی‌آید. تاریخ این را اثبات کرده است و این تصویر می‌تواند جلوه‌ای از همین تاریخ را به تصویر کشد.