اقدامات پزشکی انجام مقدمات فعل الهی است / چرا پزشکی حرفه ای مقدس است

نخستین کنفرانس بین‌المللی «اخلاق، الهیات و بلایای فراگیر» امروز، ۱۸ شهریورماه با سخنرانی جمعی از اندیشمندان، به صورت مجازی آغاز به کار کرد. آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی در این کنفرانس با موضوع «ایثار در حرفه پزشکی» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

پزشکی یکی از حرفه‌هایی است که متصف به وصف قدسیت می‌شود و می‌توان آن را حرفه مقدس پزشکی خواند. قدسیت پزشکی به دلیل جهات عدیده‌ای است که به برخی از آنها اشاره می‌کنم.

اولین جهت قدسیت پزشکی آن است که یکی از اسماء فعلی حق تعالی یعنی نام شافی، به دست طبیب تحقق پیدا می‌کند. در قرآن مجید و داستان حضرت ابراهیم (ع) آمده است که وقتی طرف مقابل از او پرسید که خدای تو کیست؟

ایشان در مقام تعریف حق متعال فرمود خدای من این صفات را دارد و یکی از آنها این است که «وَ إِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ». یعنی فعل شفای بیمار از افعالی است که بدون واسطه به دست حق تعالی انجام می‌شود.

همه افعال در جهان افعال الله است و حضور خدا در جهان حضور عجیبی است که درکش ساده نیست و شاید درست دقت نشود، اما رابطه خدا و جهان اینطور است. افعال با واسطه انجام می‌شود، اما شفا و چند فعل دیگر است که مستقیماً خدا به خودش نسبت می‌دهد.

عملیات پزشکی انجام مقدمات فعل الهی است
بنابراین عملیات پزشکی اعم از دارو دادن یا سایر تلاش‌های کادر پزشکی که به شفا و درمان منتهی می‌شود، انجام مقدمات فعل الهی است.

لذا جهت اول قدسیت حرفه پزشکی این است که دست‌اندرکاران امر پزشکی اعم از طبیب، پرستار، خدمت‌گزار، محقق دارو و هر کسی که به نحوی در کار پزشکی خدمت می‌کند، دست‌اندرکار مقدمات فعلی است که خدا مستقیم به دست خود انجام می‌دهد و آن شفا است.

جهت دیگر این است که کادر پزشکی با حیات انسانی سر و کار دارد. همه جانداران، موجودات زنده هستند، اما دارای روح الهی نیستند و حیاتشان غیر از روح الهی است.

حیات بشری تنها حیاتی است که خداوند خطاب به ملائکه در موردش اینطور آورده است که «فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ»؛ یعنی یک بار در سوره حجر و یک بار در سوره صاد اینطور آمده است که خدا فرمود ای فرشتگان، چون آفرینش انسان را به پایان بردم و از روح خود در آن دمیدم، در برابر او سجده کنید.

بنابراین کادر پزشکی حامی روح الهی است و با روح الهی سروکار دارد. تا اینجا معلوم شد دست طبیب که مشغول دارو و درمان می‌شود، دست خدا است که از آستین طبیب بیرون می‌آید.

از همه اینها که بگذریم جسم انسانی با سایر موجودات متفاوت است. همه عالم مخلوق خدا است، اما انسان به قدرت مستقیم خدا و به تعبیر قرآن به دو دست خدا آفریده شده است.

خدا در خطاب به شیطان فرموده است «قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَک أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکبَرْتَ أَمْ کنْتَ مِنَ الْعَالِینَ»، ای ابلیس، چه چیز تو را از سجده کردن در برابر آنچه من با دو دست خود آفریدم منع کرد؟

ولی می‌خواهم عرض کنم اینها یک طرف است و جهت دیگری که شاید از جهات دیگر اهمیتش بیشتر نباشد، کمتر هم نیست، موضوع ایثار کادر پزشکی و خدمت‌گزاران پزشکی در انجام وظیفه خویش است.

ایثار یعنی ترجیح دادن. شخص ایثارگر کسی است که دیگری را بر خود ترجیح می‌دهد. قرآن در مورد برخی از مؤمنین در سوره حشر می‌فرماید «وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ».

سؤال من این است که چه کسی دیگری را بر خود ترجیح می‌دهد که آن را ایثارگر می‌نامیم؟ ایثارگر کسی است که اولاً برای دیگری حرمت و کرامت قائل است. ثانیاً کسی است که خود را در کنار دیگری از یک نوع می‌داند.

یعنی انسان را یک نوع می‌داند و همه انسان‌ها را هم نوع یکدیگر می‌شناسد. ثالثاً سعادت فرد را در گرو سعادت جمع می‌داند.

یعنی قول شیخ اجل سعدی شیرازی را به مغز استخوان درک می‌کند و از بن دندان می‌گوید «بنی آدم اعضای یک پیکرند، که در آفرینش ز یک گوهرند». رابعاً از همه مهم‌تر اینکه کسی که منافع دیگری را بر مصالح خود ترجیح می‌دهد، ایثارگر است.

مقابل ایثارگر خودپرست قرار می‌گیرد
شما چنین شخصی را با کسی که فقط خود را می‌شناسد و هرچه می‌کند، بر محور خویش است، مقایسه کنید. شخص خودمحور را نباید خودپسند بدانیم، بلکه باید خودپرست بدانیم.

واژه ایثار در متون منتشرشده، نخستین بار از سوی فیلسوف فرانسوی یعنی «آگوست کنت» برای کلمه مقابل خودپرستی ابداع شد و لذا باید شخص مقابل ایثارگر را خودپرست بدانیم.

در آموزه‌های ادیان دیگر مانند زرتشت و بودا و مزدا و … مکرر به مقوله کمک به دیگری تأکید شده است. در انجیل مقدس تحت عنوان «همسایه‌ات را دوست بدار» آمده است و در تورات «احسان و نیکوکاری» آمده است و در قرآن همین همینمطور است و حتی محسنین، محبوبان الهی شمرده شده‌اند و چندین بار در قرآن، عبارت «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» را داریم.

در قرآن عنوان دیگری هم آمده که به این تعبیر در کتب ادیان دیگر ندیده‌ام و آن عنوان «انفاق مما تحبون» است. یعنی چیزی که محبوب انسان است به دیگران بدهد. تعبیر خاص قرآن این است که تنها راه رسیدن به نیکی‌ها انفاق کردن چیزی است آنها دوست دارند.

فرمود «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ». از نظر ادبی، «لن» برای بیان ابدیت یک فعل به کار می‌رود. یعنی هرگز شما به نیکی نمی‌رسید، مگر اینکه آنچه که مورد علاقه و محبت شما است، به دیگری بدهید.

اما واژه ایثار حاوی مفهومی والاتر از همه اینها است. یک برنامه‌ای با عده‌ای از کشیشان مقیم کشورهای غربی داریم و کار علمی انجام می‌دهیم، اما اینها بالای تیتر جمله‌ای که از انجیل آورده‌اند، همان جمله به همسایه‌ات احسان کن را می‌آورند.

اما ایثار بالاتر از اینها است. ایثار از انفاق و … بالاتر است، چون ترجیح دیگری بر خود است. ایثار می‌تواند گونه‌های مختلفی داشته باشد. گاه با فدا کردن جان صورت می‌گیرد و یا با دادن مال صورت می‌گیرد و زمانی هم با هزینه کردن اعتبار و آبرو تحقق می‌یابد.

افراد بزرگ وطن‌پرستی را در تاریخ خودمان داریم که حاضر شدند خودشان را بدنام کنند و به گوشه خانه بروند و گوشه خانه را بر خود بخرند، اما ملت ایران را نجات دهند که اینها ایثار است.

گاهی ایثار می‌تواند ترکیبی از اینها باشد. گفت «خنک آن قماربازی که بباخت آن چه بودش، بنماند هیچش الا هوس قمار دیگر». یعنی هرچه دارد برای دیگران و برای یک آرمان مقدس و یک آرمان والا بدهد و تصمیم بگیرد از داشته‌های خویش اغماض کند و دغدغه‌ها را بر خود وارد کند و در راه برطرف ساختن مشکلات فراروی دیگران حرکت کند.

کادر پزشکی اعم از پزشکان و پرستاران و داروسازان بدانند که این حرفه حرفه‌ای است که تجلی ایثار در آن بسیار درخشان است.

پزشکی که راحت و آرامش خود را برای رسیدگی به بیماران از دست می‌دهد و دیگری را بر خویش ترجیح داده، تا جایی که در این راه جان می‌دهد، اینگونه است.

در خبرها دیدید که رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت گفته بود از زمان شیوع بیماری کرونا در کشور، تاکنون ۱۴۰ نفر از کادر درمان کشور شامل پزشک و پرستار جان باخته‌اند.

این روحیه بالاتر از انجام وظیفه است. هر کسی می‌تواند از ادای تکلیف خود را نجات دهد و فرار کند، اما روحیه ایثار به مراتب از انجام وظیفه و تکلیف بالاتر است.

ایثار از یک روح و نفس زکیه سر می‌زند و تا نفس زکیه و قدسی نباشد، هرگز به طرف ایثار نمی‌رود. ایثار را یک نفس زکیه انجام می‌دهد که لیاقت جوار رحمت حق را دارد.