مسئولیت دولت در زمینه حجاب چیست؟ قسمت دوم

دومین جلسه از مباحثه و مناظره حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی ایازی و حجت‌الاسلام سیدضیاء مرتضوی در مورد مسئولیت دولت درباره حجاب با تأکید بر رویکرد فقهی برگزار شد؛ مرتضوی معتقد بود که دولت حق دارد با بدحجابی همانند روزه‌خواری علنی مقابله کند، ولی ایازی می‌گوید که دولت حق الزام را برای احکام شرعی فردی ندارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدضیاء مرتضوی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت: جناب ایازی معتقد هستند که حجاب مسئله‌ای فردی است و عمومی و اجتماعی نیست؛ وی در جایی مرقوم فرموده‌اند که در قرآن کریم مطلبی در مورد مراتب داشتن امر به معروف و نهی از منکر نیامده و روایات هم بر مرتبه عملی و کیفر و ضرب و جرح در همه حوزه‌های تکالیف شرعی دلالت ندارد و از آنها الزام و اجبار استفاده نمی‌شود، زیرا مطابق آنچه شیخ حر عاملی در وسائل آورده است، مراتب امر به معروف ناظر به احکام فردی و حوزه حقوق خصوصی نیست.

وی افزود: این بیان نشان می‌دهد که ایشان حجاب را امری فردی و خصوصی می‌دانند و در مصاحبه‌ای فرموده‌اند که حجاب مانند روزه، نماز و خمس اجتماعی نیست که مجازات داشته باشد؛ تعلیمات دینی دو دسته است؛ دسته‌ای شخصی و دسته‌ای اجتماعی که برای آن کیفر تعیین شده است.

آیا واقعاً پوشش زنان امری فردی است؟
مرتضوی با طرح این سؤال که آیا واقعاً پوشش زنان امری فردی است؟ اضافه کرد: حجاب ولو اینکه در نگاه اول یک امر فردی است، زیرا قوام پوشش به اراده شخص بستگی دارد مانند پوشش برای نماز در خانه، ولی همین شخص با همین لباسی که در خانه از آن استفاده می‌کرد، در برابر عموم جامعه از جنبه فردی خارج می‌شود و حتی با حقوق دیگران و سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه پیوند می‌خورد.

با جایگاه احکام و حقوق الهی پیوند می‌خورد؛ اساساً اینکه بانوان الزام به حجاب شده‌اند، معطوف به جامعه است وگرنه در جمع خانواده و محارم، حجاب معنایی ندارد؛ حتی رنگ، بُعد و کیفیت لباس در بیرون مسئله کاملاً شخصی نیست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: توسعه ایشان در این بحث که حتی خمس، زکات و … را که کاملاً شخصی شرعی می‌دانند، مبهم است؛ فرض کنید اگر خدا به پیامبر (ص) دستور داده که از اموال مردم صدقه بگیرند؛ یعنی اجازه زکات و خمس داده است.

لذا نمی‌توانیم آن را فردی تلقی کنیم. منافاتی ندارد امری عبادی و عرفی باشد و انسان قصد غربت هم کند، در عین حال دولت اسلامی و پیامبر (ص) در جایی که لازم است باید اجبار کنند.

وی بیان کرد: دولت مجاز نیست برای جرم‌هایی مانند شراب و … که مکشوف نیست و برای مثال فردی در خانه‌اش اقدام به این کارها کند (البته به شرط اینکه مرتبط با امنیت جامعه نباشد) به دنبال کشف آن به طرز ناشایست مانند بالا رفتن از در و دیوار خانه این فرد باشند.

در سیره ائمه (ع) هست که وقتی گناهی مرتکب می‌شدند، زمینه را فراهم می‌کردند که افراد اقرار نکنند و توبه کنند، ولی اگر خود فرد مصر به اقرار به گناه بود او را مجازات می‌کردند.

مقایسه حجاب با روزه‌خواری علنی
وی افزود: این سؤال مطرح است که فحشا و شرب خمر وقتی یک گناه اجتماعی شود، کیفر دارد یا اگر کسی در پنهان خانه‌اش هم مرتکب این کارها شد و به هر دلیلی از جمله اقرار این جرم برای دستگاه قضا ثابت شد، مجازات ندارد؟

حجاب را می‌توان با روزه‌خواری علنی مقایسه کرد؛ روزه امری عبادی است که فرد اگر ریا کند، امتثال امر نکرده است، ولی به چه دلیل اگر کسی روزه‌خواری کرد حداقل حاکم اسلامی حق تعزیر دارد.

این استاد حوزه اظهار کرد: حجاب به عنوان امر اجتماعی کمتر از مسئله روزه‌خواری علنی نیست؛ چگونه ما به دولت اسلامی حق دخالت و الزام در جلوگیری از روزه‌خواری را می‌دهیم ولی در حجاب این طور نیست؛ مثلاً کلاه ایمنی و کمربند بستن مسئله‌ای شخصی است، ولی چطور دولت حق دارد در آن دخالت کند؟ اگر حجاب هم کاملاً شخصی است تذکر دادن و امر و نهی آن و فرهنگ‌سازی هم با اختلال مواجه خواهد شد.

مرتضوی اضافه کرد: در مورد زنان بادیه‌نشین سؤال در مورد جواز نگاه به این زنان بوده است، نه اینکه دولت اسلامی حق دخالت در حجاب آنان را ندارد. در مورد زنان اهل کتاب هم از نظر کلامی پذیرفته شده که آنان مکلف به فروع هستند و اگر قرآن خطابش به زنان مؤمنه است، چون خطاب را قبول دارند.

در مورد کنیزان هم نقل است که خلیفه دوم و یا اهل بیت (ع) این زنان را از داشتن حجاب منع می‌کردند که خود این دلیل بر آن است که دولت اسلامی این حق را برای خود قائل بود که در حجاب زنان دخالت داشته باشد. حتی در مورد مجانین و سفها هم اولیای آنان مسئولیت دارند تا در حد ممکن حجاب آنان را ایجاد کنند.

رسمیت‌شناسی بی‌مبالاتی درباره حجاب
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی، گفت: وقتی آیه خطابش به مؤمنان است، حکم هم برای آنان است؛ حرف اساسی من این است که وقتی مسئله، اجتماعی است.

زنان اهل کتاب حق دارند آزادانه بگردند؛ اگر حق اجتماعی برای دولت است، باید جلوی آنان را هم بگیرند؛ جمعیت کنیزان در صدر اسلام زیاد بوده و هر خانه‌ای چند نفر کنیز داشته که حجاب را رعایت نمی‌کردند و پیامبر (ص) و امام علی (ع) هم آنان را مجبور به رعایت نکردند.

در مورد بادیه‌نشینان هم معلوم می‌شود کسانی در آن جامعه مسلمان هم بودند، ولی مبالاتی به حجاب نداشتند؛ ضمن اینکه مسلمانان زیادی داشتیم که مهاجر بودند و لباس، جا و مکان مناسبی نداشتند و حکومت اسلامی هم بی‌مبالاتی آنان در حجاب را به رسمیت شناخته است.

ایازی تصریح کرد: خطاب قرآن به حفظ نگاه اعم از این است که زن حجاب دارد یا ندارد؛ چون ممکن است زنی حجاب هم داشته باشد، ولی باز در منظر نگاه دیگران قرار گیرد؛ ضمن اینکه معتقدم اسلام به قدری هوشمند بوده که وظیفه شرعی را با الزام و اجبار پیوند نزده است.

زیرا نتیجه لازم را در بر ندارد. دستور می‌دهد و فرهنگ‌سازی هم می‌کند، ولی این طور نبوده است که داروغه بگردد که چه کسی نماز نمی‌خواند و او را شلاق بزنند.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر اینکه دلیلی برای الزام در تکالیف شخصی نداریم، اظهار کرد: مبنای حرف بنده در این مسئله، قرآن است و روایات را گره خورده با مسائل تاریخی می‌دانم؛ البته ممکن است حکمی در دوره‌ای اجتماعی و در دوره دیگر فردی باشد.

مثلاً چند دهه قبل هزاران نفر از یک لیوان آب می‌خوردند، ولی امروز عمدتاً افراد حاضر نیستند که از لیوان دیگری آب بخورند. برده‌داری در دوره جاهلی و ابتدای اسلام پذیرفته شده بود، ولی امروز پذیرفته نیست.

امر به معروف برای هنجارها مفهوم دارد
ایازی بیان کرد: استناد عمده افرادی که حرف بنده را قبول ندارند، به مسئله امر به معروف و نهی از منکر است؛ در حالی که معروف و هنجار تابع عرف جامعه است؛ مثلاً فرهنگ‌سازی برای ماسک زدن، بستن کمربند ایمنی و …؛ یعنی ابتدا فرهنگ‌سازی می‌کنیم و وقتی عرف شد آن را الزامی می‌کنیم.

اگر چیزی در عرف اکثر جامعه هنجار شد، امر به معروف و نهی از منکر معنا خواهد یافت. البته این موضوع مختص دولت اسلامی نیست، بلکه شامل همه دولت‌هاست.

مرتضوی در سخنان مجدد خود افزود: ایشان و بنده نمی‌توانیم مدعی شویم که روایات در این مسئله به صورت مطلق، مبنای قضاوت هستند، باید موارد یکی یکی بحث شود و ببینیم آیا می‌توانیم فقه جدیدی را پایه‌ریزی کنیم؛ عمده فقه ما براساس روایات است و باید جایگاه روایات روشن شود.

بدحجابی؛ عامل حریم‌شکنی الهی
وی با طرح این پرسش مهم که آیا داخل خودرو و وقتی فرد از منزل خود بیرون آمد حریم خصوصی است؟ اظهار کرد: این مسئله فقط برای کشور اسلامی هم نیست، اگر مثلاً در کشوری اروپایی بنا به دلایل عقلائی بر پوشیدن نوع خاصی از لباس در عرصه اجتماعی تأکید کردند آیا این حق برای دولت وجود دارد یا خیر؟

بنده پوشش را صرفاً شخصی نمی‌دانم و استناد آن هم حفظ عفت عمومی، جلوگیری از تباهی، فساد و … است. عموم ادله این است که اسلام زن مسلمان را موظف کرده تا در عرصه اجتماعی حجاب خود را حفظ کند.

مرتضوی بیان کرد: در روایت بیان شده که نگاه جوانی به زنی افتاد و مجذوب او شد و آن قدر حواسش پرت شد تا سرش به چوبی خورد و شکست؛ بنابراین نوع پوشش زن می‌تواند باعث آزار روحی و جسمی برای اقشاری از جوانان شود.

بدحجابی باعث حریم‌شکنی الهی و سستی احکام خدا می‌شود. معتقدم استنادات آقای ایازی در باب امر به معروف و نهی از منکر درست نیست و دولت می‌تواند قانون‌گذاری کند.