بررسی زمینه‌های تاریخی جنگ قره‌باغ؛ سرانجام جنگ چه خواهد شد؟
ریشه مناقشه قره‌باغ به دوران اتحاد جماهیر شوروی برمی‌گردد.
پس از مرگ استالین، اصلاحات اساسی در شیوه اداره جمهوری‌های عضو شوروی رخ داد.
افزایش اختیارات به جماهیر و مناطق باعث تشدید احساسات ملی‌گرایی و قوم‌گرایی در برخی از مناطق به ویژه قره‌باغ شد.
ترکیب جمعیتی قره‌باغ به سبب سیاست‌های شوروی از اکثریت مسلمان آذری به اکثریت ارمنی تغییر یافته بود.
در حالی که قره‌باغ جزو جمهوری آذربایجان در چارچوب تقسیمات شوروی قرار گرفته بود، اما ارامنه قره‌باغ خواستار جدایی از آذربایجان و الحاق به ارمنستان بودند اما نیکیتا خروشچف (رهبر شوری پس از استالین) با این درخواست مخالفت می‌کرد، چراکه آن را سرآغاز ناآرامی‌های قومی می‌دانست.
پس از به قدرت رسیدن گورباچف، نخستین شعله‌های جنگ قره‌باغ با اقدامات گروه‌های مسلح ارمنی علیه مسلمانان آذری در سال 1988 میلادی روشن شد.
این درگیری، اولین موج کوچ اجباری آذری‌ها از قره‌باغ به مناطق مرکزی جمهوری آذربایجان را به راه انداخت.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، یگان‌های ارتش سرخ اقدام به بازگشت به مرکز کردند اما فجایع بزرگی برای تشدید اوضاع در قره‌باغ انجام دادند و آن هم واگذاری سلاح‌های سنگین به گروه‌های ارمنی بود.
این سلاح‌ها، درگیری‌های قره‌باغ را به یک جنگ تمام عیار به نفع ارامنه و علیه مسلمانان آذری تبدیل کرد.
بدین ترتیب جنگ ارامنه علیه آذری‌ها از سال 1991 میلادی به صورت رسمی آغاز شد و آن‌ها توانستند علاوه بر قره‌باغ در هفت استان آذری نشین اطراف قره‌باغ نیز پیشروی کرده و آن‌ها را به اشغال خود درآورند.
این جنگ تمام عیار که تا سال 1994 میلادی ادامه یافت، باعث شد که بیست درصد از اراضی جمهوری آذربایجان به اشغال ارمنستان درآید، بیش از یک میلیون شهروند جمهوری آذربایجان از خانه و کاشانه خود اخراج شده و در شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان به عنوان آوارگان جنگی اسکان یابند.
شورای امنیت سازمان ملل متحد منطقه قره‌باغ را جزو تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان اعلام و در سال 1993 میلادی با صدور چهار قطعنامه خواستار خروج بدون قید و شرط نیروهای ارمنستان از سرزمین‌های جمهوری آذربایجان شد اما این قطعنامه‌ها تا به حال اجرا نشده است.
در نهایت در سال 1994میلادی با تلاش‌های بین‌المللی، توافقنامه برقراری رژیم آتش‌بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شهر بیشکک قرقیزستان به امضا رسید اما این توافق به منزله صلح نبود، چرا که ارمنستان هیچ خاکی را به آذربایجان بازنگردانده بود.
با وجود اینکه گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست آمریکا ، فرانسه و روسیه در سال 1997 میلادی برای خاتمه دادن به مناقشه قره‌باغ تشکیل شده و تا به حال جلسات متعددی در این خصوص برگزار کرده‌اند اما کوچک‌ترین پیشرفتی در خصوص حل این مناقشه نداشته است.
جمهوری آذربایجان خواستار حل این مناقشه قره‌باغ بر اساس اصل تمامیت ارضی کشورها می‌باشد و آن را مطابق موازین حقوق بین‌المللی می‌داند.
اما ارمنستان خواستار حل مناقشه بر اساس اصل حق ملت‌ها برای تعیین سرنوشت خود می‌باشد که با اصل تمامیت ارضی کشورها به طور کامل مغایرت دارد.
به همین خاطر ارمنستان به هیچ عنوان حاضر نیست نیروهای خود را از سرزمین‌های جمهوری آذربایجان خارج کند و جمهوری آذربایجان نیز همواره اعلام کرده است، اشغال بیست درصد از سرزمین‌های خود از سوی نیروهای ارمنستان را هرگز تحمل نخواهد کرد.
البته بین‌المللی شدن حل مناقشه قره‌باغ و دخالت قدرت‌های جهانی در این راستا نه‌تنها به حل و فصل مناقشه کمک نکرده بلکه منجر به پیچیده‌تر شدن اوضاع هم شده است.
چراکه قدرت‌های جهانی که بیشتر به دنبال تأمین منافع خود در منطقه هستند، تمایل به ادامه وضعیت موجود دارند تا بتوانند از شرایط بحرانی به عنوان اهرم فشار به دو کشور قفقاز جنوبی یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان استفاده کنند.
در روزهای اخیر بحران قره‌باغ بار دیگر بالا گرفته و به یک جنگ تمام عیار بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان تبدیل شده است.
جمهوری آذربایجان این جنگ را برای دستیابی صلح پایدار انجام می‌دهد چرا که ارمنستان در این سی سال هیچ اقدامی نه‌تنها جهت بازگرداندن قره‌باغ بلکه برای بازگرداندن هفت استان اشغالی غیر قره‌باغی هم انجام نداده است.
آذربایجان از طریق جنگ و پیشروی‌ها در مناطق اشغالی قره‌باغ، در حال تحمیل قطعنامه‌های سازمان ملل به ارمنستان است، چرا که از طریق سی سال مذاکره و گفتگو یک وجب از بیست درصد خاک اشغال‌شده خود را به دست نیاورده است.
آذربایجان به این نتیجه رسیده است که هیچ کدام از قدرت‌های بین‌المللی در مسئله قره‌باغ هیچ علاقه‌ای به حل و فصل مناقشه و پایان اشغالگری ارمنستان ندارند، چراکه لابی ارامنه در سه کشور روسیه، فرانسه و آمریکا به شدت فعال است و اجازه حل مناقشه قره‌باغ به نفع آذربایجان را نمی‌دهند.
همچنین تعارض منافع قدرت‌های بین‌المللی ایجاب می‌کند تا بحران قره‌باغ ادامه داشته باشد تا بتوانند از آن به عنوان کارت بازی در تنش‌های منطقه‌ای به نفع خود استفاده کنند.
اینجا سؤالی که مطرح می‌شود این است که نتیجه این جنگ اخیر قره‌باغ چه خواهد شد؟
سه احتمال درباره نتیجه این جنگ وجود دارد:
ارمنستان به روسیه اعلام خواهد کرد که حاضر است صلح با آذربایجان را قبول کند و در مقابل پایان محاصره اقتصادی، مناطق غیر قره‌باغی آذربایجان را به این کشور بازگرداند. آذربایجان نیز به اعتبار میانجیگری روسیه، عملیات نظامی خود را پایان داده و صلح‌نامه را امضا خواهد کرد.
ارمنستان پیشنهاد روسیه مبنی بر تحویل مناطق اطراف قره‌باغ به آذربایجان را نخواهد پذیرفت و بدین ترتیب آذربایجان به عملیات نظامی خود تا آزادسازی مناطق اشغالی ادامه خواهد داد و در این راه کمک‌های نظامی ترکیه را قبول خواهد کرد و پای ترکیه به منطقه قفقاز جنوبی باز خواهد شد.
ارمنستان، مقامات روسیه و آذربایجان را فریب خواهد داد و در مقابل آتش‌بس، وعده بازگرداندن مناطق اشغالی اطراف قره‌باغ را خواهد داد اما در عمل عقب‌نشینی نخواهد کرد.
بدین ترتیب اعتبار روسیه به شدت تضعیف، و آذربایجان با کمک ترکیه، بار دیگر عملیات نظامی علیه ارمنستان را آغاز خواهد کرد اما این بار ارمنستان روسیه را در طرف خود نخواهد داشت.
