ساختار تشکیلاتی واتیکان و سلسله مراتب کلیسا

پیش از هر چیز لازم است میان دو حیثیت متفاوت واتیکان تفکیک قائل شویم:

۱-  واتیکان از آن جهت که براساس عهدنامه ۱۹۲۹.م لاترانو، از حاکمیت ارضی و سرزمینی مشخص برخوردار گردید اساسی‌ترین ویژگی دولت مدرن را به دست آورد، بدین‌معنی که توانست به عنوان دولت سرزمینی مستقل، در میان سایر دولت‌های سرزمینی دیگر به ایفاء نقش پرداخته، و از ویژگی‌های دولت ـ ملت، یعنی استقلال و حاکمیت در ابعاد بیرونی و درونی، برخوردار گردد و بر این اساس دیگران را از دخالت در امور داخلی خویش بازداشته و با سایر دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی به برقراری روابط دیپلماتیک اقدام نماید. واتیکان به لحاظ آنکه از محدوده‌ی سرزمینی بسیار اندکی برخوردار است شاید مناسب‌تر آن باشد که دولت ـ شهر واتیکان نامیده شود اما در هر صورت، این عنوان نشان‌دهنده‌ی حیطه جغرافیایی سرزمینی مستقل و دارای حاکمیت رسمی است که به واتیکان اجازه می‌دهد در عرصه‌ی بین‌المللی و در کنار سایر دولت‌های ملی به عنوان واحد مستقل به ایفای نقش بپردازد

۲-  واتیکان از آن حیث که محل استقرار پاپ رهبر کلیساهای آئین کاتولیک جهان است دارای وظایف و اهدافی فراگیر و جهانی است. این حیثیت باعث گردیده است تا کاتولیک‌ها از آن به عنوان مقرّ مقدس[1] یاد کنند. عنوان مذکور نمایان‌گر رابطه‌ی ولایی پاپ با پیروان مذهب کاتولیک در سراسر جهان است. بر طبق این ایده حتی کشورهایی که رابطه‌ی سیاسی با واتیکان ندارند اما پیروان مذهب کاتولیک در قلمرو جغرافیائی آن زندگی می‌کنند، از حمایت پاپ برای اجرای مراسم مذهبی خود برخوردارند. پاپ به لحاظ دو حیثیت فوق از سه مقام رسمی برخوردار است:

۱-  ریاست و رهبری مقرّ مقدس، به عنوان دولت مرکزی کلیسای جهانی کاتولیک

۲-  ریاست دولت-شهر واتیکان به عنوان دولت ملی مستقل

۳- ریاست خلیفه‌گری دولت ـ شهر واتیکان و شهر رم؛ از آنجا که واتیکان کشوری مستقل بوده و دارای کلیسائی مستقل از کلیسای مرکزی کاتولیک است، و با عنایت به اینکه خلیفه‌گری تمام کشورها ساختاری جدا از دولت دارند، ریاست خلیفه‌گری واتیکان بر عهده پاپ است.

 

عناوین اعضای کلیسای کاتولیک

۱- سمیناریست: اشخاصی که به تحصیل در مدارس مذهبی کاتولیکی پرداخته و علوم و آموزش‌های کلیسایی را فرار می‌گیرند، ابتدا به عنوان طلبه جزء[2] و پس از گذراندن تحصیلات خاص، طلبه یا سمیناریست[3] نامیده می‌شوند

۲- شماس: سمیناریست‌هایی هستند که در مراسم مذهبی به کشیش‌ها و اساقفه در اجرای شعائر کمک می‌کنند. شماسان ـ برخلاف کشیش‌ها ـ می‌توانند ازدواج نمایند و لازم نیست سوگند تجرّد یاد کنند. همچنین بعضی از تعهدات و سوگندهایی که کشیشان لازم است به جای آورده و بدان وفادار بمانند بر عهده‌ی شماسان نمی‌باشد

۳- کشیش: سمیناریست‌ها پس از گذراندن دوره‌های خاص، به وسیله مراکز آموزشی که در آن تحصیل می‌نمایند و یا توسط کلیسا و دبیران مربوطه‌ی خود، به حوزه‌ی کلیسایی مربوطه معرفی می‌گردند و درجه‌ی کشیشی را از دست اسقف اعظم و یا اسقف و یا رئیس سمیناری دریافت می‌کنند. آنان موظفند به هنگام کشیش شدن سوگندهای سه‌گانه زیر را به جای آورند:

الف. پیمان پاکدامنی و تجرّد

ب. پیمان فقر (قناعت و ساده‌زیستی)

ج. پیمان اطاعت از سلسله مراتب کلیسا و تعبد محض نسبت به پاپ رهبر کاتولیک‌های جهان

وظایف کشیشان عبارت است از: اداره‌ی کلیسا، انجام وعظ و خطابه، به‌جای آوردن مراسم و شعائر مذهبی، جمع‌آوری اعانات و صدقات و …

۴- اسقف: از میان کشیش‌ها، افرادی که واجد شرایط خاصی باشند پس از طی دوره‌های علمی و خدمت در کلیسا به مقام اسقفی نائل می‌شوند. اساقفه موظفند خود را وقف خدمت به تشکیلات کلیسا نمایند.

۵-  اسقف اعظم: بالاترین مقام روحانی کلیسا است و دارای مسئولیت اداره و سرپرستی یک یا چند حوزه‌ی کلیسائی و یا خلیفه‌گری اعظم می‌باشد. همچنین وظیفه‌ی رسیدگی به فعالیت‌های اساقفه هر حوزه‌ی کلیسایی به عهده اسقف اعظم همان حوزه می‌باشد.

شایان ذکر است در کشورهایی که براساس معاهده‌ی دو جانبه حق معرفی اسقف منطقه به واتیکان واگذار شده است، اشخاص واجد شرایط توسط سراسقف حوزه خلیفه‌گری خود به دبیرخانه‌ی واتیکان معرفی می‌گردند و پس از بررسی صلاحیت آنان توسط پاپ، به مقام اسقفی منصوب می‌شوند. اما کشورهایی که دارای چنین معاهده‌ای با واتیکان نمی‌باشند، اساقفه آن به وسیله‌ی مجمع اساقفه و یا مجمع کلیساهای شرقی (بنابر حیطه شرح وظائف هرکدام) تعیین می‌گردند. بدیهی است که این انتصاب برای کشورهایی که میسیونرهای مذهبی در آن فعالیت دارند صورت می‌پذیرد.

در تعیین اساقفه هر منطقه از سوی واتیکان، غالباً شرایط و مقتضیات منطقه، ویژگی‌های فردی و سیاست‌های خاص واتیکان مورد توجه قرار می‌گیرد.

۶- کاردینال: عناوین سلسله مراتب مقامات روحانی کلیسای کاتولیک عبارتند از: اسقف اعظم، اسقف، کشیش، سمیناریست. براین اساس عنوان کاردینال جزء مراتب کلیسا محسوب نمی‌شود، بلکه عنوانی تشریفاتی است، و نشان‌دهنده‌ی اهمیت موقعیت شغلی و یا ویژگی خاص شخصی می‌باشد که به این سمت منصوب گردیده است. کاردینال‌ها غالباً از مقام و موقعیت خاصی برخوردارند و به عنوان عوامل اجرایی یا مشورتی پاپ فعالیت می‌نمایند. عنوان کاردینال از سه رتبه زیر تشکیل شده است:

الف. کاردینال‌های اسقف: اشخاصی هستند که پیش از انتصاب به سمت کاردینالی، به مقام اسقفی یا اسقف اعظمی نائل گردیده‌اند. اکثر کاردینال‌ها از رده‌ی اساقفه برگزیده شده‌اند

ب. کاردینال‌های کشیش: برخی از کشیشان که هنوز به مقام اسقفی نرسیده‌اند ولی از ویژگی شخصیتی و یا موقعیت شغلی و منطقه‌ای خاصی برخوردار بوده و لازم است جایگاه و اهمیت این اشخاص رسماً از سوی واتیکان به جامعه نشان داده شود، مقام کاردینالی به آنان اعطا می‌گردد.

ج. کاردینال‌های شماس: حداقل درجه‌ی لازم برای منصب کاردینالی، کشیش بودن است. از این رو مقصود از کاردینال‌های شماس، کشیشان رده پائینی هستند که تعهدات و پیمان‌های کشیشی را پذیرفته‌اند و به علت موقعیت خاص‌شان به مقام کاردینالی نائل می‌گردند.

کاردینال‌ها توسط شخص پاپ انتخاب شده و به این سمت منصوب می‌گردند.

 

نقل از: واتیکان (کلیسای جهانی کاتولیک)

 

[1] Santa Sede – Holy See

[2] subdeacon

[3] seminaristiواتیکان از آن حیث که محل استقرار پاپ رهبر کلیساهای آئین کاتولیک جهان است دارای وظایف و اهدافی فراگیر و جهانی است.