استاد دانشگاه مفید قم: اعلمیت یک فرد در همه موضوعات محال است
محمدعلی خرمی: تشکیل شورای فتوا مدت‌هاست که بین علمای حوزه و دانشگاه مطرح شده اما هنوز فقهای شیعه موفق به اجرایی کردن آن نشده‌اند. درباره ضرورت تشکیل این شورا و موانع پیش روی آن با «محمدتقی فاضل میبدی» از اساتید دانشگاه مفید قم به گفت‌وگو نشستیم.
فاضل میبدی گفت: مسائلی مانند بهره بانک‌ها، آزادی‌های فردی و اجتماعی باید بصورت شورایی حل شود وتا آقایان ضرورت را احساس نکنند آن را تشکیل نمی‌دهند.
وی با اشاره به بحث شورای افتاء بیان کرد: مسائل و پرسش‌های دینی در جامعه زیاد شده و موضوعات هم خیلی متکثر و متنوع است. اگر یک فقیهی بخواهد در همه این موضوعات و مسائل تخصص داشته باشد، یا به تعبیر حوزویان اعلم باشد، شاید محال به نظر برسد.
وی افزود: ما در مسائل دینی هر چه بتوانیم به حقیقت مطلب دست پیدا کنیم، به دین نزدیک‌تر است و دستیابی به حقیقت و آن چیزی که مورد نظر قرآن و سنت هست در این روزگار کار یک فرد شاید نباشد. این است یک لجنه شورایی بهتر می‌تواند احکام خداوند را از کتاب و سنت استنباط و استخراج کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید با تاکید بر اینکه مرجعیت از زمان مرحوم شیخ انصاری تمرکز پیدا کرده است، گفت: در آن زمان مسائل فردی بود و مسائل اجتماعی کمتر بود و مرجعیت هم به شکل دموکراتیک انتخاب می‌شد، در چند دوره تمرکز در مرجعیت داشتیم و اختلافاتی هم به وجود نمی‌آمد.
شورای افتا، اختلافات پس از فوت مراجع را کمتر می‌کند
میبدی ادامه داد: با شورایی شدن مرجعیت اختلافات پس از مرگ مراجع هم کمتر می‌شود. ما تا زمان آیت الله بروجردی مشکل چندانی در این موضوع نداشتیم. در زمان آیت الله بروجردی چون تمرکز در مرجعیت بود، همه فقها و علما و اساتید به ایشان مراجعه می‌کردند و مردم هم با مشکل کمتر مواجه بودند. ولی پس از ایشان اختلافات زیادی به وجود آمد و الان هم این اختلافات هست.
میبدی با اشاره به مناسک حج افزود: مثلاً در ایام حج روحانیون که می‌خواهند مناسک برای مردم بگویند گرفتاری‌های زیادی دارند. حتی برای سازمان حج هم گرفتاری هست. از باب مثال استظلال در شب، یعنی زیر سایه رفتن در شب. بعضی می‌گویند حرام است، بعضی می‌گویند اشکال ندارد و بسیاری از مباحث دیگر.
استاد دانشگاه مفید قم خاطر نشان کرد: اگر این فتاوا در یک لجنه شورایی شکل می‌گرفت دردسر جانبی‌اش هم خیلی کمتر می‌شد و کار برای مقلدین و برای روحانیون هم راحت‌تر بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید بیان داشت: مراجعه مقلد به متخصص برای رسیدن به حکم الله، طریقیت دارد. شورای فتوا برای رسیدن به حکم الله، مطمئن‌تر و به یقین نزدیک‌تر است.
اختلاف فتاوا، مردم را دلزده می‌کند
میبدی اضافه کرد: وجود نظرات متعدد سبب حیرت بخشی از جامعه شده است. بد است که مقلدین که دچار سرگردانی و تحیر بشوند. آنان از احکام و شریعت و فتوا دلزده می‌شوند. فرد می‌گوید این همه اختلافات هست، ما چرا برویم تقلید بکنیم؟ بنابراین دشواری‌هایی برای مردم درست می‌شود.
وی ادامه داد: زمانی که مرحوم آیت الله بروجردی فوت کردند، در سال ۱۳۴۰، واقعاً مردم سرگردان بودند که مقلد چه کسی بشوند؟ گاهی هم متأسفانه بین مقلدان و مریدان کینه‌ها و اختلافاتی به وجود می‌آید که به ضرر و زیان دین است.
وی با تاکید بر اینکه معتقدم اگر مرجعیت در این روزگار از جنبه فردی بیرون بیاید به جنبه شورایی برود بهتر خواهد بود، اظهار داشت: مرحوم آقای مطهری هم جایی از قول مرحوم آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری، مؤسس حوزه نقل می‌کنند. ایشان گفتند چه اشکال دارد که این روزگار بیاییم علوم حوزه را تخصصی کنیم. یکی در عبادات جلو برود، یکی در معاملات جلو برود. تخصصی شدن به این معناست که دیگر یک نفر نمی‌تواند اعلم در تمام مسائل باشد. هر کسی در بخشی می‌تواند اعلم باشد. مخصوصاً در زمانه ما که موضوعات تخصصی و پیچیده شده است.
مسائل مهم دنیا به شورا رجوع می‌شود
میبدی گفت: امروزه در همه دنیا سیره عقلاء بر این است که در مسائل مهم به شورا رجوع می‌کنند؛ مثلاً مجالس قانون‌گذاری. اهمیت فتوا بسیار بیشتر از قانون گذاری است؛ چرا که اینجا سخن است حکم الله است اما در قانون گذاری چنین موضوعی مطرح نیست. الان در مجلس می‌نشینند روی یک موضوع بحث می‌کنند و بعد فقهاء شورای نگهبان آن را بررسی می‌کنند. خب مراجع هم می‌توانند موضوعات را به بحث بگذارند.
وی با اشاره به موانع بر سر راه تحقق شورای اجتهاد در ایران گفت: یکی از موانع، مانع تئوریکی است. ممکن است بعضی‌ها مثلاً بگویند که تقلید اعلم واجب است و اعلم هم در شورا محقق نمی‌شود، به یک فرد محقق می‌شود. ی
این محقق حوزه علمیه افزود: خود در کنار هم نشستن مراجع و دست برداشتن از مرجعیت فردی نیز ممکن است یک مقدار سنگین باشد.
در امور اجتماعی نمی‌توان تعدد فتوا داشت
استاد دانشگاه قم با اشاره به مهم‌ترین مباحث شورای فتوا گفت: مسئله پول و بانک، عدالت اجتماعی، آزادی‌های مدنی، کیفر، رجم و کیفریات خیلی مهم است. بعضی می‌گویند این احکام عقوبتی اسلام اجرا بشود، بعضی می‌گویند نشود. شهادت زن، اصلاً می‌تواند قاضی بشود یا نمی‌تواند بشود. این‌ها از مسائل روز است. چون الآن بعضی‌ها می‌گویند زن می‌تواند قاضی بشود، بعضی‌ها می‌گویند نمی‌تواند بشود. مثلاً حضور زن در ورزشگاه‌ها یا دوچرخه‌سواری زن و یا موسیقی. این‌ها مورد ابتلای جامعه ما هست. این‌ها باید شورایی حل بشود.
میبدی تاکید کرد: اگر یکی بگوید موسیقی حلال است، یکی بگوید موسیقی حرام است. یکی بگوید زن به ورزشگاه برود، یکی بگوید زن ورزشگاه نرود. یکی بگوید در شب استظلال حرام است، یکی بگوید اشکال ندارد. یکی بگوید زن می‌تواند قاضی بشود، یکی بگوید نمی‌تواند بشود. این در جامعه ما سردرگمی می‌آورد.
وی با بیان اینکه فقه ما بر دو قسم تقسیم می‌شود، اظهار کرد: یک فقه فردی است، مسائل نماز و روزه، آن چیزهایی که فرد در ارتباط با خدا خودش انجام می‌دهد ولی فقه که اجتماعی شد بحث‌های اجتماعی مانند معاملات، سیاسیات، در دعاوی قضا، شهادات، آنجاها دیگر نمی‌شود تعدد فتوا درست کرد. اگر بخواهیم مشکل حل بشود باید نظرات متمرکز بشود در این روزگاری که حکومت جمهوری اسلامی هم هست، نباید مردم را ا سرگردان کرد.
میبدی با اشاره به مقدمات تحقق این شورای افتاء در جامعه بیان کرد: تا احساس نکنند که اختلاف در فتاوا چه مشکلاتی در جامعه ایجاد می‌کند، به ضرورت تشکیل مرجعیت شورایی پی نمی‌برند. ما موضوعاتی مانند سود بانکی را داریم. این‌ها مباحث اجتماعی است که تعدد نظر در آن به بدبینی اجتماعی منجر می‌شود.
