از دین رسانه ای تا رسانه دینی

* سید عباس صالحی

سیطره عصر ارتباطات، جو زدگی را به وجود آورد و در دامان آن بسیاری از عناصر هویت‌ساز و از جمله «دین»، رسانه‌ای شد (و یا در حال این دگردیسی است).

مؤلفه‌های اصلی دین رسانه‌ای عبارتند از:

1.    دین رسانه‌ای، توده‌اندیش و عوام‌گراست. مذاق عموم را بر  حقیقت و مصلحت واقعیت ارجح می‌شمرد و در پرتوی ذوق سطحی و مبتذل، به گزینش دین دست می‌زند؛ اجزایی از دین را بازخوانی و ارائه می‌کند که به طبع آن گروه خوش می‌آید و در بخش‌های دیگر از دین نیز با تفسیری که عوام را جذب کند، به تبیین آن می‌پردازد و صد البته بخش مهمی از پیام دین را که با ذوق و فهم آنان ناهمخوان است، در طبقه مفاهیم دور از دسترس می‌نهد و نظاره‌ای بر آن نمی‌افکند.

2.    دین رسانه‌ای، ظاهرگرا و فرم‌پرست است و به قالب‌های ارائه بیش از محتوای پیام می‌اندیشد، با صورت‌های بزک کرده، پیام دین را به نمایش در می‌آورد و تصویرهایی جذاب (اما بی‌محتوا یا کم‌محتوا) از مفاهیم عالی دین را ارائه می‌کند به گمان خویش در این تزئین و آرایش، فرم‌های نو را در ساحت دین‌گستری به وجود می‌آورد اما غافل از آن می‌نماید که در پرتوی تجربه‌های فرم، حقیقت دیانت را به مسلخ می‌برد.

3.    دین رسانه‌ای مدگرا و تلوّن‌پذیراست و برای فرار از کلیشه، هر روز تعبیر را تغییر می‌دهد و مفاهیم را در مُدهای مختلف ارائه می‌کند. با این امید که مخاطبان ملوّن را بتواند در پرتوی الوان رنگارنگ پیام  مجذوب و مبهوت کند.

4.    دین رسانه‌ای، مصلحت‌اندیش است، می‌کوشد مخاطبی را از خود دفع نکند و در دایره جذب و انجذاب خویش، هر بنی‌بشر عصر مدرن را در فراچنگ خویش قرار دهد. از این رو، به شدت از پیام‌ها و مفاهیم دافعه‌خیز پرهیز می‌کند. مبادا در تعداد مراجعان ساحت دین رسانه‌ای افت و فتوری رخ دهد!

5.    دین رسانه‌ای بر تکرار و تکرّر تأکید می‌کند، با تفسیری پروپاگاندا از رسانه به ابلاغ دین می‌پردازد و گمان می‌کند که با تکرار، ره اقناع را می‌پوید از این نکته غفلت می‌ورزد که نمی‌توان با تکرار و تأکید، دین را درونی و عمومی ساخت. دین تنها در سادگی و زلالی در سنگلاخ وجودی ره می‌یابد.

نکات فوق، بخشی از شاخص‌های دین رسانه‌ای‌اند که اینک به وفور «رسانه‌ای» شده‌اند اما «رسانه دینی» گونه‌ای دیگر است. رسانه دینی می‌کوشد که فاصله متمایز خویش را با «رسانه» عصر مدرن حفظ کند و تفاوت‌های معنایی آن را در احساس و تعقل مخاطب بیافریند. رسانه دینی، دغدغه‌مند شریعت است اما نه فقط در چارچوب‌های تصویر نامحرم و ادبیات جنسی! بلکه به کلیّت اجزای شریعت و با تمامی تفاصیل در اهمَ و مهم احکام شرعی، تقیّد نشان می‌دهد. همچنین رسانه دینی در چارچوب متاع سخیف رسانه‌ای به تولید و عرضه پیام نمی‌پردازد، بلکه به حفظ حقوق و حرمت انسان‌ها متعهد است و می‌کوشد به تمامی ابعاد اخلاق اجتماعی اسلامی وفادار بماند و بالاخره… رسانه دینی، خود را زبان حق و حقوق مردم می‌داند و ابوذر‌وار خویشتن را در خدمت منافع خلق قرار می‌دهد و سپاه قدرت و ثروت او را مرعوب و مجذوب نمی‌کند.
سیطره عصر ارتباطات، جو زدگی را به وجود آورد و در دامان آن بسیاری از عناصر هویت‌ساز و از جمله «دین»، رسانه‌ای شد

سید عباس صالحی