یادداشتی از حمید شخم‌گر؛ کرونا و چالش خلوت و تنهایی
کرونا همانند تیغ دو لبه‌ای است که همان طور که از سرعت زندگی مدرن کاسته است و فضا را برای خلوت فراهم کرده، آسیبی تحت عنوان تنهایی نیز با خود همراه کرده است.
یکی از عناوینی که در تربیت اسلامی بر آن تأکید بسیاری شده است عنوان خلوت است. در دنیای امروز که مدرنیته حکم‌فرماست، سرعت زندگی به قدری زیاد شده است که کمتر فرصت خلوت پیش می‌آید. در چنین شرایطی کرونا را می‌توان به عنوان یک سرعت‌گیر برای مدرنیته برشمرد. البته کرونا همانند تیغ دو لبه‌ای است که همان طور که از سرعت زندگی مدرن کاسته است و فضا را برای خلوت فراهم کرده، آسیبی تحت عنوان تنهایی نیز با خود همراه کرده است. در نگارش پیش رو پرسش اساسی فرق بین خلوت و تنهایی و ارائه راهکاری جهت استفاده از فضای کرونا در راستای خلوت و نیفتادن به وادی تنهایی است. به نظر می‌رسد از کرونا می‌توان به عنوان فرصتی در جهت تمرین خلوت استفاده کرد.
آنچه از مجموع تعالیم دینی استفاده می‌شود توصیه به خلوت و پرهیز دادن از تنهایی است. فضل خلوت با توصیه‌هایی همچون توصیه به تفکر که فرمود یک ساعت اندیشیدن بهتر از ۷۰ سال عبادت است و توصیه به زیارت اهل قبور که در دل اندیشیدن به قیامت و روز رستاخیز را همراه دارد و از این قبیل تعالیم قابل اثبات است. در مقابل مفهوم تنهایی وجود دارد. مفهومی که در روایات متعدد در ضمن دستورات مختلف از آن پرهیز داده شده‌ایم. در روایات زیادی دستور به صله رحم وارد شده است. همچنین امر به تشکیل خانواده و حتی فضلی که برای واسطه گری در این امر مقدس شمرده شده است مهر تأییدی بر این ادعاست.
از طرفی ثوابی که برای مجالست با مؤمنین و خانواده شمرده شده است ما را به اطمینان می‌رساند که تنهایی کراهت دارد و از آن نهی شده است. بنابراین با مراجعه به مجموع روایات شرافت خلوت و کراهت تنهایی اثبات می‌گردد و می‌توان گفت مؤمن در تراز اسلام هم وقتی برای خلوت می‌گزارد و هم از تنهایی اجتناب می‌کند و مرض بین این دو را رعایت می‌کند. لذا اهمیت شناخت دو مفهوم خلوت و تنهایی و تمرین در جهت دستیابی به یکی و فرار از دیگری مشخص گردید.
شاخصه اصلی خلوت تفکر است در حالی که شاخصه اصلی تنهایی دل مشغولی می‌باشد. البته تنهایی لزوماً در مقابل خلوت نیست بلکه نسبت بین این دو عام و خاص من وجه است و در برخی موارد با یکدیگر قابل جمع‌اند و چه بسیار خلوت‌هایی که در تنهایی شکل می‌گیرد. اما آن تنهایی مذموم است که به صورت یک حالت دائمی در انسان درآید. در خلوتی که به صورت صحیح صورت پذیرد انسان به مسائل اساسی هستی و زندگی شخصی می‌اندیشد. در حالی که در تنهایی که در آن خلوت نباشد فقط فکر مشغولی و دل مشغولی وجود دارد و از آن ثمر درستی حاصل نمی‌شود. برای دستیابی به خلوت و دوری از تنهایی در ایام کرونا کمتر از فضای مجازی استفاده کنید.
بیشتر در کنار خانواده باشید و کمی وقت برای فکر کردن بگذارید. فکر کردن به مسائل اساسی زندگی و معنی زندگی باعث جهت‌دهی به زندگی و معنادار شدن آن می‌شود. نه تنها در ایام کرونا بلکه در حالت عادی نیز طبیعت ابزار تکنولوژی گرایش به تنهایی و دوری از خلوت است. انسان مدرن وقتی از فعالیت‌های روزانه فارغ می‌شود، مشغول به رسانه می‌شود. رسانه انبوهی از اطلاعات و سرگرمی‌های مختلف را در اختیار شما می‌گذارد. در مقابل وقتی برای فکر کردن به آنچه در روز بر شما گذشته نمی‌گذارد ضمن اینکه فرصت کنار هم بودن برای شما و خانواده‌تان باقی نمی‌گذارد.
ثمره خلوت شادابی است در حالی که طبیعت تنهایی کسالت و خمودی است. انسان خلق و خوی اجتماعی دارد و خلقت آن به صورتی است که برای برآورده کردن نیازهای مادی و عاطفی و روحی‌اش نیاز دارد که در کنار هم‌نوعان خودش باشد. به همین خاطر اگر از مقتضای طبیعت خویش دوری کنید، ناآرامی و کسالت و خمودی ثمره قطعی آن خواهد بود. لذا لازم است در ایام کرونا وقتی را برای باهم بودن و دوری از تنهایی بگذارید علاوه بر اینکه مسأله خلوت نباید به دست فراموشی سپرده شود. برای تأمین این دو به صورت توأمان توصیه می‌شود در ایام کرونا برنامه‌ای برای رفتن به کویر داشته باشید. شب را در کویر بگذرانید. در روایتی شریف در توصیف احوال نبی آمده است که اکثر فرح النبی النظر الی السماء. بیشترین تفریح پیامبر نگاه به آسمان بود. در نگاه به آسمان، تفکر به خالق نهفته است. کمتر کسی است که به آسمان بنگرد و سر تعظیم در مقابل خالق این عظمت فرود نیاورد.
آخرین شاخصه خلوت جهت دار شدن زندگی است. انسانی که از خلوت برخوردار باشد در دریای متلاطم زندگی مسیرش را گم نخواهد کرد چراکه دائماً به آنچه انجام داده و آنچه باید انجام دهد و اهداف زندگی‌اش فکر می‌کند. یکی از آسیب‌های جدی دنیا مدرن گمراهی است. به این معنی که انسان مدرن نمی‌داند در زندگی به دنبال چیست. به هر سو می‌رود تا به آرامش برسد اما نخواهد رسید چراکه مسیر را اشتباه رفته است و در سرعت دنیا مدرن وقتی برای فکر کردن به مسیر صحیح ندارد و بیشتر وقت را در خود مسیر می‌گذراند نه قبل از مسیر. کرونا فرصتی است که به سؤالات اساسی زندگی فکر کنید. به اینکه مسیر درست زندگی چیست؟ فارغ از هرگونه شتاب زدگی به معنای زندگی فکر کنید. به اینکه از کجا آمده‌اید و به کجا می‌روید؟ و آمدنتان بهر چه بود؟
بنابراین کرونا برای انسان مردن به مثابه چالش بزرگی است. چالشی که ممکن است آسیب‌های زندگی مدرن را از بین ببرد یا اینکه به آسیب‌های موجود عمق بیشتری بدهد. و تمرین خلوت داشتن و فرار از تنهایی در این ایام می‌تواند کمک بزرگی به از بین بردن این آسیب‌ها کند.
