زورآزمایی فتوای دولتی، با قدرت مردمی؛ درباره بیانیه کبارالعلما سعودی در تروریست خواندن اخوان‌المسلمین مصر

با توجه به نفوذ بالا وگستره بدنه مردمی اخوان المسلمین این سؤال اساسی مطرح می‌شود که عوامل و زمینه‌های اصلی این فتوای سیاسی چیست؟

زمینه‌های اختلاف سیاسی اخوان‌المسلمین با هیئت کبارالعلما یا دولت مصر که پیشتر اخوان المسلمین را تروریست خوانده بود چیست؟

هیأت کبار العلماء عربستان سعودی عالی‌ترین تشکیلات رسمی دولتی در میان سلفیه و وهابیت است و بخاطر این جایگاه حاکمیتی، ضریب نفوذ گسترده‌ای در میان توده اهل تسنن ندارد. اعضای بیست نفره این هیات که به همراه رئیس آن بیست ویک نفر می‌شوند (البته سال گذشته برای نخستین بار ملک سلمان «حنان عبدالرحیم الاحمدی» را نیز به عنوان تنها  مشاور زن رئیس مجلس شورا تعیین کرده است) همه از طرف حاکمیت و پادشاه عربستان سعودی انتصاب می‌شوند و در زمینه مباحث دینی و فقهی به صدور افتاء می‌پردازند. طبعاً مطابق این انتصاب، ساختار و خط مشی‌هایی که از طرف پادشاه عربستان ترسیم می‌شود، رئیس و مشاوران و اعضای  این هیات در قلمرو سیاست‌های کلان حاکمیت عربستان سعودی محصور هستند و عموماً مطابق علایق و سلایق حاکمان به صدور فتواها می‌پردازند.

ریاست فعلی کنونی هیئت کبار العلما بر عهده عبدالعزیزآل‌شیخ است که در طی یک ماه اخیر-اول ربیع الاول 1442 قمری- ملک سلمان با صدور حکمی همه اعضای این هیات را (بجز عبدالعزیز آل شیخ) تغییر داد. پس از این تغییرات بود که برخی از صاحب نظران مترصد تغییر خط مشی این هیات در مسائل مختلف بودند. صدور بیانیه اخیر محتمل است محصول تغییرات ایجاد شده در ساختار آن در طی تغییر اعضا یکماه گذشته باشد. جالب اینجاست که در طی یک ماه اخیر هیچ اقدام قابل توجهی از سوی اخوان صورت نگرفته است و ادعای این فتوای فلته شائبه سیاسی بودن این فتوای مذهبی را تقویت و ضربه جدی به اعتبار و پایگاه هئیت کبار العلما سعودی وارد کرده است.

لازم به ذکر است عربستان سعودی در سالهای اخیر در رویارویی سیاسی و نظامی باایران، روسیه، یمن، عراق و سوریه با ناکامی مواجه شده است ولی به جرأت می‌توان کنفرانس چندسال گذشته در گِروزنی چچن تیر خلاصی بر پیکره نیمه‌جان وهابیت و پایانی زود هنگام به آرزوی دیرین آل‌سعودی در پدرخواندگی وسیطره  بر اهل سنت برشمرد.
حدود پنج سال قبل کنفرانسی در گروزنی پایتخت چچن روسیه با عنوان «اهل سنت واقعی چه کسانی هستند؟» برگزار شد تا علمای تراز اول اهل سنت از کشورهای مختلف جهان اسلام با گردهمایی در این مکان به تعریف دقیق و شفافی از «اهل سنت و جماعت» دست یابند و از این طریق خط بطلانی بر سایر فرقه‌های جعلی و ساختگی اهل سنت بزنند.
حضور شخصیت‌های دینی و سیاسی مصری نظیر احمد طیب شیخ الازهر مصر، شوقی علام مفتی مصر، عبدالفتاح السیسی رییس جمهور مصر، علی جمعه مفتی سابق مصر نشان از آن دارد که هماهنگی سیاسی میان روسیه و مصر برای «بازگرداندن مرجعیت اهل سنت به الازهر» در دستور کار دو کشور قرار گرفته است تا بساط مرجعیت عربستان سعودی برچیده شده و الازهر به عنوان تنها نماینده رسمی اهل سنت در جهان اسلام معرفی شود.

مهم‌ترین نکته‌ای که پرده از این فتوای سیاسی بر می‌دارد کلان پروژه معامله قرن و کوشش‌های سال گذشته جَرِد کوری کوشنر (داماد ترامپ رئیس جمهور قبلی ایالات متحده) در کنفرانس منامه و پروژه‌های فرعی «تطبیع عبری- عربی» جهان عرب در واکنش به عادی سازی روابط با اسرائیل و به فراموشی کشانده شدن مسئله قدس است. بدیهی است صدور بیانیه اخیر بر علیه اخوان المسلمین ادامه همان روند سازش با اسرائیل است.

رصد تحولات جهان اسلام در ماه‌های اخیر از عادی‌سازی روابط تا زمزمه پیوستن کشورهای غیر مشهور به پروژه تطبیع و هتک حرمت هواپیمای اسرائیلی به آسمان مکه و حذف روادید میان امارات و تل‌آویو و… این سیگنال را به جهان اسلام مخابره می‌کند که فراموشی غصب فلسطین در راستای برخی حاکمان جهان عرب است. از سویی مستحکم‌ترین دیوار استقامت ومانع مهم در برابر روند عادی سازی مناسبات اعراب با اسرائیل در جهان عرب اخوان المسلمین است و عربستان نیز در کشاکش الحاق به کاروان تطبیع مردد است.. بر اساس این شرایط، موضع گیری اخیر هیات کبار العلما در مواجه با اخوان المسلمین یک بیانیه صددرصد جناحی و پوسیده در راستای هموار سازی جاده الحاق عربستان به آغوش اسرائیل است.

یکی از شواهد این مدعا موضع گیری رسمی وزارت خارجه رژیم صهیونیستی که به صراحت اظهار خوشوقتی از این فتوای دینی کرده است و مهر تأیید عبری بر فتوای هیأت کبار العلماء عربستان سعودی کوبید.

*سید علی بطحائی (دانش آموخته کلام)