کریسمس ۲۰۲۱ و سوگواری ارامنه

در سال های اخیر، کریسمس های اصفهان با حضور بابانوئل ها، درخت های آذین بندی شده و نورپردازی های چشم نواز در محله جلفا به جشنواره ای مردمی مبدل شده بود و فرصتی برای با هم بودن و ارتباط نزدیک تر مسیحیان و مسلمانان فراهم آورده بود. شب نوئل ۲۰۲۰، یکی از زیباترین شب های کریسمس در جلفای اصفهان بود؛ در کوچه های نورانی جلفا جمعیت زیادی برای تبریک سال نو میلادی حضور یافته بودند و در داخل کلیسای وانک، جشن بزرگی با تزیینات و تدارکات ویژه برپا بود.

اما از همان روزهای ابتدایی سال ۲۰۲۰، حوادث و اتفاقات در پی هم آمد و سرنوشت هر ملت به گونه ای تحت تاثیر تروریسم، بیماری و جنگ قرار گرفت. وحشت مرگ بر جهان سایه افکند اما بازهم برخی انسان ها از توطئه و از جنگ دست نکشیدند. اعیاد و گردهمایی ها در گوشه گوشه جهان متوقف شد و اینک باز رسیده ایم به نقطه سرخط.

از سرخط باز شروع کردم؛ به اعتبار اصالت همزیستی مشهور ادیان در اصفهان که در سال ۲۰۲۰ دریافتم به سمت و سوی قوی تری پیش می رود و نسل جوان ادیان مختلف تمایل بیشتری برای از خود گفتن، شناخته تر شدن و گفتگو با فضای خارج از جامعه مذهبی خود دارد.

به دیدار ودی هارتونیان، برگزارکننده جشن کریسمس ۲۰۲۰ در کلیسای وانک رفتم تا در سکوت بی سابقه محله جلفا در آستانه سال نوی میلادی، با او درباره کریسمس، ارامنه، سبک زندگی آنها در اصفهان و در جای جای جهان صحبت کنم.

او پیش از هرچیز از سوگواری ارامنه در آستانه سال جدید سخن به میان آورد وبه شفقنا گفت: «ارامنه سوگوار هستند و امسال جشن سال نو را برگزار نمی کنند؛ هم به احترام قربانیان کرونا و به پاس خدمات پرستاران در کل دنیا و هم به احترام شهدای زیادی که در جنگ ارمنستان جان خود را از دست دادند.

چند تن از دوستان من از جامعه ارامنه هندوستان برای جنگ به ارمنستان رفتند و در حالیکه تنها ۱۸ سال داشتند، جان خود را از دست دادند و جامعه ارامنه در همه جای جهان عزادار است.

بنابراین، با توجه به شرایط موجود برای سال نو هیچ تزیینات و جشنی در کلیسا انجام نمی شود، حتی در خانه ها نیز کمتر از ده درصد ارامنه درخت کریسمس گذاشته اند و مراسم به آیین مذهبی با حضور تعداد کمی از مقامات در کلیسا محدود خواهد بود.»

آیین مذهبی سال نو در کلیسای وانک نیم ساعت پس از تحویل سال یعنی۳۰ دقیقه بامداد روز اول ژانویه با مراسم استقبال و تبریک سال نو با حضور پیشوای مذهبی ارمنیان انجام می شود.

هارتونیان توضیح می دهد: «در طی دوران کرونا همه کلیساهای اصفهان تعطیل بودند و ما مناسبت های زیادی داشتیم که در این مدت لغو شد یا با محدودیت بسیار و فقط با حضور اسقف و مسوولان کلیسا و فقط در کلیسای وانک انجام شد.

چون وانک کلیسای مادر و قدیمی ترین و بزرگ ترین کلیسای مسیحیان اصفهان است که در سال های گذشته مراسم های خیلی بزرگی در آن برگزار می شد. شهروندان مسلمان و مسیحی از قشرهای مختلف در اکثر کلیساها حضور می یافتند، دعا می خواندند و شمع روشن می کردند.

در ایران پیروی از دین مسیحیت آزاد است و برای برگزاری اعیاد و مناسبت ها حتی شخص شهردار اصفهان و دیگر مسئولان شهری با ما همکاری می کنند.

در طی سال گذشته بخاطر محدودیت ها ما خیلی تلاش کردیم که مردم از دعا و کلیسا دور نشوند، چون آدم در دل خودش خدا را قبول دارد و حتی اگر به کلیسا نروی می توانی در خانه دعا کنی و مراسم هایت را اجرا کنی.

بنابراین، با توجه به شرایط موجود برای سال نو هیچ تزیینات و جشنی در کلیسا انجام نمی شود و مراسم کریسمس به آیین مذهبی با حضور تعداد کمی از مقامات کلیسا محدود خواهد بود.»

وی به برگزاری جشن کریسمس در سال های گذشته در اصفهان اشاره می کند و می گوید: «هرساله تزیینات کریسمس در محله جلفا با کمک و همیاری شهرداری اصفهان انجام می شد و در دو سال گذشته ما توانستیم این جشن را خیلی باشکوه برگزار کنیم.

پارسال میز پذیرایی جشن در کلیسای وانک را تقریبا برای ۱۵۰۰ نفر پیش بینی کردیم چون امید داشتیم که ارامنه در شب سال نو از خانه بیرون بیایند و در مراسم کلیسا شرکت کنند. باتوجه به برگزاری مراسم دعا در کلیسای وانک، ساعت ۱۲ شب که شد، داخل کلیسا پر بود از مهمانان ارمنی و بیرون کلیسا نیز جمعیت زیادی از هموطنان ما از سایر ادیان برای جشن و تبریک حاضر بودند. کریسمس دیگر فقط مخصوص ارامنه نیست و مسلمان ها هم در برگزاری آن مشارکت می کنند.»

در کلیسای ارامنه، مراسم میلاد مسیح (ع) در روزهای پنجم و ششم ژانویه برگزار می گردد؛ در سال های گذشته مراسم تولد و تعمید مسیح (ع) صبح هنگام در برخی کلیساها از جمله کلیسای بیت اللحم و عصر همان روز این مراسم در کلیسای وانک برگزار می شد.

هارتونیان درباره اختلاف تاریخ میلاد مسیح (ع) در کلیسای کاتولیک با کلیسای ارتدکس ارامنه و نیز کلیساهای روسیه و اوکراین به شفقنا می گوید: «مسیحیان کاتولیک ۲۵ دسامبر را به عنوان روز میلاد پذیرفته اند و چون اکثریت جمعیت مسیحیان جهان کاتولیک ها هستند، تاریخ ۲۵ دسامبر برای کریسمس مرسوم شده ولی کلیسای ارتدکس ارامنه و نیز کلیساهای ارتدکس روسیه و اوکراین مراسم مذهبی کریسمس و میلاد مسیح را ساعت ۵ شب پنجم ژانویه و۶ صبح ششم ژانویه برگزار می کنند.

در این روز در کلیساهای مختلف برنامه دعا و سخنرانی برگزار می شود و مسیحیان پیام صلح خود را اعلام می کنند، که البته امسال به دلیل محدودیت ها نمی توانیم شاهد این مراسم باشیم.»

وی می افزاید: «هرساله در اعیاد مختلف و از جمله در روز دوم ژانویه در خانه سالمندان ارامنه اصفهان مراسم جشن، موسیقی و پذیرایی برگزار می شود تا فضای شادی و سرزندگی برای این عزیزان فراهم شود. با شیوع ویروس کرونا کار مراقبت از سالمندان در این مرکز با دقت بیشتری انجام می شود و پزشکان پیگیر حال ساکنین این مرکز که تعداد آنها به حدود ۱۵ نفر می رسد، هستند. امسال نیز در دوم ژانویه مراسم جشن و پذیرایی از سالمندان انجام خواهد شد.»

ارامنه از سال ۱۶۰۵ میلادی بنا بر دستور شاه عباس صفوی به جلفای اصفهان آمدند و در طول زمان عده ای از آنها به مناطق دیگر مهاجرت کردند. در حال حاضر حدود ده هزار نفر از ارامنه در استان اصفهان زندگی می کنند که بیشتر آنها در خیابان های حکیم نظامی و خاقانی اصفهان ساکن هستند و پانصد نفر ایشان در شاهین شهر زندگی می کنند.

بسیاری از ارامنه اصفهان در گذشته در منطقه فریدن و روستای سنگرد ساکن بوده اند، لیکن جمعیت ایشان در فریدن در حال حاضر به یک خانواده تقلیل یافته است. قدمت کلیسای استپانوس روستای سنگرد به دوران صفویه می رسد و ارامنه این روستا هنوز مراسم مذهبی خود را در آن برگزار می کنند و برای مرمت و نگهداری آن مراقبت های زیادی انجام داده اند.

هارتونیان توضیح می دهد: «خصلتی که ارامنه در طول تاریخ داشته اند این است که خارج از ارمنستان هر جا که بروند اول از همه یک کلیسا برای حفظ دین خود و بعد یک مدرسه برای حفظ زبان خود می سازند تا یکپارچگی جامعه ی مذهبی خود را حفظ نمایند.

همانطور که شاهد هستید در اصفهان همه کلیساها نزدیک به هم ساخته شده اند. مدرسه پسرانه کاتارینیان و دخترانه کاآنیان در خیابان خاقانی وابسته به ارامنه است که اکنون به دلیل قدمت بنا مورد استفاده قرار نمی گیرد و مدرسه ارامنه به یک ساختمان تازه تاسیس منتقل شده است.

به علاوه، ارامنه خانه های تاریخی زیادی دارند که در حال تخریب شدن است و اکنون با حمایت کلیسا و مسوولان شهری تعداد قابل توجهی از آنها در دست بازسازی و تغییر کاربری به هتل قرار دارد.»

وی می افزاید: «ارامنه ایران از سال ۱۶۰۵ که به اصفهان آمدند با خاندان و خانواده خود بودند و کم کم سلسله ای از ایشان در اینجا شکل گرفت و اکنون ایرانی محسوب می شوند و ارامنه ایران امروز هیچ گونه حس جدایی از کل جامعه ایرانی را ندارند.

اما در سال ۱۹۱۵، زمانی که نسل کشی ارامنه اتفاق افتاد، بسیاری از مردم این قوم در دنیا پخش شدند؛ خانواده هایی که مثلا ۶ نفر یا ۸ نفر بودند از هم جدا شدند. بعضی از آنها بعدا همدیگر را پیدا کردند و بعضی از خانواده ها هم دیگر هرگز همدیگر را پیدا نکردند.

بنابراین یکی از دلایل اینکه امروزه ارامنه در همه جای دنیا هستند، فرار از نسل کشی بوده است. به دلیل این پراکندگی، در حال حاضر علاوه بر کلیسای اصلی و اسقف ارمنستان، ارامنه یک اسقف هم در لبنان دارند تا هر کدام کلیساهای ارامنه در قسمتی از جهان را اداره کنند و بتوانند فعالیت های همدیگر را پوشش دهند.»

هارتونیان از تجربه زندگی در هند می گوید و درباره جامعه ارامنه در هندوستان توضیح می دهد: «ارامنه از زمان های خیلی قدیم و بیشترشان از جاده ابریشم به هندوستان رفتند.

جمعیت ارامنه در هند نسبت به قبل خیلی کمتر شده اما در شهر کلکته ما چهارتا کلیسا داریم که بیشترشان قبرستان هم دارند. جامعه ارامنه در هندوستان مدرسه، دبیرستان و کالج خود را دارد و دانشجویانی را که اصالت ارمنی دارند از کشورهای مختلف مثل ایران، ارمنستان، عراق، هند و لبنان می پذیرند.

جالب اینکه بنیان گذار کالج و خوابگاه ارامنه در هندوستان یک ایرانی بوده است که سالیان سال پیش به هند رفته، خوابگاه و کالج ایجاد کرده و از آن زمان هرساله به ارامنه بورسیه می دادند.

کریسمس هر جای دنیا به یک شکل برگزار می شود؛ مثل عید نوروز خودمان. ما در هند حتی عید نوروز را جشن می گرفتیم و یک سفره هفت سین کوچولو آماده می کردیم اما نمی توانستیم برای آن سنجد پیدا کنیم و همیشه یک سین جا می افتاد.»

وی درخصوص سبک زندگی ارامنه ایران و مقایسه آن با فرهنگ ایران و ارمنستان به شفقنا می گوید: «ارامنه ارمنستان از قدیم الایام در طبخ غذا بیشتر از گندم و جو استفاده می کردند و کمتر گوشت می خوردند.

اما ذائقه ارامنه ایران بیشتر به غذاهای ایرانی عادت کرده است. با این حال تفاوت هایی وجود دارد مثل اینکه اکثر ایرانی ها دلمه شیرین را می پسندند و در طبخ آن از شیره استفاده می کنند اما ارامنه ایران از طعم شیرین استفاده نمی کنند و دلمه را با برنج و گوشت همراه سبزیجات خرد شده می پزند.

در کشور ارمنستان دلمه های بسیار متفاوت تری تهیه می شود مثل دلمه هایی با گوشت شیشلیک، حبوبات یا بلغور. در ارمنستان حتی یک نوع دلمه سرد به اسم آسوس دلما طبخ می شود که در تهیه ی آن از کلم ترشی استفاده می کنند. از نظر زبانی، زبان ارمنی ارمنستان امروز تفاوت هایی با زبان ارامنه ایران پیدا کرده چون در ارمنستان زبان روسی به عنوان زبان دوم در مدارس تدریس می شود و این نکته بر زبان ارمنی تاثیرگذاشته است.

بنابراین زبان ارامنه ایران در نوشتار با زبان ارامنه ارمنستان تفاوت دارد، چون گرامر و هجی کلمات در این دوگونه زبانی متفاوت شده است.»