اعتبارسنجی منابع عاشورا به گزارش آیت الله یوسفی غروی

در این نشست که به همت دانشکده شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب و با حضور جمعی از اساتید و دانشجویان در حوزه شیعه شناسی برگزار شد، آیت الله استاد یوسفی غروی در سخنانی به نقد و اعتبار سنجی منابع تاریخی واقعه عاشورا و کتب مقتل موجود در این زمینه پرداخت.

مولف کتاب «وقعه الطف لأبی مخنف» بحث خود را با مقتل ابی مخنف آغاز کرد و گفت: آخرین نسخه دست نویس این اثر متعلق به دوره حکومت مشعشعین حاکم در جنوب ایران و عراق است اما به نظر می‌رسد ابی‌مخنف این مقتل را در دهه ۱۳۰ نوشته است و از آنجایی که حادثه عاشورا در سال ۶۱ هجری اتفاق افتاده، پس فاصله زمانی اش خیلی به حادثه عاشورا نزدیک بوده ولی ابی‌مخنف حدود ۷۰ سال با حادثه کربلا فاصله داشت.
 

استاد یوسفی غروی ادامه داد: لوط بن یحیی بن سعید ابومخنف از چند نفر روایت کرده که در حادثه کربلا حاضر بودند؛ منتها تعداد اینها کم است. از بعضی ‌ها هم با یک واسطه نقل کرده، از بعضی‌ها هم با دو واسطه نقل کرده؛ البته آنچه از این طریق از مقتل ابی‌مخنف به دست ما رسیده ۶۴ گزارش تاریخی بیشتر نیست، نه این که مقتل این مقدار بوده، بلکه این مقدارش از طریق تاریخ طبری و ارشاد شیخ مفید و تذکره الخواص به دست ما رسیده است.
 

مولف کتاب «موسوعه التاریخ الاسلامی» درباره یک نسخه از مقتل ابی‌مخنف دارای تحریف موجود در بازارها گفت: این قطعاً مقتل ابی‌مخنف نیست و اشتباهات زیاد دارد. مسلم است که آن را بعدها کسی یا کسانی نوشته‌اند و به ابی‌مخنف نسبت داده‌اند. از مقتل ابی‌مخنف مورد بحث هم چیزهایی در آن هست ولی مجعولات و مطالب افسانه‌ای و غلط‌های تاریخی بسیار زیادی در آن است که محرّف بودن آنرا آشکار می کند.
 

سخنران این جلسه عاشورایی در ادامه و در اشاره به دیگر منابع این واقعه از «نفس المهموم» محدث قمی نیز به عنوان یکی از منابع مطلوب در واقعه عاشورا یاد کرد. «قره الباصره» و «منتهی الامال» از دیگر کتب محدث قمی بود که یوسفی غروی از آنان به عنوان منابعی مورد اعتماد در تاریخ عاشورا یاد کرد.
 

کتاب «اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات» اثر بن عابد دربندی مشهور به فاضل دربندی که بخش میانی آن به زبان فارسی و با نام «اسرار الشهادات» ترجمه شده از دیگر منابع مورد اشاره و بررسی آیت الله غروی در این نشست بود.
 

کتاب «الملهوف علی قتلی المطفوف» مشهور به «لهوف» ابن طاووس از دیگر مقاتل مورد اعتبار سنجی در این نشست بود که سخنران آن را در واقع همان کتاب «مقتل الحسین» خوارزمی دانست چرا که از روی آن نوشته شده و مطلب جدیدی ندارد. علاوه بر این که خود خوارزمی از احمد بن اعصم کوفی نقل کرده که خود منبعی پر اشتباه است.
 

وی در ادامه «ارشاد» شیخ مفید را از بهترین منابع واقعه عاشورا دانست و گفت با این حال تاریخ طبری تنها منبعی در این زمینه است که مرسل نیست بلکه مسند است و اسناد اخبار خود را آورده است اما در عین حال ارشاد شیخ مفید ارجح است.
 

یوسفی غروی درباره منشاء کلمه روضه و سنت روضه خوانی نیز گفت: برخی آغاز پیدایش این واژه را به ابن جوزی و بیهقی سبزه واری می رسانند اما واژه روضه متعلق به فتال نیشابوری و کتاب «روضه الواعظین» است و چون نوحه سرایان این کتاب را می خوانده اند این ترکیب روضه خوانی شکل گرفته و باب شده است.
 

در آستانه ماه محرم الحرام و در نشستی علمی با حضور و سخنرانی آیت الله محمد هادی یوسفی غروی منابع تاریخی واقعه عاشورا اعتبارسنجی شد.