راویان واقعه کربلا

شمارى از افراد که در رویداد کربلا حضور داشته و از نزدیک حادثه را دیده بودند، به گزارش آن پرداخته‏‌اند. افزون بر امام سجاد (ع) و اهل بیت امام حسین(ع) و امامان معصوم علیهم السلام (2) دو گروه دیگر به نقل وقایع کربلا پرداختند.

 

گروه اول: کسانى از لشکر عمر سعد بودند که خود در حادثه‏‌اى نقش داشتند، قاتل یا جانى بودند و عملکرد خود را نقل و یا از آن دفاع کردند. مانند: هانى بن ثبیت حضرمى.(3) افرادى نیز بودند که فقط به گزارش این حادثه پرداخته و از درگیرى و جنگ خوددارى نمودند مانند: حمید بن مسلم. که از وقایع نگارانِ واقعه کربلا بود. حمید بن مسلم از گزارشگران رویداد کربلا است و در سپاه عمر سعد بود،(4) اما با توجه به تعداد زیاد سپاه کوفه وى در عملیات جنگى شرکت نداشته و کار اصلى وى ثبت حوادث بوده است. ابو مخنف وقایع‏نگارِ حادثه کربلا با یک واسطه روایاتى را از حمید بن مسلم به وسیله افرادى مانند: سلیمان بن ابى راشد و عبدالرحمان بن یزید بن جابر(5) وقایع کربلا را گزارش کرده است.

 

گروه دوم: کسانى از همراهان امام حسین(ع) بودند که به گونه‏اى از کشته شدن در امان ماندند با این که در حساس‏ترین لحظات واقعه عاشورا در کربلا، همراه امام حسین(ع) حاضر بودند و شاهد وقایع تلخ آن روز بودند.

 

1. حسن بن حسن بن على بن ابى طالب

حسن مثنى همراه عمویش جنگید و مجروح شد و از اسب بر زمین افتاد. وقتى که کوفیان سرهاى شهدا را قطع مى‏کردند، وى هنوز زنده بود. اسماء بن خارجه فزارى که از دائى‏هاى وى بود از او شفاعت کرد و بخشیده شد. حسن مثنى را به کوفه برد و وى را معالجه کرد تا این که خوب شد. سپس به مدینه رفت.(6)

 

2. عُقبه بن سمعان

وى غلام رباب، دختر امرء القیس، همسر امام حسین(ع) و مادر سکینه و على اصغر بود. او را به عنوان اسیر نزد عمر سعد آوردند و زمانى که فهمید او برده است وى را آزاد کرد.(7)

 

ابو مخنف توسط حارث بن کعب والى، جریان خروج امام حسین(ع) را از مکه و گفت‏وگوى حضرت را با ابن عباس، از او نقل کرده است.(8) و بخشى از جریان دیدار حضرت را با حرّ.(9)

 

3. مسلم بن ریاح

وى غلام حضرت على (ع)(10) بوده که با امام حسین(ع) در کربلا حضور داشت و پس از شهادت حضرت جان سالم بدر برد، وى برخى حوادث کربلا را گزارش کرده است.(11)

 

3. ضحاک بن عبدالله مشرقى

وى از کسانى بود که مشروط به سپاه امام حسین(ع) پیوست و در آخرین لحظات برابر شرطى که با حضرت داشت از معرکه درگیرى فرار کرد.(12) ابو مخنف توسط عبدالله بن عاصم فائشى رویدادهایى از حوادث روز عاشورا را از وى نقل مى‏کند.(13)


5. مرقع بن سُمامه اسدى

وى از یاران امام حسین(ع) و از تیراندازان حضرت بود، که اسیر شد و قبیله‏اش براى وى امان خواستند. ابن زیاد هم او را به زراره در سرزمین بحرین(14) یا زبده در عمان، یا رنده تبعید کرد و پس از مرگ یزید و رفتن عبیدالله به کوفه بازگشت.

 

شهید مطهرى در اشاره به این گروه از گزارشگران واقعه کربلا است مى‏نویسند: «علاوه بر نقل کسانى که در واقعه عاشورا حاضر بوده‏اند، چه از دشمنان و چه از دوستان (همه این‏ها جزئیات این حادثه را روشن کرده‏اند)، سه چهار نفر از دوستان امام حسین(ع) بودند که جان به سلامت بیرون بردند از جمله غلامى است به نام عقبه بن سمعان و این مرد از مکه همراه امام بود و وقایع نگار قضیه کربلا بوده است. وى از لشکریان اباعبدالله بود که در روز عاشورا گرفتار شد ولى چون گفت غلام هستم آزادش کردند. این مرد وقایع را نوشته است. مرد دیگرى است به نام حمید بن مسلم که وقایع نگار لشکر عمر بن سعد بوده است او هم نوشته است…»(15)

 

پى‌‏نوشت‏ها:

1. مجموعه آثار استاد مطهرى، ج 17، ص 96، حماسه حسینى، انتشارات صدرا.

2. مسند الامام الشهید، عزیز الله عطاردى، ج 2، ص 134، به نقل از امام باقر، همان، ص 209، به نقل از امام رضا، همان، ص 199. و به نقل از امام صادق.

3. مقتل الحسین، مقدم، ص 280.

4. ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 8، ص 202.

5. تاریخ طبرى، ج 4، ص 311.

6. حیاه الامام الحسین، سید محمد باقر قرشى، ج 3، ص 312.

7. همان، ج 3، ص 313.

8. تاریخ الطبرى، ج 4، ص 287 و 289.

9. همان، ج 4، ص 308.

10. تاریخ مدینه دمشق، ج 14، ص 223.

11. موسوعه کلمات امام حسین، ص 502.

12. تاریخ الطبرى، ج 4، ص 339؛ انصار الحسین، شمس الدین، ص 47 و 54.

13. تاریخ الطبرى، ج 4، ص 317 – 318 – 319.

14. قرشى، ج 3، ص 313.

15. مجموعه آثار استاد مطهرى، ج 17، ص 96.
دسته‌بندی خلاصه‌ای از آن‌هایی که به روایت کربلا پرداخته‌اند. آن‌هایی که در سپاهِ عمر بودند و آن‌هایی که در زمره‌ی یارانِ امام (ع) قرار داشتند. علی اکبر ذاکری