تفاوت سیاست ملی و قاره‌ای کشورهای آفریقایی در قبال اسرائیل
استاد دانشگاه ژوهانسبورگ: پشتیبانی اتحادیه آفریقا از آن جهت مهم است که این ارگان، نهادی قاره‌ای است که به طور بالقوه می‌تواند اسرائیل را تحت فشار قرار دهد، همانطور که سازمان وحدت آفریقا در گذشته نیز این کار را انجام داد. با این حال به نظر می‌رسد احتمال وقوع چنین فشاری کم باشد، زیرا بیشتر کشورهای عضو ممکن است به چنین قطعنامه‌هایی رأی دهند، اما روابط نزدیک خود را با اسرائیل حفظ می‌کنند.
در سال‌های اخیر رژیم صهیونیستی تلاش زیادی کرده است که نفوذ و روابط خود را در قاره آفریقا افزایش دهد تا از این طریق بتواند حامیان جدیدی در جهان پیدا کند.
این روابط عمدتاً در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی تعریف می‌شوند. با این همه این رژیم تلاش زیادی کرده که از نظر سیاسی بتواند بر دولت‌های این قاره تأثیر بگذارد. نمونه این تلاش‌ها را می‌توان در اقدام آن برای عضویت در اتحادیه آفریقا به عنوان عضو ناظر دید، اما از سوی دیگر اتحادیه آفریقا به دلایل مختلف چندان روی خوشی به تل‌آویو نشان نداده و بارها در قطعنامه‌های خود بر حمایت از فلسطین تأکید و از رویکرد رژیم صهیونیستی در مقابل فلسطینیان انتقاد کرده است.
نعیم جناح(Na’eem Jeenah)، از جمله کارشناسانی است که عقیده دارد پیشینه تاریخ مشترک آفریقا و فلسطین باعث شده که این اتحادیه همچنان حمایت خود را از فلسطینیان ادامه دهد.
او ۸ آگوست ۱۹۶۵ در شهر ساحلی دوربان در آفریقای جنوبی به دنیا آمد و در حال حاضر مدیر اجرایی مرکز آفرو ـ خاورمیانه(Afro-Middle East Centre)، مؤسسه‌ای تحقیقاتی در زمینه روابط خاورمیانه و آفریقاست و قبلاً به عنوان مدیر در مؤسسه آزادی بیان در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی فعالیت می‌کرد. همچنین جناح در رشته مطالعات سیاسی دانشگاه ویتواترسراند (Witwatersrand) ژوهانسبورگ سابقه تدریس دارد. او در گفت‌وگو با ایکنا به دلایل حمایت اتحادیه آفریقا از فلسطین و تلاش رژیم صهیونیستی برای حضور در این قاره پرداخت.
اتحادیه آفریقا اخیراً با صدور بیانیه‌ای خواستار توجه به وضعیت فلسطینیان و انتقاد از رژیم اسرائیل به دلیل نقض حقوق بشر شد. دلیل حمایت اتحادیه آفریقا از فلسطین چیست؟
از سال ۱۹۷۳ سازمان وحدت آفریقا(OAU) ـ سلف اتحادیه آفریقا ـ بسیار از فلسطینیان حمایت می‌کند و پس از تشکیل اتحادیه آفریقا این روند ادامه یافت. بسیاری از جنبش‌های آزادی و ضد استعماری آفریقا در گذشته با سازمان آزادی‌بخش فلسطین روابط خوبی داشتند و این بر مواضع بدنه قاره تأثیرگذار بود. همچنین چند کشور در اتحادیه آفریقا تلاش دارند تا اطمینان حاصل کنند که بدنه اتحادیه آفریقا به طور منظم قطعنامه‌هایی را برای حمایت از مردم فلسطین و مخالفت با نقض حقوق بشر و اشغالگری اسرائیل تصویب می‌کند.
برخی معتقدند که مسائل مشترک تاریخی، مانند آپارتاید و نقض حقوق بشر، منجر به همدلی و دیدگاه مشترک بین کشورهای آفریقایی و فلسطین شده است. این مورد چقدر صحت دارد؟
این موضوع حقیقت دارد و گاه به دلیل مسائلی مانند حمایت جنبش‌های آزادی‌بخش سابق آفریقا و مردم این قاره از فلسطین اعمال می‌شود. علاوه بر این، در مورد کشورهای شمال آفریقا، با وجود اینکه برخی از آنها روابط خاص خود را با اسرائیل دارند، اما همچنان از قطعنامه‌های اتحادیه آفریقا در مورد انتقاد از اسرائیل و حمایت از فلسطینیان پشتیبانی می‌کنند.
در ۱۰ سال گذشته شاهد رشد روابط رژیم اسرائیل و کشورهای آفریقایی بوده‌ایم. دلیل این تلاش‌ها برای افزایش روابط با کشورهای اتحادیه آفریقا چیست؟
اسرائیل روابط خوبی با بسیاری از دولت‌های آفریقایی تا جنگ ۱۹۷۳(جنگ موسوم به یوم کیپور که از ششم تا بیست‌وپنجم اکتبر ۱۹۷۳ میان سوریه، مصر و با حمایت چند کشور عربی دیگر با رژیم صهیونیستی رخ داد) داشت، اما سازمان وحدت آفریقا قطعنامه صریحی را تصویب کرد و از کشورهای عضو خواست که به روابط خود با اسرائیل پایان دهند.
برای اسرائیل در قبل و بعد از جنگ ۱۹۷۳، دلیل اولیه توسعه روابط با برخی کشورهای آفریقایی این بود که آفریقا جزئی از دکترین پیرامونی اسرائیل بود. این دکترین بر این پایه است که اسرائیل بایستی با ممالک غیرعرب نزدیک به منطقه روابطی محکم و دوستانه برقرار کند تا در مقابله با خطر اعراب، موازنه قدرت حاصل شود.
این دکترین بر دو مبنا استوار است؛ نخست احاطه کشورهای عربی توسط کشورهای حامی اسرائیل(مانند ایران در دوران رژیم پهلوی، ترکیه و سایر کشورها) و دوم، ایجاد یا حمایت از گروه‌های مخالف در کشورهای عربی. از این رو اسرائیل سعی کرد که روابط خوبی را با کشورهای جنوب صحرای آفریقا برقرار و همچنین از گروه‌های شورشی مخالف مانند گروه‌هایی در سودان جنوبی حمایت کند.
با این حال، دکترین پیرامونی تا دهه ۱۹۸۰ و بعد از آن دیگر یک استراتژی مؤثر نبود و دیگر واقعاً وجود ندارد و کشورهای آفریقایی به دلایل دیگری برای اسرائیل مهم باقی می‌مانند؛ از جمله پشتیبانی در رأی‌گیری مجامع بین‌المللی ـ چندجانبه مانند سازمان ملل و نهادهای مرتبط با سازمان ملل، حمایت از اسرائیل برای دستیابی به یک کرسی ناظر در اتحادیه آفریقا، بازاریابی برای محصولات اسرائیلی مانند سلاح و منزوی کردن فلسطین و پایان دادن به هرگونه حمایت از مبارزات مردم آن.
عادی‌سازی روابط سودان و مراکش با رژیم اسرائیل چگونه بر حمایت اتحادیه آفریقا از فلسطین تأثیر می‌گذارد؟
همانطور که قطعنامه اخیر نشان داده است، حتی عادی‌سازی کشورهای عرب در شمال آفریقا به معنای تغییر الگوی رأی دادن به اسرائیل در اتحادیه آفریقا نیست. سودان و مراکش اخیراً روابط خود را با اسرائیل عادی کرده‌اند. مصر دهه‌ها پیش چنین کرد. تونس هنوز روابط دیپلماتیک را عادی نکرده است، اما روابط دیگری با اسرائیل دارد. با این حال همه این کشورها به پشتیبانی از چنین قطعنامه‌هایی در اتحادیه آفریقا ادامه خواهند داد؛ البته تا زمانی که این قطعنامه‌ها آنها را مجبور به تنظیم سیاست‌های ملی خود در مورد اسرائیل نکند.
نقش اتحادیه آفریقا در حمایت از فلسطین چقدر مهم است؟
پشتیبانی اتحادیه آفریقا از آن جهت مهم است که این ارگان، نهادی قاره‌ای است که به طور بالقوه می‌تواند اسرائیل را تحت فشار قرار دهد، همانطور که سازمان وحدت آفریقا در گذشته نیز این کار را انجام داد. به نظر می‌رسد احتمال وقوع چنین فشاری کم باشد، زیرا بیشتر کشورهای عضو ممکن است به چنین قطعنامه‌هایی رأی دهند، اما روابط نزدیک خود را با اسرائیل حفظ می‌کنند.
بنابراین اگر جنبش همبستگی با فلسطین در کشورهای جداگانه آفریقا تقویت شود، سیاست‌های ملی آنها نیز می‌تواند تغییر کند و در قطعنامه‌ها و بیانیه‌های اتحادیه اروپا اثر بگذارد. همچنین، کشورهای عضو اتحادیه آفریقا معمولاً هنگام رأی دادن در مجامع بین‌المللی، مانند قطعنامه‌های شورای امنیت و شورای حقوق بشر سازمان ملل، از قطعنامه‌های اتحادیه آفریقا استفاده می‌کنند.
فکر می‌کنید اتحادیه آفریقا تا چه اندازه می‌تواند در حل مسئله فلسطین نقش داشته باشد؟
در حال حاضر، نقشی که اتحادیه آفریقا می‌تواند و باید ایفا کند این است که کشورهای عضو این سازمان روابط خود را با اسرائیل کاهش دهند و به اسرائیل فشار بیاورند تا نقض حقوق بشر و اشغال خاک فلسطین را پایان دهد. چنین فشاری، از جمله حمایت از کمپین BDS (کمپین انزوا، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم اسرائیل(Boycott, Divestment and Sanctions) مؤثرترین کمک اتحادیه و قاره آفریقا به حل مسئله فلسطین است.
گفت‌وگو از محمدحسن گودرزی
منبع: ایکنا
