چهار پرده از محرم سیاست مداران/عکس

 

محرم در دوره محمدرضا شاه

 

اولین نشانه‌های عزم رضاخانی برای جلوگیری از عزاداری های حسینی هم در سال 1304 ه.ش اتفاق افتاد وی برای ممنوع کردن کامل عزاداری ابتدا محل روضه قزاق‌ها را در تهران به تکیه دولت انتقال داد و از شکوه و جلال و مدت آن کاست. حتی زنجیر زدن و دسته بندی که همیشه در روضه‌ها متداول بود هم در تکیه دولت برگذار نشد. هم چنین تعداد روزهای تعطیل در دهه اول محرم از چهار روز به سه روز تقلیل یافت . رضاخان تلاش می‌کرد که همه چیز را غربی کند. به همین دلیل دستور داد که در مجالس روضه از میز و نیمکت به رسم کلیسا های غربی استفاده شود و زن و مرد مختلط بنشینند و زنان از حجاب استفاده نکنند.

رضا خان در پاسخ به نامه ستاد ارتش در مورخ 23/12/1314 ه.ش در خصوص چگونگی برخورد با مراسم ایام محرم در مساجد و تکایا چنین می نویسد: «البته بایستی روضه خوانی کنند و ممانعت نمی‌شود. ولی روضه خوانی بایستی در مساجد و تکایا باشد آن هم مرتب و با قاعده و در روی نیمکت‌ها مستمعین بنشینند و آقایان محدثین و متخصص، روضه خوانی کنند. سینه زنی و از این قبیل کارهای سابق بکلی ممنوع است.» 
سرانجام در سال 1316 ه.ش اقدام نهایی برای از بین بردن کامل عزاداری انجام شد. وزارت داخله‌ حکومت پهلوی در اسفند ماه 1316 ه.ش طی بخشنامه‌ای به تمام استانداری‌ها و فرمانداری‌ها اعلام کرد : «جلوگیری از روضه خوانی و خارج کردن خرافات از سر مردم و آشنا نمودن به اصول تمدن، امروزه رسالت اساسی داخلی دولت است »

از سال 1315 تا 1320 ه.ش که عزاداری به صورت علنی ممنوع شد، در خانه‌ها و به صورت پنهانی و گاهی قبل از طلوع آفتاب مراسم برگزار می‌شد. مردم هم از بیم اینکه نکند مکان مراسم به آگاهی ماموران برسد، گاهی از پشت بامها به این مراسم‌ها می‌رفتند.

 

محرم در دوره محمدرضا شاه

به باور بسیاری کلید انقلاب اسلامی از دهه 1340 و به ویژه  محرم  1342در ایران زده شد. ماجرا از آنجا شروع شد که چند ماه قبل از محرم (1383 خرداد 42)طرح انقلاب سفید در رفراندومی نمایشی به تصویب رسید. نوروز سال 1342 امام خمینی عزای عمومی اعلام کرد. در 2 فروردین 1342عوامل رژیم با هجومی وحشیانه به مدرسه فیضیه در قم و مدرسه طالبیه در تبریز تعدادی از طلاب را مورد ضرب و جرح قرار داده ، مدارس دینی را به ویرانه تبدیل کردند. در چنین شرایطی محرم 1383 فرا رسید. امام خمینی پیش از آغاز محرم از وعاظ خواست سیاستهای ضد اسلامی شاه و همدستی آن را با اسرائیل مورد انتقاد قرار دهند. ایشان همچنان مقرر کردند که تا روز هفتم محرم مجالس وعظ و عزاداری به طور عادی منعقد گردد و در صورت عدم تسلیم رژیم به خواسته های علما و مراجع ، به شدت از رژیم انتقاد کرده و با خواندن نوحه ها و مرثیه ها خاطره فاجعه مسجد گوهرشاد و مدرسه فیضیه را در اذهان مردم زنده نمایند. متقابلا ساواک نیز با احضار وعاظ از آنان خواست که در مجالس عزاداری : 1- علیه شخص اول مملکت سخن نگویند 2- علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود 3- مرتب به مردم نگویند که اسلام در خطر است.

در عصر روز عاشورای آن سال امام خمینی شخصا در مدرسه فیضیه که مملو از جمعیت عزادار بود حضور یافته و به رغم تهدیدات رژیم سخنان مبسوطی علیه شاه ، اسرائیل و آمریکا ایراد کردند. امام در بخشی از سخنان خود که در جمع بیش از دویست هزار نفر مردم عزادار ایراد می شد، یکی از معروفترین خطابه های خودشان را ایراد فرمودند: «من به شما نصیحت می کنم ای آقای شاه! ای جناب شاه! من به تو نصیحت می کنم. دست از این اعمال و رویه بردار. من میل ندارم که اگر روزی ارباب ها بخواهند که تو بروی ، مردم شکرگزاری کنند. من نمی خواهم تو مثل پدرت شوی… نصیحت مرا بشنو، از روحانیت بشنو… از اسرائیل نشنو، اسرائیل به درد تو نمی خورد، بدبخت ، بیچاره!»

شهادت آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی در آستانه محرم 1398 ه.ق موجب شد در جلسات ماه محرم مجددا نام امام خمینی بر زبانها جاری گردد.

رژیم شاه در اقدامی عجولانه در 27 محرم  1398 (17 دی ماه 1356 ) با درج مقاله ای در روزنامه اطلاعات ، امام خمینی و قیام کنندگان پانزده خرداد را مورد اهانت قرار داد. دو روز بعد در 19 دی ماه در حالی که ماه محرم هنوز به پایان نرسیده بود، تظاهرات طلاب و مردم در قم به خاک و خون کشیده شد.

محرم 1399 فرا رسید. در شب اول محرم طی تظاهراتی بی سابقه و منحصر به فرد مردم ایران با سر دادن شعار «الله اکبر» و «لا اله الا الله» بر روی بام های منازل خود دولت نظامی و ماموران آن را مات و مبهوت کردند. از همان شب علاوه بر تظاهرات بر روی بامهای منازل ، تظاهرات خیابانی نیز به شکل گسترده ای آغاز شد که به شهادت عده ای از عزاداران حسینی منجر شد.

امام خمینی طی پیامی کشتار مردم در اول محرم 1357 را محکوم نمود. ایشان طی مصاحبه ای با روزنامه فاینشنال تایمز به تاریخ 1357.9.8 در خصوص مبارزه با رژیم در ماه محرم برنامه مبارزه را ترسیم می نماید: سوال : برنامه شما، نظر و رهنمودتان برای طرفدارانتان در ماه محرم چیست؟ جواب: من در مورد محرم به دوستانم دستور داده ام و به آنان گفته ام که مجالس را هر چه بیشتر باید برپا نمایند و مراسم این ماه را بدون اجازه از دولت انجام دهند و اگر دولت جلوگیری کرد در خیابانها و کوچه ها و خارج تکایا مسائل روز را بگویند و نهضت را ادامه دهند.

حضور میلیونی مردم در تظاهرات تاسوعا و عاشورای سال 1357 که در حکم رفراندومی علیه نظام شاهنشاهی بود پایه های رژیم شاه را کاملا_ متزلزل کرد. سی و شش روز پس از تظاهرات عظیم عاشورا شاه از کشور گریخت و بیست و شش روز بعد در 22 بهمن 1357 رژیم شاهنشاهی در میان ناباوری ناظران به کلی مضمحل شد.

 

"
 

محرم و دفاع مقدس

محرم و عاشورا به عنوان ماه شهادت پیوند عمیقی با دفاع مقدس و هشت سال جنگ تحمیلی برقرار کرده بود. نوحه های حاج صادق آهنگران در ایام جنگ خاطره ساز شد. نام لشگرها؛ تیپ ها، گردان ها به نام های عاشورایی گره خورد. لشکر سیدالشهدا، لشکر 25 کربلا، لشکر 31 عاشورا، لشکر ثارا…، لشکر انصارالحسین (ع)، لشکر 14 امام حسین، تیپ 44 قمر بنی‌هاشم؛ تیپ 57 ابوالفضل. تیپ 61 محرم، گردان علی‌اکبر، گردان 10 سیدالشهدا، گردان حبیب ابن مظاهر  از این دست بودند. نام محورهای عملیاتی به نام هایی همچون محور کربلا، محور عاشورا، محور امام حسین گره خورد. از مجموعه 95 عملیات کوچک و بزرگ دفاع مقدس 27 عملیات نام و یا رمز عاشورایی و کربلایی دارند (19 عملیات نام و 14 عملیات رمز عاشورایی دارند). و سال های دشوار اسارت را رزمندگان به یاد روزهای اسارت اسیران کربلا سپری کردند. مداحی و محتوای مداحی زمان دفاع مقدس رنگ و بوی دیگری داشت. تلفیقی از آموزه‌های عاشورا و فرهنگ دفاع مقدس بود. و رنگ و بوی حماسی و عزت آفرین بود.

محرم بعد از پایان جنگ

بعد از پایان جنگ و ورود کشور به فضای سازندگی و گذشت از دوران اصلاحات، حضور مداحان در فضای سیاسی شدت گرفت. مسجد ارک یکی از پایگاههای اصلی نگاه سیاسی به منبرهای عاشورایی بود. حاج منصور ارضی که از سالهای دور به اظهار نظرهایی تند علیه چهرههای سیاسی اصلاح طلب شهرت داشت در انتخابات سال 84 و 88 و بالاخره وقایع دو سال آخر دولت محمود احمدی نژاد مواضع سیاسی تندی گرفت. سال 84 سعید حدادیان ، محمد کریمی، حاج منصور ارضی و عبدالرضا هلالی به همراه 100 مداح دیگر طی اطلاعیهای از کاندیداتوری «بسیجی ولایی دکتر محمود احمدینژاد» حمایت کردند. گروه 104 نفره تا پایان دولت اول محمود احمدینژاد حامی او ماندند. هیاتهای مذهبی در جریان انتخابات سال 84، نقش فعالی پیدا کردند. آنها تلاش میکردند تا گفتمانی تحت عنوان «بچه هیاتیها» تقویت کنند. همین گفتمان در انتخابات سال 88 نیز همچنان فعال ماند. اما مجادلات پس از انتخابات و فضای سیاسی جدید کشور، سبب شد تا دستهبندی مداحان بار دیگر دچار دگرگونی شود. محمود کریمی از حامیان ابتدایی محمود احمدی نژاد بود ولی طی سالهای گذشته مواضع مشخصی اتخاذ نکرده و از فضای اظهار نظرهای تند سیاسی فاصله گرفته است. اگرچه او در گفت وگویی از ورود مداحان به عرصه سیاسی حمایت می کند و می گوید که  «زمانی که امام در رابطه با کاپیتالاسیون و شاه صحبت کردند و اعلام خطر کردند، سخنانشان سیاسی بود یا مذهبی؟ اینکه امام گفتند به داد اسلام برسید و تشری که به شاه زدند، وسط میدان آزادی که نبود! در مجلس عزاداری امام حسین (ع) بود. امام گفتند که قیام امام حسین(ع) سیاسی بود»

 

"
 

تندتر از آش

رویه ورود مداحان به عرصه سیاسی در روزهای گذشته با اظهار نظر حاج منصور ارضی درباره یکی از شخصیت های نظام که موضوع حذف شعار مرگ بر آمریکا از طرف سایت منتسب به وی مطرح شده بود دوباره جان گرفت. بلافاصله بعد از منصور ارضی، مهدی سلحشور یکی از مداحان سیاسی علیه مذاکره کنندگان با آمریکا موضع گرفت.  همین ورود تند به بحث مذاکرات در روزهای اخیر البته واکنش برخی علما و سیاستمداران را هم برانگیخت. علی اکبر ناطق نوری رئیس دفتر مقام مظعم رهبری با بیان این که مقام معظم رهبری هوشمندانه و آگاهانه و زیبا و به موقع در آستانه محرم تاکید کردند که تیم مذاکره کننده ایرانی مورد اعتماد و تایید هستند و ان شاءالله موفق باشند،‌گفت: تحلیل من از صحبت‌های رهبری در آستانه ماه محرم این است که در این روزها در مراسم عزاداری‌ها و مداحی‌ها عده‌یی تندتر از آش نشوند، چون امروز نیاز به آرامش و وحدت و حمایت داریم و باید بگذاریم خادمان کشور با دلگرمی کار خود را پیش ببرند. چون ما در مذاکرات باخت نداریم و اگر شرایط ما را بپذیرند خوب است، اما حتی اگر نپذیرند دنیا حرف حساب ما را شنیده است.

منبع: مجله مهر

 

 
معروف است که رضا خان میرپنج که هنوز به پادشاهی نرسیده بود پیشاپیش دسته های سینه زنی حرکت می کرد، پای خویش را برهنه می نمود و کاهگل به سر می ریخت. می گویند او در مراسم شام غریبان دسته قزاق ها شرکت و با بازوبند مشکی سری برنه و شمعی در دست به نوحه سرایی می پرداخت. لیکن برخی علمای آگاه آن زمان مثل آیت الله حائری موسس حوزه علمیه قم و آیت الله شاه آبادی استاد عرفان امام خمینی و آیت الله مدرس نسبت به همین تحرکات مشکوک بوده اند.