خلأ نظریه‌پردازی اسلامی در زمینه تأمین اجتماعی

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با لزوم توجه به تامین اجتماعی در اقتصاد اسلامی گفت: در تعریف تامین اجتماعی باید گفت، تامین اجتماعی حمایتی است که جامعه از فرد در امور رفاهی و درمانی صورت می‌دهد. به دیگر سخن اگر ما بهره‌مندی مردم از یک زندگی مطلوب را حق افراد بدانیم، تامین اجتماعی در پی آن است که این هدف چگونه محقق می‌شود.

حسینی افزود: عنوان تامین اجتماعی به این صورت یک نام جدید است و این عنوان در نسخ خطی و منابع صدر اسلام به این شکل نیست، بلکه مربوط به صد سال اخیر است که البته پایه و ریشه آن نیز مشکلاتی است که در جوامع غربی در زمینه فقر اجتماعی روی داد و از این رو دولت‌ها برآن شدند تا حد امکان به افراد جامعه کمک کنند. تامین اجتماعی در زمینه‌های تامین خوراک و بیمه بیکاری و برخی موارد دیگر در دستور کار قرار گرفت.

وی گفت: اما آنچه مشخص است اینکه علی رغم تفاوت در عنوان، محتوا و کارکرد این مدل از کمک‌های اجتماعی در صدر اسلام و علی الخصوص در دوران امیرالمومنین امام علی (ع) مشهود و قابل ملاحظه است. در قران کریم رایج‌ترین مفهومی که برای این موضوع به کار رفته مفهوم زکات است که با اهمیت فوق‌العاده‌‌ای قرآن کریم بیش از سی بار به زکات اشاره دارد و معمولا از آن در کنار نماز به عنوان دو برنامه اصلی ایمان و فلاح نام برده است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: به نوعی زکات یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های اسلام در بعد اجتماعی است و ما در کنار زکات صدقات و انفاق، نذورات، کفاره، خمس، انفال، قرض الحسنه و .. را داریم که این امر نشان از توجه به نیازهای فقرا در جامعه دارد و اگرچه نه با نام امروزی تامین اجتماعی اما در مفهوم و محتوا بسیار عملگرا و عینی‌تر از تامین اجتماعی فعلی نسبت به رفع نیازهای جامعه حساسیت به خرج می‌دهد.

حسینی تاکید کرد: علی‌رغم اهمیت بسیار زیاد کمک به هم‌نوع و بحث حمایت از فقرا در متون اسلامی فعالیت و تلاش جدی از سوی محققان اسلام در خصوص نهادینه کردن و بروز رسانی نیازها با مقتضیات جامعه امروزی در امر نظریه پردازی روی نداده‌است. شاید بهترین مورد مطالعاتی در این زمینه را بتوان در اواخر کتاب «اقتصادنا» اثر شهید صدر مشاهده کرد. البته نباید منکر تلاش‌های صورت گرفته در زمینه تامین اجتماعی در اسلام شد، اما همانطور که بیان گردید ارائه یک چارچوب نظری به سان نگاه شهید صدر به مسئله تامین اجتماعی وجود نداشته است.

وی افزود: یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که در حال حاضر در زمینه تامین اجتماعی وجود دارد، مشکل فقدان منابع مالی لازم جهت تامین کامل اجتماعی است. شدت این بحران به حدی است که در حال حاضر حتی در دولت‌های رفاه غربی، شاهد بروز جنبش‌های اعتراضی در راستای بهبود وضعیت بیکاری و درمان هستیم و دولت‌ها به واسطه عدم توان در پرداخت هزینه‌ها هر از چندگاهی با این قبیل اعتراضات روبرو می‌شوند. طبعا یکی از دلایل اصلی بروز این مشکلات همان بحث عدم برخورداری از یک چارچوب فکری و محتوایی کامل و حساب شده است.

کارشناس امور اقتصاد اسلامی گفت: در رابطه با مشکلات تامین اجتماعی در کشور ذکر یک نکته ساده نشان از عمق فاجعه دارد، در حال حاضر ما بیش از 11 میلیون بیمه شده اصلی داریم که عمده اینها کارگران هستند و حقوق این عزیزان بر اساس قانون سال 92 کمتر از پانصد هزار تومان است. خب یک حساب ساده نشان می‌دهد که این درآمد حداقلی حتی در بحث خوراک و پوشاک کفاف زندگی افراد را نخواهد داد و این در حالی است که این افراد نیازهای دیگری اعم از مسکنف بهداشت و درمان، اموزش و غیره دارند.

وی افزود: کشور ما در زمینه تامین اجتماعی از لحاظ منابع مشکلی ندارد، چرا که بر اساس فقه اسلامی نفت به عنوان انفال است و منافع درآمدی حاصل از آن باید در اختیار عموم جامعه قرار گیرد اما همین که ما یک چارچوب تعریف شده و منظم را در راستای تامین اجتماعی اسلامی نداریم، سبب شده تا خلاء محسوسی در این زمینه مشاهده شود.

این مدرس دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: مشکلات نظریه پردازی در زمینه تامین اجتماعی در کشور ما در حالی رخ داده که سیره عملی ائمه معصوم(ع) در این زمینه مغفول و مظلوم واقع شده است. امیرالمومنین(ع) طبق بیانات صریحی که هم در نامه53 نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر و همچنین نامه‌ای که به قثم‌بن عباس، والی خود در مکه فرستادند، فرموده‌اند شما موظفید از اموال بیت‌المال، یتاما، مستضعفین و مساکین و در کل کسانی که آسیب‌پذیرند و حامی مشخصی ندارند را تحت پوشش قرار دهید. حضرت می‌فرمایند باید به تامین اجتماعی اینها اقدام کنید و زندگی این افراد را تامین کنید و رزق جاری و حقوق مرتب ماهانه برای این افراد در نظر بگیرید.
علی‌رغم اهمیت بسیار زیاد کمک به هم‌نوع و بحث حمایت از فقرا در متون اسلامی، فعالیت و تلاش جدی از سوی محققان اسلام در خصوص نهادینه کردن و به‌روزرسانی نیازها با مقتضیات جامعه امروزی در خصوص تأمین اجتماعی نظریه‌پردازی انجام نشده است.حجت‌الاسلام حسینی تأکید کرد: