ریشه‌های افراط‌گرایی در آفریقا
افراط‌گرایی در آفریقا ریشه‌های محلی، اقلیمی، اقتصادی و سیاسی دارد و نباید درباره عامل خاصی اغراق کرد. عوامل مختلف باید کنار همدیگر قرار بگیرد و نمی‌توان درباره وضعیت به شدت پیچیده کنونی تحلیل ساده‌ای را ارائه داد.
در سال‌های اخیر به ویژه بعد از اینکه گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه شکست خورد، فعالیت آن و گروه‌های مشابه مانند القاعده و بوکوحرام در آفریقا به خصوص در غرب این قاره بیشتر شده است.
به نظر برخی، وجود منابع درآمدی، متزلزل بودن حکومت‌های این قاره خصوصاً در غرب آفریقا و نیروی انسانی‌‌ای که در خدمت اهداف این گروه‌هاست باعث شده که آفریقا مکان بعدی فعالیت داعش و گروه‌های مشابه باشد.
جان کمپبل (John Campbell)، کارشناس و عضو ارشد بخش مطالعات سیاسی آفریقا در شورای روابط خارجی(Council on Foreign Relations) در واشنگتن دی‌سی و نویسنده کتاب «نیجریه و کشور ملت: بازاندیشی دیپلماسی با جهان پسااستعماری» است که در دسامبر ۲۰۲۰ منتشر شد.
کمپبل از ۱۹۷۵ تا ۲۰۰۷ به عنوان افسر خدمات خارجی وزارت خارجه ایالات متحده و نیز دو بار در نیجریه از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ به عنوان مشاور سیاسی و از ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ در مقام سفیر خدمت کرد. او از دانشگاه ویرجینیا مدرک لیسانس و فوق لیسانس تاریخ و از دانشگاه ویسکانسین ـ مدیسون در رشته انگلستان قرن هفدهم مدرک دکترایش را دریافت کرد. وی در گفت‌وگو با ایکنا در مورد ریشه‌ها و علت رشد افراط‌گرایی در غرب آفریقا صحبت کرد.
در سال‌های اخیر شاهد رشد گروه‌های افراطی اسلام‌گرا در کشورهایی مانند نیجریه، مالی و نیجر بوده‌ایم. دلیل این اتفاق چیست؟
تحولات نظامی در مناطق غربی زیر صحرا (مناطق جنوب صحرای بزرگ آفریقا) معمولاً ریشه محلی دارند. البته نباید درباره تعداد گروه‌های مختلفی که در این مسائل نقش دارند اغراق شود و باید بین گروه‌های شبه‌‌نظامی و گروه‌های جنایتکار سازمان‌یافته تفاوت قائل شویم. همچنین از مدت‌ها پیش در مناطقی که این گروه‌ها فعالیت می‌کنند اعمال مجرمانه، به خصوص قاچاق اسلحه و آدم‌ربایی، وجود داشته و تعیین اعمال جنایی و سیاسی یا متأثر از دین بسیار دشوار است.
ریشه جذب شدن بومیان به این گروه‌ها چیست؟ این امر به سنت‌ها یا فقر آنها بازمی‌گردد؟
این منطقه بسیار فقیر است و یکی از محروم‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود و جمعیت آن به طور انفجاری در حال رشد است و تغییرات اقلیمی حتی الگوی مهاجرت داخلی را عوض کرده و عمدتاً بر دامداران تأثیر گذاشته است. علاوه بر این، دولت و حکومت بسیار متزلزل است. بدین ترتیب باید تمام این عوامل را کنار هم بگذارید و نمی‌توان درباره وضعیت به شدت پیچیده کنونی تحلیل ساده‌ای را ارائه داد.
کشورهایی مانند عربستان سعودی در کنار سرمایه‌گذاری‌های بزرگی که در آفریقا انجام می‌دهند، ایدئولوژی اسلام افراطی را هم ترویج می‌کنند. نظر شما در این باره چیست؟
فکر می‌کنم در این مورد باید با احتیاط سخن گفت و نباید آن را تعمیم داد. در حال حاضر حضور سعودی‌ها در قیاس با ۲۰ سال پیش، که خیریه‌های سعودی به ساخت مسجد و تأسیس مدارس اسلامی اقدام می‌کردند، کمتر شده است و به کثرت و شدت سابق نیست.
پس به نظرتان این عقیده چندان صحیح نیست که عربستان سعودی پشت ایدئولوژی اسلام بنیادگرانه در آفریقاست؟
فکر می‌کنم باید بر روی عوامل محلی تمرکز کرد تا عوامل خارجی. همچنین سلفی‌گری و قرائت سلفی از اسلام در نیجریه از بیش ۲۰ سال وجود داشته و از طرق مختلفی وارد شده است نه به سبب حضور سعودی‌ها
دلیل برخورد تند دولت نیجریه با شیعیان این کشور و شیخ زکزاکی، رهبر آنها، چیست؟
دولت با هر رفتار شیعیان که نظم عمومی را بر هم بریزد، مخالف است. مانند واقعه سال ۲۰۱۶ که در ایالت کادونا (Kaduna) رخ داد و هنوز در مرحله تحقیقات است. البته همه ما اکنون گزارش‌ها را می‌خوانیم، در حالی که دولت قبلی نیجریه آنها را منتشر نمی‌کرد.
سؤال دیگری در مورد عوامل خارجی دارم. چگونه اتحادیه آفریقا می‌تواند به کشورهایی مانند نیجریه و مالی برای مبارزه با داعش و بوکوحرام کمک کند؟
من به جای تمرکز روی اتحادیه افریقا بر سازمان‌های امنیتی منطقه‌ای تمرکز می‌کنم، به ویژه اتحادیه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا و اکوواس (ECOWAS). این سازمان امنیتی منطقه‌ای پیوندهای محکمی با اتحادیه آفریقا دارد و با هم کار می‌کنند و اکوواس در این منطقه حضور دارد. این سازمان‌ها می‌توانند امکانات را تأمین و با دولت‌های عضو همکاری کنند و می‌توانند پیوندهای نزدیکتر دیپلماتیک داشته باشند. البته این مشکل راه‌حلی کاملاً نظامی ندارد و منطقه به رویکردی چندوجهی همراه با اصلاحات اقتصادی و سیاسی نیاز دارد.
با توجه به تنش‌های سیاسی و اجتماعی، آینده نیجریه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این کشور با چالش‌های مختلفی در زمینه‌های گوناگون رو‌به‌روست و با وجود این، انعطاف‌پذیری خیره‌کننده‌ای در آن مشاهده می‌شود که نیجریه را از زمان جنگ داخلی از ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۰، که باعث مرگ ۲ میلیون نفر شد، نجات داده و با شکوفایی اقتصاد نفتی پابرجا مانده است. البته حدود ۶ ماه پیش قیمت نفت تقریباً به صفر رسید و مدت‌ها طول کشید تا بهبود یابد. به علاوه عملکرد این کشور از دهه ۶۰ به ویژه در مقابل چالش‌ها خوب بوده و به نظرم، آینده نیجریه مثبت است.
گفت‌وگو از محمدحسن گودرزی
منبع: ایکنا
