سهم نویسنده مجعول در فهم تفکر مسیحی

نویسنده‌ای ناشناخته از قرن ششم، با نوشتن آثاری که شامل ده نامه و چهار اثر دیگر است و نسبت دادن ضمنی آن به دیونوسیوس آریوپاگی، می‌خواهد برای این نوشته‌های منحول مشروعیتی دینی کسب کند. او در این امر موفق می‌شود و تا حدود شش قرن بعد هیچ کس شک نمی‌کند که نویسنده این آثار نمی‌تواند دیونوسیوس آریوپاگی باشد؛ در کتابی که اکنون مضوع بحث است نویسنده ضمن شرح بر نامه هفتم تاریخی مختصر و مفید از بررسی صحت انتساب و اصالت این آثار به دست داده است که بسیار خواندنی است.

باری، این نویسنده ناشناس و زیرک که اثر خود را به دیگری نسبت داده است توانست اهمیتی به سزا روی تفکر مسیحیت داشته باشد؛ به سختی بتوان تصور کرد که خود او می‌دانسته است که انتحال او چه تاریخی در پی خواهد داشت.

به هر جهت، یکی از مسائل پیش روی آثار این دیونوسیوس مجعول فهم این نوشته‌هاست که از غموض به سزایی برخوردارند، به نحوی که به سختی قابل فهم هستند؛ از دیرباز شروحی بر آنها نوشته شده است. پل رورم یکی از این متخصصان است که شرح جدید او از آثار مهم در زمینه دیونوسیوس است.

کتاب او در سال 1993 توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شده است؛ این کتاب شرحی مفصل و منظم است بر آثار دیونوسیوس مجعول که همه بخش‌های آثار او را در بر دارد. رورم برای اینکه بتواند شرحی قابل فهم به خواننده بدهد، در ابتدا نامه‌هارا شرح کرده است که در ترتیب اصلی آثار در انتها قرار دارند؛ اما نامه‌هامختصر هستند و نمایی کلی و منسجم از تفکر دیونوسیوس مجعول به دست می‌دهند، پس در ابتدا قرار گرفته اند.

دیونوسیوس مجعول خصوصاً در چند حوزه تمام الهیات مسیحی پس از خود را متاثر کرده است: نخست، در فرشته شناسی و سلسله مراتب امور الهی و آسمانی که در بخش دوم کتاب بحث شده است؛ دوم، تاویل اعمال منسکی و عبادی کلیسا. وی تاویلی نظام مند و شرحی بر این اعمال و مناسک نوشته است با عنوان «نظام مقدس کلیسا»، که در بخش سوم کتاب بحث شده است؛ سوم، تاویل و شرح اسماء الهی بر طبق الهیات مسیحی است که او در آن قلم زده است و یکی از شروح مهم است؛ این موضوع در بخش چهارم کتاب بحث شده است.

هرچند شایان توجه است که ممکن است تاثیر او در این زمینه کمتر از زمینه‌های دیگر باشد. چهارم، بحث الهیات سلبی است که شاید مهمترین مساهمت دیونوسیوس به تفکر دینی مسیحیت باشد. این بحث در بخش پنجم با عنوان «الاهیات عرفانی» بسط داده شده است.

چنانکه که می‌بینیم یکی از راه‌های مناسب برای درک «حکمت» سلسله مراتب و نظام‌های الهی و زمینی و کلیسایی در مسیحیت، چه سلسله مراتب کلیسا باشد چه سلسله مراتب فرشتگان، آثار دیونوسیوس مجعول است. اما مهمتر از آن، سهم او در الهیات سلبی مسیحی و قدرت فکری او در این زمینه است.

این فکر که انسان توانایی احاطه علمی‌و شناخت حقیقی خداوند را ندارد و خداوند در یک «تاریکی الهی» است، ریشه اش به دیونوسیوس بر می‌گردد. این «تاریکی» یا این «جهل» نه تنها تاریکی و جهل به سادگی نیست، بلکه بازیابی این حقیقت است که «کسی یا چیزی» فراتر از حدود معرفت بشری است و معرفت بشر به این بینش رسیده است که این جهل، جهل بسیط نیست بلکه نوعی از جهل است که پس از خودآگاهی به دست آمده است.

از این جهات، و بسیاری جهات مهم دیگر، که این مجال مضیق اجازه بسط آن را نمی‌دهد، این کتاب را به مرجعی مهم در زمینه الهیات مسیحی و نیز الهیات سلبی تبدیل می‌کند. این کتاب توسط دکتر مهدی اصفهانی عضو هیئت علمی‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی از انگلیسی به فارسی برگردانده شده است؛ ترجمه کتاب روان و دقیق و امانت دارانه است.

مترجم شیوه کار خود را در مقدمه خود شرح داده است و نیز برای راحتی کار خواننده فارسی فهرستی توصیفی از اشخاص و اصطلاحات در انتهای کتاب قرار داده است. همچنین، این کتاب توسط انتشارات ادیان، وابسته به دانشگاه ادیان و مذاهب با کیفیتی مناسب یک کتاب تخصصی و در قطع و آرایش یک کتاب تخصصی به بازار عرضه شده است؛ چیزی که شاید دیگر کتاب‌های وزین از آن بی بهره بوده اند.

زیرا اغلب بنگاه‌های انتشاراتی دانشگاهی توجهی به کیفیت چاپ آثار ندارند یا در پخش کتاب فعال نیستند؛ اما انتشارات ادیان این نقایص را رفع کرده است. امید است این رویه مورد توجه دیگر بنگاه‌های نشر دانشگاهی قرار گیرد.

کتاب «دیونوسیوس مجعول: شرحی بر آثار و مقدمه ای بر تاثیر آن‌ها» نوشته پل رورم با ترجمه مهدی اصفهانی در 536 صفحه از سوی انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در شمارگان 500 نسخه و با قیمت 111000 تومان به قفسه کتابفروشی‌ها آمده است.

منبع: ایبنا