مهراب صادق‌نیا: فرهنگ انتخابات وارد جامعه ایران نشده است
محمدعلی خرمی هربار که انتخاباتی پیش روی مردم ایران قرار می‌گیرد، سخنان زیادی درباره تاثیرات این رویداد بر روابط بین المللی، اقتصاد و سیاست مطرح می‌شود؛ در این میان موضوعی که کم‌رنگ‌تر از سایر مقوله‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، «فرهنگ» است.
برای بررسی تأثیر انتخابات بر فرهنگ جامعه، با دکتر «مهراب صادق نیا» پژهشگر دینی و جامعه شناس به گفتگو نشستیم.
این استاد دانشگاه معتقد است: انتخابات یکی از دستآوردهای جوامع بشری در دنیای مدرن است. هدف از انتخابات مشارکت دادن افراد و گروه‌های مختلف در ساختار قدرت و افزایش کشش جامعه برای شهروندانش است. در واقع انتخابات راهی است که شهروندان یک جامعه نسبت به حوزه سیاست و حوزه قدرت و در مجموع نسبت به حوزه عمومی احساس تعلق و مداخله کرده و احساس کنند که رأی و نظر آنها در تعیین ساختار قدرت و مدیریت کلان جامعه نقشی دارد.
دکتر صادق نیا گفت: گویی فعلاً برای رسیدن به این اهداف راهی دیگر وجود ندارد. اما بی تردید انتخابات متغیرها و مولفه‌هایی را کنار خود دارد که اگر آنها وجود نداشته باشند نمی‌تواند نقشی را که از آن انتظار داریم؛ یعنی مداخله دادن مردم در تعیین حق سرنوشت خود را محقق کند. لذا انتخابات در جوامعی که ساز و کار لازم را ندارد همراه با چالش‌هایی است و پیامدهای مخربی را برای جامعه در پی دارد که بیشتر آنها به کشمکش‌های فردی و گروهی و اجتماعی بر می‌گردد که شاید تا مدتهای مدیدی همراه جامعه بماند.
وی تصریح کرد: چیزی که می‌تواند باعث افزایش کشش جامعه باشد و پیوستگی اجتماعی را افزایش دهد ممکن است در جوامعی که در آن ابزارها و متغیرهای لازم وجود ندارد، به امری برای تلاشی جامعه تبدیل شود و از آن هدفی که بنا بود محقق کند دور شده و حتی به ضد خود منجر شود.
انتخابات نباید یک پروژه باشد
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب درباره دلیل ایجاد تلاشی اجتماعی در برخی از جوامع توسط انتخابات گفت: انتخابات وقتی معنا پیدا می‌کند که در آن همه افراد و گروه‌ها و شهروندان، دارای رسانه آزاد باشند و بتوانند خود را معرفی کرده و خود را در طول سال به جامعه عرضه کنند. انتخابات نباید یک امر خلق الساعه باشد که براساس کنش‌های عاطفی مردم به سود یک گروه یا فردی رأی دهند یا به زیان یک نفر در انتخابات شرکت نکنند.
وی افزود: انتخابات یک پروسه است که از رسانه آزاد و شکل گیری احزاب شروع می‌شود. احزاب کاندیدای خود را معرفی می‌کنند و تا پایان کار مسئولیت عملکرد کاندیدا را برعهده می‌گیرند و لذا نسبت به عملکرد فردی که معرفی می‌کنند باید پاسخگو باشند. وقتی احزاب رسانه آزاد دارند در طول سال می‌توانند اندیشه‌ها و آرمان‌ها و خط و مشی‌های خود را معرفی و بر اساس آن کاندیدا معرفی کنند. مردم بر اساس سابقه ذهنی که از حزب دارند به کاندیداهای آنها رأی دهند و بعد از انتخابات هم این احزاب هستند که شرایط را مدیریت می‌کنند و از شکاف اجتماعی و از تلاشی اجتماعی جلوگیری کنند.
پیوند به کانال دین‌آنلاین در تلگرام
انتخابات بدون رسانه آزاد، سبب دیکتاتوری توده بر خواص می‌شود
دکتر صادق نیا ادامه داد: در جوامعی که احزاب و رسانه آزاد برای احزاب وجود ندارد انتخابات به یک عمل خلق الساعه تبدیل می‌شود که ناگهانی پدید می‌آید و شهروندان انتخابی با آگاهی کمتر و متأثر از شرایط عاطفی دارند. در این شرایط اتفاقی رخ می‌دهد که می‌شود از آن به دیکتاتوری توده بر خواص تعبیر کرد. یعنی وقتی خواص نتوانند در قالب احزاب و با کمک رسانه آزاد خود را معرفی کنند، معمولاً جامعه متأثر از تبلیغات لحظه‌ای رأی می‌دهد و از آنجا که تعداد توده نسبت به خواص بیشتر است همواره اینگونه است که رأی مردم نسبت به خواص بیشترمی‌شود. از این اتفاق به دیکتاتوری توده بر خواص جامعه تعبیر می‌کنند.
وی تصریح کرد: این روند ممکن است سبب شود که انتخابات پیامدهای منفی در فرهنگ یک جامعه داشته باشد. این روند سبب بی اعتمادی جامعه به ساختارها و فرایندهای شکل گیری انتخابات می‌شود.
بی اعتمادی به ساختار انتخابات پیامدهای منفی برای فرهنگ جامعه دارد
این استاد دانشگاه گفت: اگر در جامعه مردم، به فرایند شکل گیری انتخابات معترض باشند یا به آن بی اعتماد باشند نتیجه آن مورد توافق همه آنها نیست و گروهی رأی را می‌پذیرند و گروه دیگری نتیجه انتخابات را نمی‌پذیرند. در این شکل باز انتخابات می‌تواند عاملی برای شکاف اجتماعی و شکل گیری اختلافات باشد. گاهی نیز سبب فرافکنی می‌شود که بگویند ما نبودیم و تقصیر ما نبوده است. در واقع افراد پیامدهای آنچه را که اتفاق افتاده است را نمی‌پذیرند.
وی افزود: یکی دیگر از اتفاقاتی که ممکن است سبب شود انتخابات پیامدهای منفی در فرهنگ یک جامعه داشته باشد، بی اعتمادی جامعه به ساختارها و فرایندهای شکل گیری انتخابات است. اگر شهروندان یک جامعه به فرایند شگل گیری یک انتخابات معترض یا بی اعتماد باشند نتیجه آن انتخابات مورد توافق همه آنها نیست.
جامعه ایران نسبت به انتخابات تأخر فرهنگی دارد
دکتر صادق‌نیا درباره پیامدهای مثبت انتخابات گفت: انتخابات به خودی خود آثار مثبتی دارد. حس تعلق ایجاد می‌کند. مداخله شهروندان را در حوزه عمومی افزایش می‌دهد. احساس تعهد را افزایش می‌دهد. انتخابات نوعی کنترل اجتماعی است. همه را نسبت به نتایج انتخابات ملزم می‌کند. اما همه این آثار مثبت به سادگی قابلیت تبدیل به ضد خود را دارند. اگر انتخابات آنی که باید نباشد و مؤلفه‌های لازم را نداشته باشد آنچه به عنوان پیامد مثبت فرهنگی ذکر کردیم، می‌تواند به پیامد منفی تبدیل شود.
وی تصریح کرد: جامعه ایران نسبت به انتخابات نوعی تأخر فرهنگی دارد. صورت انتخابات وارد جامعه ما شده ولی فرهنگ آن نه؛ لذا وقتی انتخاباتی صورت می‌گیرد، برنده و بازنده به دو قطب متخاصم و درگیر تبدیل می‌شوند. در حالی که ما باید بدانیم وقتی کسی از صندوق آراء بیرون می‌آید منتخب همه و رئیس جمهور و یا نماینده همه است و همه آن آدمها از وزراء گرفته تا شهروندان عادی و تا نهادهای قدرت باید خود را در خط و مشی و ایده‌هایی که او اعلام کرده سهیم بدانند. همه باید بدانند خط و مشی و برنامه‌ها و سیاست‌های «این فرد» رأی آورده و باید دنبال شود. حتی مخالفان این سیاست‌ها باید به نتیجه انتخابات تن داده و در تحقق این برنامه‌ها خود را سهیم بدانند.
پیوند به صفحه دین‌آنلاین در اینستگرام
نقش نخبگان در اصلاح پیامدهای منفی انتخابات
دکتر صادق‌نیا با اشاره به مشکلات انتخابات در ایران گفت: در جامعه ایران که از یک تأخر فرهنگی نسبت به انتخابات برخوردار است می‌بینیم وقتی یک نفر رأی می‌آورد، کسانی که به او رأی نداده‌اند، تمام تلاش خود را می‌کنند که آن اهداف پا نگیرد و محقق نشود. به همین دلیل انتخابات به آن نتیجه‌ای که باید، ختم نمی‌شود. گروهی که در طرف مقابل فرد پیروز بوده‌اند این احساس را ندارند که باید کمک کرد و یا لااقل نباید ایجاد مشکل کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که نخبگان چه در حل این مشکل چه نقشی دارند گفت: نخبگان باید تلاش کنند این تأخر فرهنگی را جبران کنند. آنها باید سعی کنند ماهیت انتخاب و انتخابات و ماهیت فرایند انتخابات در جوامع را به توده اعلام کنند. اگر این شکاف و تأخر فرهنگی برطرف شود، پیامدهای منفی انتخابات در جامعه ما اصلاح می‌شود.
