کتاب، مطبوعات، فضای مجازی و وزارت ارشاد

نگاهی به سابقه فضای مجازی در کشور

بدون تردید ورود و گسترش اینترنت از اواسط دهه هفتاد، تاثیر فوق العاده در تمام عرصه‌های علمی، فرهنگی، بازرگانی و… کشور پدید آورد.

گرچه در ابتدا رایانه و اینترنت جزو کالاها و امکانات لوکس و تقریبا غیر ضروری در سازمان‌ها تلقی می‌شد یعنی غیر از معدود سازمان‌ها و مدیرانی که با شناخت این فرصت، به استقبال آن رفتند و تلاش کردند تا از ظرفیت‌های ارزشمند آن در جهت اهداف سازمان خود بهره گیرند، به نظر می‌رسید ضمن گسترش نفوذ آن در سازمان‌ها و وجود یک دستگاه رایانه بر روی میز مدیر، اما همچنان در کارهای روزمره ورایج سازمان تاثیر جدی نداشت و کارها همچنان به شیوه سنتی اداره می‌شد.

در دوره اصلاحات و اوائل دهه هشتاد، به منظور گسترش این ظرفیت در کشور، طرح تکفا با بودجه ای قابل توجه اجرا گردید. هرچند این طرح به گسترش و توجه بیشتر به این فضا کمک کرد، ولی بازدهی آن به تناسب هزینه‌ای که برای آن صرف گردید نبود.

در این سال‌ها به طور مثال در بانک‌ها برای وصول چک، غیر از مسیر سنتی وصول چک که ابتدا در دفتری احراز هویت اورنده چک، در دفتر دیگر کنترل موجودی صاحب حساب، دستور پرداخت و…صورت می‌گرفت، بخشی هم اضافه شد که ثبت در رایانه بود! هرچند این روال تاحدودی طبیعی بود که تغییر یک سامانه به سامانه دیگر مستلزم، اموزش، فرهنگ سازی و آموزش همگانی است، اما از سرعت مورد انتظار برخوردار نبود….

ظهور اینترنت پرسرعت بجای ارتباط دیال‌آپ و… ضریب نفوذ آن را در تمام کشور و خانه‌ها گسترش داد و بجای کالای لوکس مخصوص پدران و در مواردی مادران، تبدیل به کالای مورد استفاده تمامی اهل خانه شد. گرچه در ابتدا به عنوان سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای، بیشترین موارد بهره‌گیری این ابزار در منازل بود، اما به مرور کارکرد ان دچار تغییر شد.

گسترش فضای مجازی در منازل

ظهور سایت‌ها و خبرگزاری‌های اینترنتی، به مرور نفوذ خود را در میان عموم مردم از مطبوعات مکتوب بیشتر و بیشتر کرد. برخی از سایت‌ها نیز به عرضه کتاب‌های دیجیتال مبادرت ورزیدند. پدیده وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی و حضور فوق‌العاده همه اقشار در این فضا، پدیده‌ای استثنایی و بی‌سابقه را پدید آورده است به طوری که در صورت توجه و مدیریت صحیح آن تاثیر شگرفی در اعتلا و گسترش دانش و فرهنگ کشور خواهد داشت، متقابلا غفلت از آن، زیان‌های جبران ناپذیری را متوجه فرهنگ و بنیان‌های فکری ، اجتماعی، اخلاقی ، خانواده و… را به دنبال خواهد داشت.

مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

با تاثیر فراوان وبلاگ‌های شخصی در جامعه که درمواردی مخاطبان و مراجعه‌کنندگان برخی از آن‌ها بیش از شمارگان برخی از روزنامه‌ها بود مدیران این وزارت را بر آن داشت تا به تناسب وظیفه خود مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال راه‌اندازی کنند و به گونه‌ای این نوع فعالیت را مدیریت کند.

هرفرد حقیقی یا حقوقی که قصد فعالیت در این فضا را داشته باشد باید برگه¬‌ای را تکمیل و اطلاعات خواسته شده را برای این مرکز ارسال کند. تذکر و احیانا فیلترینگ سایت‌ها و وبلاگ‌ها و… براساس همین اطلاعات صورت می‌گیرد.به نظر می‌رسد نظارت و دغدغه‌ها بیشتر ناظر به رعایت حریم‌های اخلاقی، سیاسی و امنیتی است. یعنی جنبه‌های سلبی کنترل می شود تا جنبه‌های اثباتی و ضروت‌هایی که باید رعایت گردد.

برخی از سایت‌ها و حتی وبلاگ‌ها غیر از بازتاب مطالب و اخبار سایت‌ها و خبرگزاری‌های رسمی،کتاب‌ها و…، انبوهی از نوشته‌های صاحبان ان را هر لحظه بازتاب می‌دهند. این که آیا حقوق معنوی و مادی صاحبان مطلب از طرف حتی سایت‌های رسمی و سایر الزامات رعایت می‌گردد، ظاهرا جزو دغدغه‌های اصلی این مرکز نیست و یا اصلا توجهی نمی‌شود.

مرکز رسانه‌های دیجیتال، معاونت فرهنگی و مطبوعاتی

مدیریتی که در مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعمال می‌شود، در عرض فعالیت دو معاونت مهم «امور فرهنگی» و «امورمطبوعاتی» این وزارت است. در حالی که به نظر می‌رسد حوزه و موضوع اصلی کار این مرکز از کارهایی است که مربوط به وظایف یکی از این دو معاونت است.

تشکیل تشکیلات IT یا ICTدر ادارات در دهه هشتاد در کنار سایر بخش‌های موجود خود تاحدودی قابل درک بود تا زمینه شناخت و حضور و به مرور جایگزینی آن با شیوه قدیم فراهم شود. در حالی که این ظرفیت دراغلب موارد خودش هدف نیست، بلکه ظرفیت و فرصتی است که باید به کمک انجام وظیفه بهتر و سهل‌تر شیوه سنتی و رایج در سازمان‌ها بیاید و نه آن که خود به کاری در عرض بقیه بخش‌ها تبدیل شود. این نوع نگاه نشان می‌دهد که این ظرفیت نتوانسته به عمق تشکیلات و ساختار نفوذ کند.

معاونت‌های مطبوعاتی و فرهنگی وظایف سنگینی نسبت به مدیریت کتاب و مطبوعات کشور دارند. ماهیت اغلب یا تمام فعالیت‌هایی که در فضای مجازی صورت می‌گیرد، از جنس کارهای حوزه مدیریتی این دو معاونت است، در حالی که این دو معاونت مدیریتی برآن ندارند و مرکز رسانه‌های دیجیتال هم عِده و عُده لازم برای مدیریت لازم و ضروری این فضا را ندارد. ایجاد این نوع امکانات هم در ان مرکز، کاری تکراری و در عرض سازمان موجود است.

تشکیل اداره نشر و اداره رسانه‌های الکترونیک

پیشنهاد اصلاح ساختار در کنار تغییرات ضروری دیگری که انشاءالله در حوزه تشکیلات و ساختار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خصوصا در جهت حذف تصدی گری‌های غیر ضروری باید صورت گیرد، «انحلال مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال» و تشکیل دو اداره در دو معاونت یادشده به عنوان جایگزین آن پیشنهاد می‌گردد.

«اداره نشر الکترونیک» زیر مجموعه معاونت امور فرهنگی به منظور رعایت همه الزامات و ضرورت‌های فعالیت انتشاراتی الکترونیک در کنار نشر مکتوب و از همه مهمتر تدوین قوانین و دستورالعمل‌های ضروری خصوصا رعایت حقوق معنوی پدیدآورندگان و ناشران و…؛

همچنین «اداره رسانه‌های الکترونیک» زیر نظر معاونت امور مطبوعاتی به منظور ساماندهی و مدیریت سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و وحتی وبلاگ‌ها و… از ضروریات و در حقیقت اشراب این ظرفیت در وظایف ذاتی جاری این دو معاونت و بهره‌گیری شایسته و متخصصانه نسبت به این ظرفیت نوظهور است. انشاءالله
پیشنهادی برای مدیریت و گسترش کتاب و نشریات الکترونیک؛ اصلاح ساختار در کنار تغییرات ضروری دیگری که انشاءالله در حوزه تشکیلات و ساختار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خصوصا در جهت حذف تصدی‌گری‌های غیر ضروری باید صورت گیرد،«انحلال مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال» و تشکیل دو اداره در دو معاونت یادشده به عنوان جایگزین آن پیشنهاد می‌گردد.سیدمحمدکاظم شمس