تفاوت اسلامگرایی در عربستان و دیگر مناطق جهان
استفان لاکرو نویسنده کتاب «اسلامگرایی سعودی» معتقد است که شکل‌گیری اسلامگرایی در عربستان سعوی با دیگر کشورهای خاورمیانه تفاوت‌های زیادی دارد که این امر به ماهیت رژیم این کشور برمی‌گردد که داعیه مذهب دارد. لاکروا کتاب خود را بیش از آنکه مطالعه صرف سیاست در عربستان بداند، چشم‌انداز بدیعی پیرامون تاریخ اجتماعی معاصر این کشور معرفی می‌کند. و به همین دلیل هم پدیده صحوه به نقطه مرکزی در تحلیل کتاب تبدیل شده است.
«اسلام گرایی سعودی؛ پویش‌های سیاست و مذهب در عربستان معاصر» کتابی است به قلم «استفان لاکروا» که توسط محمود مقدس عضو هیأت علمی گروه معارف دانشگاه گیلان و حمدالله اکوانی به فارسی ترجمه و به همت انتشارات سبزان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
همانطور که در معرفی پشت جلد کتاب نیز آمده است: نیازی به گفتن نیست که شناخت خاورمیانه و تحولات آن به عنوان یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مناطق راهبردی جهان تا چه میزان مستلزم بررسی‌های دقیق و عالمانه است، منطقه‌ای که گهواره تمدن و خاستگاه سه دین بزرگ ابراهیمی بوده، حدود 66 درصد ذخایر نفت جهان را در خود داشته و تنوعات قومی، نژادی، مذهبی و فرهنگی آن را همواره به کانون منازعات بسیار تبدیل کرده است. بنا به همین دلایل مطالعه پیچیدگی‌های جامعه عربستان نیز اهمیتی دوچندان می‌یابد. پیشینه این کشور به عنوان سرزمین وحی، صادرکننده قرائت خاصی از اسلام به نام وهابیت و تامین‌کننده بخش عمده‌ای از نیاز انرژی جهان با موقعیت ژئواکونومیک و ژئوپلتیکِ ممتاز به عربستان در منطقه وزن و اهمیت خاصی بخشیده است.
«استفان لاکروا» نویسنده این اثر که استاد علوم سیاسی و از برجسته‌ترین خاورمیانه‌شناسان جهان است می‌کوشد از رهگذر بررسی جریانی موسوم به بیداری اسلامی یا «صحوه» تحولات عربستان را مطالعه کند و درک روشن‌تری از نسبت دین و سیاست و ریشه‌های اسلامگرایی در این کشور به دست دهد. نویسنده برای رسیدن به این هدف کتاب خود را در هفت فصل اصلی تقسیم کرده که هر کدام از این فصول خود به عناوین فرعی تقسیم می‌شوند. «اسلامگرایی در جامعه‌ای چند پاره»، «تکوین صحوه»، «مقاومت در برابر خیزش صحوه»، «نسل سوخته»، «منطق قیام»، «کالبد شکاقی یک شکست» و «اسلام گرایان پس از قیام» فصل‌های اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند و در پایان هم نویسنده بخش کوتاهی را به نتیجه‌گیری اختصاص داده است.
همانطور که اشاره شد نویسنده این اثر یکی از چهر‌ه‌های شاخص در مطالعات خاورمیانه است. او معتقد است که شکل‌گیری اسلامگرایی در عربستان سعوی با دیگر کشورهای خاورمیانه تفاوت‌های زیادی دارد که این امر به ماهیت رژیم این کشور برمی‌گردد که داعیه مذهب دارد. لاکروا کتاب خود را بیش از آنکه مطالعه صرف سیاست در عربستان بداند، چشم‌انداز بدیعی پیرامون تاریخ اجتماعی معاصر این کشور معرفی می‌کند. و به همین دلیل هم پدیده صحوه به نقطه مرکزی در تحلیل کتاب تبدیل شده است.
نویسنده «اسلامگرایی سعودی» معتقد است رویکردهای تحلیلی به کار رفته در تحلیل اسلامگرایی عربستان از آنجایی که عمدتا ریشه‌های این اسلامگرایی را در عوامل بیرونی جست و جو کرده‌اند، نتوانسته‌اند پیچیدگی‌های جامعه عربستان را در تحلیل خود وارد کنند و به همین دلیل ناقص هستند در اینجاست که نویسنده نظریه میدان «پی‌یر بوردیو» را وارد تحلیل خود می‌کند و با مطالعه سرمایه‌های اجتماعی و نمادین موجود در میان بازیگران میدان‌ها و حوزه‌هایی چون سیاست، مذهب و روشنفکری سعی در ارائه درکی روشنتر از این مناسبات می‌کند. روند کتاب به این شکل است که مولف پس از بررسی نحوه پیدایش حکومت سعودی و تعاملات موجود در حوزه سیاسی به مطالعه حوزه مذهبی، فعل و انفعالات تاریخی درون این حوزه و رابطه آن با حوزه قدرت می‌پردازد.
نویسنده این اثر معتقد است که حوزه قدرت در عربستان به صورت سنتی از مجموعه حوزه‌های به ظاهر مستقل تشکیل شده که نتیجه فرایندهای پیچیده تاریخی است. به اعتقاد او پیمانی که در سال 1744 میلادی میان «محمد بن سعود» و «شیخ محمد بن عبدالوهاب» بسته شد نقطه شکل‌گیری حوزه یا حوزه قدرت در عربستان است. مطابق این پیمان محمد بن سعود متعهد شد تفسیر عبدالوهاب را به عنوان قرائت مذهبی رسمی و برتر در جامعه پیاده کند و از آن سو عبدالوهاب نیز به به حکمرانی او مشروعیت مذهبی ببخشد. حوزه سیاسی در عربستان نیز هموراه حول محور خاندان سعود شکل گرفته که هرچند انحصاری بوده اما اختلافات داخلی نیز داشته است. حوزه مذهب نیز حول نوادگان شیخ محمد بن عدالوهاب پدید آمده که لقب «آل شیخ» به آن‌ها داده شده است. در این میان اما شاید وجود حوزه روشنفکری در جامعه سنتی عربستان بیش از سایر حوزه‌ها برای خوانندگان ایرانی جالب توجه باشد که نویسنده استخراج نفت، حضور غربی‌ها در عربستان و اعزام دانشجویان سعودی به دانشگاه‌های غربی و آشنایی با نایسیونالیسم و سوسیالیسم را در ایجاد این میدان مهم می‌داند. نقش اخوان المسلمین در فرآیندهای اسلام گرایی عربستان نیز از دیگر نکات مورد تاکید کتاب است که به اعتقاد نویسنده بعدها مبانی ایدوئولوژیک مناسبی را جنبش«صحوه» فراهم کرد. با توجه به این زمینه نویسنده با مطالعه نحوه به دست گرفتن رهبری جریان اسلامگرایی توسط صحوه، سرنوشت آن، ایده‌هایی که در جامعه اشاعه داد و میراثی که در قالب گروه‌های به جامانده از خود به جای گذاشت از ظهور پدیده پسا اسلام‌گریی به عنوان جریان جدید و حامل اسلام دموکراتیک سخن می‌گوید و این پرسش را مطرح می‌کند که آیا چنین جریانی در بافت عربستان که فاقد یک حوزه عمومی نیرومند است، می‌تواند موفق باشد یا خیر.
«اسلام گرایی سعودی؛ پویش‌های سیاست و مذهب در عربستان معاصر» به قلم «استفان لاکروا» با ترجمه محمد مقدس و حمدالله اکوانی، در 376 صفحه، شمارگان 200 نسخه و با قیمت 72 هزار تومان توسط انتشارات سبزان وارد بازار نشر شده است.
منبع: ایبنا
