یهودیان ارتدوکس افراطی در اسرائیل؛ چالشی برای صهیونیسم سکولار

این روزها یهودیان افراطی به سوژه جالبی به عنوان موضوع پژوهشی در اندیشکده ها و مراکز مطالعاتی تبدیل شده اند؛ از جمله کارهای پژوهشی فراگیر ، کاری است از سوی مرکز مطالعاتی موسوم به “اندیشکده جریان” که انجمن بین المللی تحلیلگران سیاسی آن را منتشر کرده است.

مقاله حاضر با عنوان “خریدیم؛ چالشی برای رژیم صهیونیستی”‌ کاری از سوی «اندیشکده جریان» است که جامعه یهودیان افراطی یا خریدیم و تهدیدهای آن در آینده رژیم صهیونیستی را بررسی کرده است؛ خلاصه ای از آن را به شرح زیر می خوانید:

نزاعی بر سر نظم اسرائیلی
“خریدیم” یا همان خداترسان خصوصیاتی دارند که آنها را از دیگر یهودیان متمایز می­ کند. جهان ­بینی آنها شدیداً با اکثریت مردم در تضاد است. آنها فقط تورات و «هلاخا» را به عنوان اساس زندگی یهود می­ پذیرند، منتقد اصول دموکراتیک هستند، به ساختارهای اجتماعی سلسله ­مراتبی که خاخام­ ها در رأس آن قرار دارند متکی بوده، از خدمت سربازی معاف هستند و سیستم آموزشی آن­ها باید از مداخلات خارجی مصون باقی بماند.
قدرت رو به فزونی خریدیم بر سیاست خارجی رژیم صهیونیستی تأثیرگذار است. بر همین اساس روابط با جامعه یهودیان آمریکا احتمالاً بدتر خواهد شد زیرا اکثریت آن­ها لیبرال یا اصلاح طلب هستند. خریدیم در عین حال از مواضع جناح راست در مورد سرزمین­ های فلسطین پشتیبانی می­ کند.
از اوایل سال ۲۰۰۰ تعارضات در صحنه داخلی درباره هویت رژیم صهیونیستی افزایش یافته است. «رئوون ریولین» این دیدگاه را درباره ظهور «نظم جدید اسرائیل» مطرح می ­کند: «صهیونیسم سکولار قدرت منسجم خود را از دست داده و چهار گروه صهیونیست سکولار و مذهبی، اعراب اسرائیلی و افراط گرایان ارتدوکس در حال مذاکره درباره نظم اجتماعی جدید هستند.» افراط­ گرایان ارتدوکس نقش ویژه­ ای در این برخوردها دارند. آنها خود را یهودیان غیرمدرن و سنتی و نماینده یهودیان اصیل می دانند. این امر به تنش با دولت و جریان اصلی جامعه منجر شده است.

نزاع فرهنگی
جنگ فرهنگی بویژه بین خریدیم و جریان اصلی صهیونیسم سکولار جریان دارد. در سال ۲۰۱۷، حدود ۷۷ درصد از نظرسنجی­ ها این تنش را شدیدترین درگیری بین یهودیان دانستند. ۹۰ درصد اسرائیلی­ های لائیک معتقدند دین و دولت باید جدا باشد در حالی که ۸۲ درصد از خریدیم ها انتظار دارند که دولت اعتقادات مذهبی را ترویج دهد. بخش­ های زیادی از جامعه رژیم صهونیستی احساس می­ کنند که خریدیم بیش از حد بر زندگی آنها تأثیرگذار است.

شکاف میان خریدیم ها با دیگر جوامع صهیونیستی

جمعیت خریدیم ها هنگام تأسیس رژیم صهیونیستی حدود ۳۵٫۰۰۰ تا ۴۵٫۰۰۰ نفر بود اما هفتاد سال بعد، با نرخ موالید بالا، آنها از مرز یک میلیون نفر (۱۲ درصد جمعیت) عبور کرده اند.
در سرزمین های اشغالی اصطلاح «خریدیزیشن» بیانگر این واقعیت است که خریدیم ها مناطق مرسوم خود را ترک و به مناطق غیر خریدیم نقل مکان می­ کنند.
به گفته وزارت مسکن رژیم صهیونیستی تا سال ۲۰۳۵، اسرائیل با کسری۲۰۰ هزار واحد مسکونی برای خانواده­ های خریدیم مواجه خواهد بود.
به طور کلی هرکجا خریدیم ها مستقر شوند تصاویر عمومی زنان با اسپری رنگ ­آمیزی می­ شود، زنان باید از پوشیدن لباس باز، خودداری کنند، احتمالاً پیاده ­رو اختصاصی داشته باشند و تفکیک جنسیتی در بسیاری از مناطق رعایت می­ شود. این فرآیند در سرزمین های اشغالی به «حذف زنان از حوزه عمومی» شهرت یافته است.
حضور فزاینده خریدیم در جامعه اسرائیل هنجارهای رفتاری در حوزه عمومی را تغییر می­ دهد. بر طبق نظرسنجی ­ها ۶۰ تا ۷۸ درصد اسرائیلی­ های یهودی و بیش از ۹۰ درصد یهودیان سکولار می ­خواهند کافه­ ها، رستوران­ ها، مغازه­ ها و وسایل حمل و نقل عمومی در روز تعطیلی مذهبی شنبه، باز باشد در مقابل اما حداقل ۹۰ درصد خریدیم­ ها مخالف فعالیت در روز شنبه هستند.
شکاف میان خریدیم با سایر اعضای جامعه با شیوع بیماری کووید-۱۹ نمایان­ تر شد. تا اواسط ماه مه ۲۰۲۰، قریب به هفتاد درصد افراد آلوده به این ویروس خریدیم بودند. هنگامی که در ماه مارس، مقامات استانی اعلام کردند که مدارس تعطیل می ­شوند، شخصیت های برجسته مذهبی خریدیم با اعتراض به اینکه مطالعه مداوم تورات حافظ معنوی جامعه است، نسبت به بسته شدن مدارس مذهبی (یشیواه) اعتراض کردند.
اساس جامعه خریدیم عمل به دستورات تورات است. در مدارس مذهبی خریدیم دروس سکولار مانند ریاضیات، عبری، جغرافیا یا علوم طبیعی بسیار کم اهمیت است. خریدیم ها مانع بازرسی­ های دولتی از برنامه ­های درسی خود می­ شوند؛ این در حالی است که دولت هزینه مدارس خصوصی مذهبی را می ­ پردازد اما نظارت و کنترلی بر محتوای دروس آن­ها ندارد. در نتیجه این روند حدود ۵۰ درصد از مردان خریدیم ترجیح می دهند که از بازار کار خارج بوده و به حمایت دولت وابسته باشند.

از نظر خریدیم ها برداشت غیرارتدکس آزادی به منزله دور شدن از قوانین مذهبی است که موجودیت جامعه را تهدید می کند. بنابراین اکثریت خریدیم ها مایل هستند در مناطقی زندگی کنند که به حرمت روز شنبه احترام می­ گذارند، غذای حلال می­ فروشند، از سینما و تئاتر چشم پوشی می­ کنند و تماس بین زن و مرد تنظیم شده و حداقلی است.
در جامعه ­ای که انطباق اعمال فرد با دین تعیین ­کننده باشد، خاخام­ ها نقشی اساسی دارند. با این حال خاخام­ ها همیشه قادر به کنترل تحولات در جامعه خریدیم نیستند. برای مثال با وجود هشدارهای خاخام­ ها در مورد خطرات اینترنت برای یکپارچگی معنوی جامعه، تعداد کاربران در نزد این گروه در حال افزایش است.
سربار جامعه

اکثریت اسرائیلی­ ها، خریدیم ها را سربار مالی می ­دانند و به عنوان گروهی معرفی می­ نمایند که کمترین کمک را به جامعه اسرائیل می­ کنند. در همین راستا وزارت کار رژیم صهیونیستی در جولای ۲۰۱۹ پیش­ بینی کرد که نرخ پایین اشتغال خریدیم ها تا ۲۰۳۰ برای اقتصاد ملی رژیم سالانه ۴۰ میلیارد شکل (واحد پول رژیم صهیونیستی) و تا سال ۲۰۶۵ بیش از ۴۰۰ میلیارد شکل هزینه خواهد داشت. تلاش ­های زیادی برای تشویق خریدیم­ ها به کار صورت می­ گیرد اما فضا برای مانور فقط زمانی وجود دارد که خریدیم­ ها در دولت مشارکت نداشته باشند. شاخص ها بیانگر آن است که کابینه رژیم صهیونیستی از هدف خود در سال ۲۰۱۰ (اشتغال ۶۳ درصد از مردان خریدیم تا سال ۲۰۲۰)، بسیار فاصله دارد.

حوزه های تاثیر گذار
خریدیم در سه حوزه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فلسطین اشغالی تاثیرگذاری قابل توجهی از خود نشان داده است. موضوع نخست تأمین بودجه برای جامعه خریدیم و محافظت از آن در برابر دولت است. این امر از طریق توافق­نامه­ های ائتلاف، اصلاحات، پیشنهادات قانونی و پر کردن پست­های سیاسی انجام می­ شود که بویژه در دولتی که سال ۲۰۲۰ روی کار آمد آشکار است؛ علاوه بر وزارت کشور، وزارت مسکن و وزارت خدمات مذهبی، خریدیم ها پست­ های معاون وزیر را در وزارتخانه های مختلفی به دست آوردند. علاوه بر این به طور سنتی رئیس کمیته مالی کنست هم فردی خریدیم است.
موضوع دوم رابطه دولت و دین و هویت یهودی دولت است که برای اولین بار در توافقنامه ائتلاف (۲۰۰۱) به آن اشاره شد. تلاش خریدیم ها برای حمایت از حق خود در تفسیر این موضوع در چندین بند همچون حرمت شنبه، غذای حلال، تغییر مذهب و نقش دادگاه­ های مذهبی قابل مشاهده است. از سال ۱۹۹۲ در هر توافقنامه ائتلاف، ­بندی وجود دارد که عملاً برای خریدیم ها در امور مربوط به دین و کشور حق وتو قائل است تا آنها بدین وسیله بتوانند هژمونی خویش بر نهادهای مهم مذهبی را حفظ نمایند.
موضوع سوم درباره انطباق چارچوب­ ها در حوزه عمومی با نیازهای خریدیم ها است. از سال ۲۰۰۶ بندهایی در توافقنامه­ های ائتلاف وجود دارد که کابینه را از مداخله در سبک زندگی خریدیم ها بازمی دارد. برهمین اساس دولت موظف است محله­ هایی برای خریدیم ها تعیین یا شهرهای جدیدی برای آنها بسازد. در سال ۲۰۱۵ خریدیم ها ایجاد مکان­های کاری متناسب با نیازهای مذهبی خاص خود را بر کنست تحمیل نمودند. نشانه دیگر تغییر اجتماعی، پیش ­نویس قوانینی برای مراکز عمومی، حقوق ماهانه و روزهای بزرگداشت تورات حکیم یا تأسیس «خانه تورات» است.

خریدیم ها در تقسیم بندی های سیاسی
خریدیم­ ها در کنار صهیونیست­های مذهبی یکی از دو شاخه اصلی یهودیت ارتدوکس در اسرائیل به شمار می روند. اکثریت خریدیم ها (بیش از ۹۰ درصد) طرفدار صهیونیسم هستند. با وجود مرز محسوس خریدیم با بقیه جامعه اسرائیل، آنها همگن نیستند بلکه بسیار متنوعند، رهبری متمرکز ندارند و در امتداد خطوط مختلف مانند نسب، سنت مذهبی، عضویت در جامعه مذهبی خاص یا پیروی از رهبر معنوی خاص تقسیم شده اند.
اگرچه خریدیم به مواضع جناح راست تمایل دارد اما در عین حال از دولت­ های چپ میانه پشتیبانی می­ کند. از سال ۱۹۹۰ هر سه دولتی که توسط لیکود اداره نشدند با آرا خریدیم به قدرت رسیدند، این مساله درباره اکثریت دولت­های تحت حاکمیت لیکود نیز صادق است.
احزاب خریدیم در طی چند سال گذشته متاثر از مذاکرات صلح رژیم صهیونیستی با فلسطنیان به سمت راست حرکت کرده ­اند. احزاب پارلمانی متمایل به چپ خواستار عقب ­نشینی اسرائیل از سرزمین­های اشغالی هستند و احزاب راست با این نظر مخالفند. پس از مرگ شاخ (۲۰۰۱) و عوادیا یوسف (۲۰۱۳) دو رهبر برجسته اولتراارتدوکس، شهرک­ های خریدیم در کرانه باختری رو به گسترش نهادند. در حال حاضر شهرهای خریدیم دارای سریعترین رشد سکونتگاه در سرزمین­ های اشغالی به شمار می روند. آنچه مشخص نیست موضع آینده خریدیم ها درباره درگیری با فلسطینیان است. اختلاف قابل­ توجهی بین نخبگان سیاسی و رأی­ دهندگان خریدیم که بسیار رادیکال­ ترند وجود دارد چرا که ۵۹ درصد از آنها ترجیح می دهند اعراب را از اسرائیل اخراج کنند.

خریدیم ها دمکراسی را دوفاکتو می پذیرند

رابطه بین خریدیم ها و رژیم صهیونیستی به عنوان یک کشور یهودی و دموکراتیک پیچیده است. هر دو عنصر یهودی و دموکراتیک برای خریدیم ها چالش برانگیز است. کلیه روابط سیاسی مبتنی بر مرزبندی با جریان اصلی یهودی-صهیونیستی همچنان پابرجاست؛ اکثریت آشکار خریدیم ها خود را صهیونیست نمی ­دانند و فقط یک سوم با دولت هم ذات پنداری می­ کنند. اکنون حدود ۶۵ درصد خریدیم ها، سرزمین های اشغالی را برای بقای طولانی مدت مردم یهود مهم می پندارند و ۸۹ درصد از آنان معتقدند که خریدیم ها موظف به کمک برای شکل دادن به هویت یهودی دولت هستند.

از طرفی خریدیم ها به صورت دوفاکتو دموکراسی را به عنوان سیستم سیاسی می­ پذیرند اما براساس دیدگاه های مذهبی خویش پیرامون اصول دموکراتیک بدبین هستند. از دیدگاه خریدیم ها اصول دموکراتیک در جامعه یهودی که توسط خاخام­ ها هدایت می ­شود اهمیت چندانی ندارند. اما رهبران خریدیم و احزاب آنها در پارلمان اسرائیل شرکت می­ کنند تا بر نحوه تصمیم­ گیری دولت درباره سرنوشت خریدیم ها تأثیر بگذارند. رویکرد خریدیم ها به دموکراسی منفعت­ طلبانه است.
وقتی از خریدیم ها سؤال شد دولت باید یهودی باشد یا دموکراتیک یا کدام را ترجیح می­ دهند؟ ۸۴ درصد «یهودی»، ۱۲ درصد «یهودی و دموکراتیک» و تنها ۲ درصد «دموکراتیک» را انتخاب کردند. در یک نظرسنجی دیگر ۸۰ درصد علاقه خود را به سود «هلاخا» به عنوان مبنای حقوقی دولت اعلام کردند. در یک نظرسنجی دیگر این میزان به ۸۶ درصد رسید. همچنین ۸۳ درصد معتقدند در صورت مغایرت، هلاخا باید بر دموکراسی برتری داشته باشد.

اسرائیل و زایمانی دردناک
خریدیم یک بافت یکدست اجتماعی نیست. آنها اجتماعی ناپایدار از بازیگران مختلف هستند که با هدف تغییر متحد شده­ اند. مثلا از نظر خریدیم ها خدمت سربازی عادت­ های اسرائیلی را به جوانان تحمیل می­ کند. از سال ۱۹۹۲ بحث درباره معافیت خریدیم ها از خدمت سربازی مکررا باعث بحران های سیاسی، تسلط بر مبارزات انتخاباتی و حتی شکست ائتلاف (همچون ۲۰۱۲) شده است.
خریدیم­ در حال تغییر هویت اسرائیل است؛ سبک زندگی آنها بر جامعه تأثیرگذار است زیرا تعداد قابل توجهی از مردان کار نمی­ کنند، تعداد کمی در ارتش خدمت می­ کنند و فرهنگ مصرفی متفاوتی دارند. امید به این که پس از ادامه ادغام، خریدیم ها تغییر کنند و با جریان اصلی جامعه سازگار شوند بسیار ناچیز است. بنابراین جریان اصلی جامعه با سرگشتگی روبه رو است. اگر تلاش برای ادغام خریدیم ها صورت نگیرد تعارض بر سر حقوق ویژه آنها تشدید خواهد شد. برعکس اگر سعی در ادغام خریدیم ها شود هنجارهای آنها به کل جامعه سرایت می­ کند. همچنین این سناریو محتمل است که منازعه بین خریدیم و دیگر اعضای جامعه چنان غالب شود که جایگزین تقابل با فلسطینی ­ها شود. تحولات درون جامعه خریدیم برای آینده اسرائیل تعیین­ کننده است. در این راستا دو تحول موازی را شاهد خواهیم بود: یکم، اسرائیل احتمالاً ستون­ ریزی بارزتر میان مناطق و محله­ های جدید سکولار و ارتدوکس افراطی را تجربه خواهد کرد. دوم، رژیم صهیونیستی تحت تأثیر خریدیم در سیاست و زندگی عمومی محافظه ­کارتر و مذهبی ­تر خواهد شد. به تعبیر یکی از جامعه شناسان اسرائیلی این­ها درد زایمان «نظم جدید رژیم صهیونیستی» است.
منبع: ایرنا