کتاب اندیشه سیاسی در جهان عرب منتشر شد/تازه ترین اثر فرهنگ رجایی

کتاب «اندیشه سیاسی در جهان عرب؛ از پاییز خلافت تا بهار عربی» تألیف پرفسور فرهنگ رجایی استاد دانشگاه کارلتون کانادا به همت مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه منتشر شد. این کتاب به نوعی متحول شده اثری است که قبلا با عنوان اندیشه سیاسی عرب در جهان معاصر: از قرارداد پاساروویتز تا غزه ـ اریحا، توسط فرهنگ رجایی و به کوشش مؤسسه پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال ۱۳۸۱ منتشر شده بود.

بخش اول کتاب حاضر با مروری بر تحولات سده نوزدهم، به کناکنش جهان عرب با این تحول عظیم تمرکز می کند که نوعی طرح مسئله هم هست. این بخش با عنوان جهان عرب و تجدد، رویارویی جهان عرب با تجدد را به بحث گذاشته و نشان می دهد که چگونه مصر پیشگام شد و از آن پس به الگویی برای بقیه جهان عرب تبدیل شد. از این رو تحولات مصر بیشتر مورد بحث این کتاب است. در نیمه دوم گفتار این بخش واکنش های کلان فکری را که به جریان های بعدی الگوگذار مبدل شد، تصویرسازی و ترسیم خواهد شد.

بخش دوم با عنوان چرخش بزرگ؛ جهان گیری غرب و گروگانی جهان عرب که کمی بیش از نیمه اول سده بیستم را می پوشاند، به دورانی توجه می کند که به گمان نویسنده هم جهان غرب و هم جهان عرب اعتماد به نفس درونی خود را از دست دادند؛ اما در حالی که شکل بیرونی آن در اولی تفرعن، استعمار و جهان خواری بود، در دومی به صورت زبون اندیشی، استثمار و گروگانی ذهنی تحقق بیرونی پیدا کرد، مثل غرب شدن یا حتی جهان ذهنی و زندگی مادی خود را با چارچوب ذهنی غربی دیدن و تحلیل کردن به قاعده و مذهب مختار تبدیل شد.

بخش سوم که کمی کمتر از نیمه دوم سده را شامل می شود، با عنوان جهان شکسته؛ دولت تجددگرا و جامعه تجددساز به بیداری جهان استعمار شده و به ویژه در دهه ۱۹۶۰ متمرکز شده و به جریانهایی می پردازند که با نیت خوش به جای اندیشه و اندیشه ورزی، به بیان مولانا، احول بینی، گژنگری و عقل کاژ را به نمایش گذاشتند.

بخش چهارم با عنوان جهانی شدن و تجددها، دهه آخر سده بیستم و دهه اول سده بیست و یکم یعنی به عصری توجه دارد که در اثر تحولات موج سوم یا انقلاب اطلاعاتی جریان هیجان انگیزی شکل گرفت که به بهار عربی ختم شد و ضمنا کتاب نیز با همین تحولات که در سال ۲۰۱۰ بروز کرد به پایان می رسد، البته نویسنده در گفتار کوتاه آخر به عنوان جمع بندی مشاهداتی کلی ارائه خواهد کرد.

فهرست تفصیلی این اثر عبارت است از:

درباره نویسنده

پیشگفتار – سابقه بحث و سپاس

بخش اول – جهان عرب و تجدد

گفتار اول: مواجهه با تجدد و جریان های فکری

جهان عرب، تجدد و پیشتازی مصر

چهار جریان فکری الگوگذار

بخش دوم – چرخش بزرگ؛ جهان گیری غرب و گروگانی جهان عرب

گفتار دوم: عصر امپریالیسم؛ دولتهای برساخته در جهان عرب

جهان تجددگرا و نگرش همه با من یا بر من

جهان تجددگرایی زده و نگرش نه این نه آنی

گفتار سوم: دبستان اندیشه ورزی

نوشدن و تجددگرایی از بالا

عرب گرایی و اتحاد اعراب(پان عربیسم)

اسلام گرایی

گفت وگو با تجدد برای تمدن سازی

بخش سوم – جهان شکسته: دولت تجددگرا و جامعه تجددساز

گفتار چهارم: جنگ شش روزه(۱۹۶۷) و گروگانی دولایه

شگفتانه جنگ ۱۹۶۷

تجولات در دولتهای عربی

گفتار پنجم: دبستان اندیشه ورزی

نوشدن از بالا و تجددسازی از پایین

عرب گرایی ابزاری با شعار پان عربیسم

اسلام گرایی

گفت وگو با تجدد برای تمدن سازی

بخش چهارم – جهانی شدن و تجددها

گفتار ششم: عصر مجازها و فراها(تجدد، دولت، واقعیت)

انقلاب اطلاعاتی، پایان تاریخ و بهار عربی

سرنوشت چهار جریان اندیشه

– نوشدن و آمریت نو-سرهنگان

– پایان عرب گرایی

– ابهام اسلام گرایی

– گفت وگو با تجدد برای تمدن سازی

گفتار هفتم: جمع بندی و نتیجه گیری

نمایه

فرهنگ رجایی ( متولد ۱۳۳۳) دانشور علوم سیاسی با حوزه تخصصی اندیشه سیاسی و روابط بین‌الملل، نویسنده و مترجم است که به مدت سی و پنج سال است که در دانشگاه های ایران و برخی از دانشگاه های جهان تدریس و پژوهش کرده است. آخرین مقام آموزشی وی استاد تمام(پرفسور) در دانشگاه کارلتون و آخرین مقام اجرایی وی به مدت ۱۰ سال ریاست دانشکده امر انسانی(انسانیات) در همان دانشگاه در کشور کانادا را بر عهده بوده است.

وی پس از تکمیل دوران مقدماتی و دبیرستان در اراک، دوره کارشناسی خود را در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و تحصیلات عالی خویش را در آمریکا به پایان رساند. یک دهه در ایران به تدریس پرداخت و بیش از دو دهه عضو هیئت علمی دانشگاه کارلتون در کانادا است.

به دلیل علاقه به رابطه فرهنگ و سیاست، هم در دانشکده‌های علوم سیاسی تدریس می‌کرد هم در دانشکده‌های فلسفه، تاریخ، علوم اجتماعی و بالاخره دانشکده امر انسانی که برنامه خاصی براساس شاه‌کتاب‌ها یا کتب ماندگار دارد. در این دانشکده بود که بر آرنت تمرکز خاص داشت و مرتباً کتاب وضع بشر وی را تدریس می‌کرد. در بسیاری از دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه‌های شهید بهشتی، تهران، امام صادق(ع) و تربیت مدرس در ایران و دانشگاه ویرجینیا و دانشگاه ایالتی شانیِ اوهایو در آمریکا و دانشگاه‌های هومبولت در آلمان و آکسفورد در انگلستان تدریس و تحقیق کرده است. رجایی این توفیق را داشته است که از محضر اساتید بزرگی در ایران مانند حمید عنایت (۱۳۱۱- ۱۳۶۱) و در آمریکا مانند کنت دابلیو تامپسن (۱۹۲۱- ۲۰۱۳) و اینیس کلاد(۱۹۲۲-۲۰۱۳) بهره‌مند شود. اهل کتاب ایران با آثار تألیفی، ترجمه‌ها، مقالات و مصاحبه‌های او آشنا هستند. اولین اثر ترجمه‌ای وی، فهم نظریه‌های سیاسی(تهران، آگاه، ۱۳۶۵، چاپ دوازدهم ۱۳۹۷)، اثر مهمی درباره روش اندیشیدن در امرسیاسی است. اولین کتاب تألیفی او به زبان فارسی، تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان (تهران، قومس، ۱۳۷۰، چاپ پنجم ۱۳۹۵) است که قانون عقل جهانداری و فراز و فرود آن‌را در حوزه‌های تمدنی چین، هند، ایران و بین‌النهرین باستان به بحث می‌گذارد.

کتاب تألیفی دیگر وی با عنوان مشکله هویت ایرانیان امروز (تهران، نشر نی، ۱۳۸۲، چاپ دوم از ویراست تازه ۱۳۹۷)، عناصر تشکیل‌دهنده باغ هویت ایرانی را که وی (سنت، ایران، دین اسلام و تجدد) خوانده به تحلیل گذاشته است.

کتابهای متعددی به زبان انگلیسی دارد که از آنها یکی جهانی شدن را تحلیل و ارزیابی کرده و دیگری بر اندیشه کنت و. تامسن، فیلسوف روابط بین‌الملل متمرکز است. هر دو کتاب به زبان فارسی ترجمه و نشر شده اند. اندیشه تامسن (ترجمه حمیرا مشیرزاده و سید احمد فاطمی نژاد، تهران، انتشارت دمان و پدیده جهانی‌شدن؛ وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی (ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، آگاه، چاپ چهارم، ۱۳۹۷).

از تازه ترین آثار وی یکی کتاب زندگی فضیلت‌مند در عصر سکولار (تهران، آگاه، چاپ سوم، ۱۳۹۵) و دیگری بازیگری در باغ هویت ایرانی: سرنمونی حافظ (نشر نی، ۱۳۹۶) است. در اثر اول در کنار ترجمه و تحشیه سه مقاله از مهمترین نوشته های چارلز تیلور فیلسوف معاصر، خود نیز گفتارهایی در مورد موضوع کتاب تألیف کرده است. رجایی در اثر دوم که به شکلی می‌تواند جلد دوم از کتاب مشکله هویت ایرانیان امروز شمرده شود، ضمن بسط بیشتر و روزآمدتر از مقوله هویت ایرانی، نظریه‌ای بدیع و دو جنبه‌ای از اندیشه حافظ، از یکسو به عنوان نظریه‌پرداز و از سوی دیگر به عنوان سرنمونی از مصداق هویت پیچیده ایرانی ارائه داده است.

دغدغه اصلی رجایی مطالعه وضع بشر یا به وجهی که وی مسئولیت را در درجه اول متوجه شخص می‌داند؛ چگونگی انسانی عمل کردن و انسان‌ورزی است. از آنجا که هویت ـ و سه بعد آن یعنی تعریف و فهم خویش، دیگری و کل زیست جهان آدمی ـ را تأثیرگذارترین متغیر در انسان‌ورزی می‌داند، تقریباً همه آثارش، همان‌طور که از عنوان‌های آنها برمی‌آید، به مقوله هویت و جنبه‌های فکری، دنیایی و مادی حیات آدمی، به ویژه عبرت گرفتن از تمدن‌ها، شامل تمدن تجدد مربوط می شوند.

رجایی در این اثر به جنبه های تاریخی و تحولات اجتماعی توجه کرده است تا نشان دهد در کجا اندیشه ورزان به ورای آن رفته و کجا صرفا به آن واکنش یا پاسخ داده اند. توجه شود که نااندیشه ورزی یک خصیصه دائمی نیست، اما شخص یا جامعه به دلایلی موقتا به احول بینی و عقل کاژ دچار شده است. در جهان عرب به بیان یک مشاهده گر منصف و تیزبین تا زمان تاریخ مواجهه با جهان جدید، ذهن بدوی از رهیافت بسیار پیچیده ای برای محیط کاملا طاقت فرسای خود برخوردار بوده، و توانسته بود به ورای مسائل و مشکلا روز برود. جهان عرب به ویژه در آغاز سده بیستم میلادی در برخورد با تحول تجدد، دچار گسستی درونی شد و هنوز هم همان طور که نویسنده در کتاب نشان خواهد داد، به پاسخ و توازن مناسبی نرسیده است. به عبارت دیگر، واکنشی بودن با تحولات تجدد چند سده قبل هنوز عنصر اصلی زندگی معاصر عربی را تشکیل می دهد.

کتاب اندیشه سیاسی در جهان عرب؛ از پاییز خلافت تا بهار عربی تألیف پرفسور فرهنگ رجایی استاد دانشگاه کارلتون کانادا به همت مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه به بهای ۸۶ هزار تومان منتشر شد.
منبع: خبرگزاری مهر