نگاهی به کتاب «مناقب اهل بیت(ع) در لسان اهل سنت و جماعت»

ابوالحسن محمد بن احمد بن علی قمی‌معروف به ابن شاذان قمی‌در میانه سالهای ۳۷۶ تا 460 ق در قید حیات بوده است، بنابراین او از علمای قرن چهارم و پنجم هجری است. اولین محلی که برای زندگی او ذکر شده شهر کوفه است که در آنجا در سال ۳۷۶ هجری از حسین بن احمد روایت شنیده است. این نام، مشترک بین دو نفر است؛ محمد بن احمد بن شاذان قمی‌که فرد مورد بحث ما است و ابوالفضل، علی بن حسن بن شاذان که از علمای اهل سنت است و صاحب تألیفاتی نیز است. ابو الحسن ابن شاذان قمی‌از محدثان شیعه است که از افراد فراوانی روایت نقل کرده و محضر بسیاری از علمای شیعه و سنی را درک کرده است.

نگاهی به استادان و شاگردان
برخی مشایخ او عبارتند از: پدرش احمد بن علی، که از علما و مؤلفین شیعه بوده و ابن رئاب کتاب «فضائل أمیر المؤمنین» را از او نقل کرده است، ابن قولویه صاحب کتاب شریف «کامل الزیارات»، که دایی ابن شاذان است، شیخ صدوق، هارون بن موسى تلعکبری و… از جمله شاگردان و روات احادیث ابن شاذان هم می‌توان به بزرگانی چون شیخ طوسی، نجاشی صاحب رجال و کراجکی مؤلف کنز الفوائد اشاره کرد.

درباره آثار ابن شاذان قمی
آنچه از تألیفات ابن شاذان به دست آمده عبارت است از: بستان الکرام، البیان فی رد الشمس لأمیر المؤمنین ، المناقب (غیر از مأه منقبه)، إیضاح دفائن النواصب.

درنگی در محتوای کتاب
کتاب «مأه منقبه من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمه من ولده علیهم السلام من طریق العامه» معروف به «فضایل ابن شاذان» است که ابوالحسن محمد بن احمد بن علی، معروف به ابن شاذان قمی‌از بزرگان شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری آن را تألیف کرده است.

برخی این کتاب را همان «إیضاح دفائن النواصب فی مأه منقبه من مناقب علی بن أبی طالب» دانسته اند، اما شیخ آقا بزرگ تهرانی« مأه منقبه» را کتابی در فضایل اهل بیت(ع) و «إیضاح دفائن النواصب» را کتابی دیگر از ابن شاذان و در رد مخالفین اهل بیت و شیعه می‌داند. نسخه این کتاب تا قرن 14 ه ق در کتابخانه حاج میرزا یحیی اصفهانی موجود بوده، اما هم اکنون اثری از آن یافت نمی‌شود.

کتاب حاضر از منابع مهم روایی شیعه است که بزرگانی چون ابوالفتح کراجکی، سید ابن طاووس، علامه مجلسی، سیدهاشم بحرانی و علامه امینی در کتب خود از آن نقل کرده‌اند. مؤلف از میان اخبار متعدد، یک صد روایت را گلچین کرده است و این امر باعث شده روایاتی بسیار زیبا و بشارت دهنده به شیعیان جمع آوری شود. مهم تر از آن، مقبولیت کتاب نزد مخالفان است.

چنان که بزرگانی از اهل تسنن به آن اعتماد کرده و مطالب و روایات آن را در کتاب هایشان آورده اند، مانند خوارزمی‌ در دو اثرش مناقب و مقتل الحسین (ع)، ابو عبیدالله شافعی در کفایه الطالب، حموینی در فرائد السمطین. اما برای آشنایی بیشتر مخاطبین با محتوای این اثر روایی و حدیثی چند نمونه از مناقب موجود در این اثر را می‌آوریم: «مولف فقید در منقبه اول می‌نویسد: قال رسول الله : «أنا سید الأولین و الآخرین و أنت یا على سید الخلائق بعدی و أولنا کآخرنا و آخرنا کأولنا» ، رسول خدا به امیر المؤمنین علی فرمود: «من سید اولین و آخرین هستم یعنی بزرگ و سالار پیشینیان و پسینیان و ای علی تو سید تمام مخلوقات هستی پس از من اول ما مانند آخر ماست و آخر ما مانند اول ماست».

در این روایت که از طرق عامه نقل شده است، فضل امیر المؤمنین (ع) همانند فضل نبی اکرم (ص) است. از این فضایل آن است که رسول خدا سرور و سید تمام خلائق است. و به موجب این روایت همچنین دیگر روایات على(ع) نیز بر تمام خلائق افضل است. اما رتبه او در مرتبه بعد از نبی اکرم (ص) است. کلمه «الخلائق» جمع «خلیقه» به دو معنای طبیعت و مخلوق است. و چون جمع محلی به الف و لام است، شامل تمام مخلوقات می‌شود.

کلمه «سید» در اصل «سیود» بوده و چون یاء ساکن و واو در کنار هم قرار گرفتند، و او به یاء تبدیل شده و دو یاء در هم ادغام می‌شود. سید به معنای کریم، رئیس، بزرگ قوم و حلیم است. مثل این روایت، روایت ابوذر (رضوان الله علی) است. ابوذر می‌فرماید: «نبی اکرم . به امیرالمؤمنین علی نگاه کرد و فرمود: این علی بهترین اولین و آخرین اهل آسمانها و زمین است. او سرور راستگویان و سرور اوصیاء است».

همچنین از رسول خدا روایت شده است: «من سرور تمام پیامبران است و على سرور تمام اوصیا است.»

همچنین در منقبه سوم می‌نویسد: عن جابر بن عبد الله الأنصاری قال: قال النبی : «سمى الحسن حسنا لأن بإحسان الله قامت السماوات و الأرضون و اشتق الحسین من الإحسان و علی و الحسن اسمان من أسماء الله تعالى و الحسین تصغیر الحسن».

جابر از رسول خدا نقل می‌کند، که ایشان فرمود: «حسن به این خاطر حسن نامیده شد؛ زیرا با احسان خداوند آسمانها و زمین استوار است. و حسن از احسان مشتق گردید علی و حسن نیز دو اسم از اسماء خداوند متعال هستند و حسین اسم تصغیر شده حسن است».

بر طبق روایات وارده، اسم حسن و حسین تا زمان نام گذاری دو سبط حضرت رسول بر کسی نام نهاده نشده و آنان که در یمن بودند با این دو اسم تفاوت داشتند (حسن با سکون سین و حسین با فتح حاء).

بر طبق دیگر روایات نام‌گذاری در روز هفتم ولادت توسط نبی اکرم (ص) صورت گرفته که ایشان توسط جبرئیل امین در خرقه‌ای نام حسن را به شخص رسول‌الله (ص) دادند.

بر طبق حدیث منزلت امیر المؤمنین بسان هارون بوده بنابراین اسم دو فرزند هارون به زبان عبری (شبر و شبیر) بوده و در عربی (حسن و حسین) است و پیامبر بر طبق این معنا نام آن دو را بدین صورت حسن و حسین نهاد.” در دیگر روایات آمده است که قبل از نام حسن او را به اسم حمزه و حسین را به اسم جعفر صدا می‌زدند که احتمالا این مورد تا روز هفتم مرسوم بوده است چنانچه مستحب است فرزند پسر را تا روز هفتم عبد الله صدا بزنند.

همچنین روایت شده است که رسول خدا می‌خطاب به علی (ع)، فرمود: «این دو فرزندتان هر کدام چیزی به ارث برده‌اند، سپس فرمود، اما حسن عظمت و سروری من را به ارث برده و حسین جرأت و بخشش مرا».

کتاب «مناقب اهل بیت(ع) در لسان اهل سنت و جماعت» از سوی انتشارات چتر دانش در شمارگان 1000 نسخه با قیمت 20000 تومان به علاقه مندان عرضه شده است.
منبع: ایبنا