درباره «ایلهام توهتی» مردِسال ۲۰۲۱ جهان اسلام

ایلهام توهتی، عضو هیئت علمی 51 ساله که اِصالت اویغوری دارد، مدافع جدایی اِیالت سین کیانگ واقع در شمال غرب این کشور، از جمهوری خلق چین بود و سرسختانه معتقد است که در این ایالت باید التزام به قوانین و فرهنگ مستقل اویغوری لحاظ شود.

وی در شهر «آرتوش/Artux/阿图什 市)- محل حکمرانی و دفن سلطان عبدالکریم ساتوق بوغراخان (متوفی 322 قمری) نخستین حاکم تُرک مسلمان- چشم به جهان گشود و خاطرات تلخ وشیرین دوران کودکی و نوجوانی خود را در این منطقه گذراند.

شهر آرتوش در حافظه تاریخی خود – قرن سوم هجری- حکمرانی عادلانه و مطابق قوانین اسلام عبدالکریم ساتوق را تجربه کرده بود و این رفتار شایسته در حکمرانی، عاملی شده بود که رعیت تحت فرمانش نیز به سهولت به آیین اسلام مشرف شده و در سده‌های بعدی نیز از مروجان جدی دین مبین اسلام باشند. (1)

تعلق خاطر توهتی به مردم این سرزمین و دلبستگی نژادی او به آرتوش نشینانِ مسلمان و پیوند تاریخی و ناگسستنی اسلام و اویغورها، می‌تواند یکی از زمینه‌های حمایت‌های جدی وی از این مردم مظلوم باشد.

او بالعیان می‌دید که در دوران معاصر، این شهر با آن سابقه کهن فرهنگی؛ با پدیده هجوم فرهنگ تحمیلی ضد بومی، مواجه شده و حالا در بدترین شرایط پیش رو، مهمان ناخوانده‌ای را نیز در خود جای داده است… نخستین اردوگاه اجباری آموزش زبان، فرهنگ و قوانین چینی.

مهم‌ترین فعّالیّتی که باعث شد که ایلهام توهتی به عنوان چهره شاخص در زمینه حقوق ترکهای اویغور مطرح شود در سال 2006 و اقدام رسانه‌ای فراگیرش بود. وی در ابتدا با تأسیس سایتی با دامنه Uyghur Online اویغورآنلاین به زبان چینی و نوشتن مقاله و تدوین گزارشها و اخباری مرتبط؛ توسط تیم دانشجویی زیر نظرش به صورت مسالمت آمیز شرح ماوقع آنچه فی ما بین دو نژاد «اویغور» و «هان» (به چینی漢族) در ترکستان شرقی می‌گذشت را مخابره می‌کرد و جهانیان را از آنچه در آنجا اتفاق می‌افتاد، مطلع می‌ساخت. (2)

دوسال بعد یعنی در 2008 از طرف نهادهای امنیتی چین، گزارشی مبنی بر تخلف سایت اویغورآنلاین به وی داده شد و از او خواستند تا در جهت مخالفت با قوانین چین اقدامی نکند.

جرقه حساسیّت جدی مسؤلین جمهوری خلق چین در ماجرای اغتشاشات خیابانی ارومچی پایتخت استان سین کیانگ زده شد. در این وقایع که قتل عام یکصدوپنجاه بی گناه و زخمی شدن هزار اویغوری را در پی داشت و آنچنان بر چهره حکومت کمونیست چین تاثیرمنفی گذاشت که رئیس جمهور مجبور شد بخاطر آن حوادث تلخ، اجلاس G8 را نیمه کاره رها کند تا اوضاع اُرومچی را از نزدیک تحت کنترل خود قرار دهد. (3)

ارومچی که در لغت ترکی به معنای ییلاقی زیباست، حالا به یک زندان وسیع بدون سقف تبدیل شده بود و قلب واحساس میلیون‌ها مسلمان اویغوری راجریحه دار کرده و ایلهام در این راستا، مسولیت مهم خود را التیام بخشی به این رنجها واحقاق حق مظلومین می‌دانست.

بنابراین پس از حوادث ارومچی، ایلهام سخنگوی مهم و مدافع سرسخت اویغورهای مسلمان نشین شد ودر برخی مصاحبه‌ها؛ استفاده از خشونت را در مواجه با ارتش چین را تجویز می‌کرد. مقامات امنیتی چین عامل اصلی اغتشاشات ارومچی را شایعات سایت اویغورآنلاین؛ سیاست‌ها و نوشته‌های سایت ایلهام توهتی معرفی کردند.

عمده اعتراضات ایلهام ناظر به اردوگاه‌های اجباری آموزش قوانین چینی، اعتراض به تفوق نژاد «هان/漢族» بر اویغور از طریق تغییر ترکیب جمعیت، تبعید کارگران اویغور به استانهای دیگر، مهاجرت کارگران نژاد هان به سین کیانگ وسیاست دستکاری تحمیلی در فرهنگ اویغورها بود.

دو جمله کلیدی ایلهام با سرتیتر «صلح جویِ قاتل» و «قهرمان، پاسخ خشونت را باخشونت می‌دهد» باعث دستگیر شدن او به همراه هفت تن از دانشجویانش به جرم ترویج خشونت در همان سال شد و خیلی سریع با فشار نهادهای بین‌المللی از معرکه گریخت.

بمب گذاری سال 2014 و انفجار میدان تیان‌آنمن پکن (به معنای میدان صلح آسمانی ویکی از بزرگترین میادین تاریخی –باستانی جهان) انگشت اتهام را مجدد به سمت اویغورها برد و ماموران امنیتی چین این انفجار را به گردن جدایی‌طلبان اویغور و در رأس آنها توهتی انداختند. در نهایت در ژانویه ۲۰۱۴ دستگیر و پس از محاکمه‌ای دو روزه به جرم تجزیه طلبی به زندان افتاد و دادگاه حکم مجازات تعلیقی پانزده سال زندان، حبس ابد و مصادره کلیه اموال و اسناد را برای وی صادر کرد. (4)

با زندانی شدن ایلهام وپایان کاریزمای او، عمده نقش احقاق حقوق مسلمانان برعهده بنیادغیرانتفاعی الهام توهتی است و در سال 2019 جوایز ساخاروف و حقوق بشر به دختر وی جوهر توهتی اعطا شد.

در سال 2021 سالنامه اردنی 500 مسلمان تاثیرگذار جهان؛ عنوان تاثیرگذارترین مرد جهان اسلام را به ایلهام توهتی داد و نام او از بسیاری نخبگان جهان اسلام پیشی گرفت.

*سیدعلی بطحائی (طلبه حوزه علمیه، دانش آموخته دکتری مذاهب کلامی، مدرس دانشگاه ادیان ومذاهب وجامعه المصطفی العالمیه)

ایمیل [email protected]

منابع:

(1). تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر، میرزا شمس‌بخارایی؛ آیینه میراث

(2). با توجه به عدم وجود متن معتبر انگلیسی در مورد ایلهام توختی عمده مطالب این نوشتار از سایت بنیادایلهام توهتی به ترجمه شده است.

(3). همشهری آنلاین 

 (4). دویچه وله