با دکتر ناصر میناچی درباره «امام خمینی و روشنفکران دینی»

نگرش امام به روشنفکران

امام به عمل افراد کار داشتند و خود اشخاص برای ایشان مهم نبود. حتی وقتی فردی مثل علی اصغر حاج سید جوادی نامه معروف انتقاد آمیز به شاه نوشت از امام شنیدم که می گفت : از این شخص یاد بگیرید که در زمان حکومت ظالم پهلوی، رشیدانه علیه شاه می نویسد و پس هر کسی که خدمتی در جهت اهداف امام می کرد و در راه مبارزه با شاه گامی بر می داشت امام از آن جهت او را تایید می کرد، هر چند که با او در جهات دیگر موفقت نداشت.

نفوذ کلمه امام

ماکه در جریان مبارزات سیاسی بودیم، می دانستیم که حرف اول و آخر را امام می زد و تبعیتی که مردم از ایشان داشتند منجر به پیروزی انقلاب شد ورای قاطع ۹۸ درصدی مردم، فقط به خاطر وجود امام بود.جاذبه امام برای مردم ، به خاطر شخصیت مبارزش بود و با همه قدرتها به خاطر مردم در ستیز بود و از کسی نمی ترسید و از سوی دیگر همه پیش بینی های ایشان نیز درست از آب در می آمد. حتی در جریان بازگشت ایشان، بسیاری از بزرگان با بازگشت ایشان مخالف بودند وآن را خطرناک می دانستند اما ایشان مصرّ به بازگشت بود.

اشتراکات اندیشه امام و شریعتی

شریعتی مرد آزاده ای بود و با غرب درستیز بود. او همچون امام می خواست اسلام واقعی و ناب محمدی که او آن را تشیع علوی می خواند در جامعه احیا شود و هر اسلام دیگری جز این اسلام رهایی بخش، اسلام آمریکایی است و اگر اسلام ناب، امروز هم پیاده شود موفق خواهد بود.اسلام آمریکایی اسلامی است که در آن ظواهری از اسلام باشد ولی تفکر در آن جایی نداشته باشد. اسلامی که امام پیام آورآن بود، در جامعه ایجاد حرکت می کرد و اما در نقطه مقابل آن اسلام آمریکایی است که به قمه زنی وزنجیرزنی و…. اکتفا می کند و جامعه ای شبیه عربستان ایده آل اوست.اما سمبل شریعتی هم که در امت و امامت مطرح شده است، رهبری معتمد است که آن را در قالب ائمه معصومین می داند.

امام و حسینه ارشاد

امام حرکت حسینیه ارشاد را تایید می کرد و من خود در زمانی که از پاریس به همراه مرحوم مهندس بازرگان خدمت ایشان رسیدم، ایشان در همان جا حسینیه ارشاد را تایید کرد و حتی بعد از پیروزی انقلاب، با اجازه ایشان حسینیه بازگشایی شد. در مورد مواضع امام در مورد دکتر شریعتی، سخنان آقای دعایی به اندازه کافی گویاست. شریعتی هم به امام علاقه خاصی داشت و خود را مقلد او می دانست و حتی شعری در تجلیل از امام سروده است.

فرق امام و آیت الله شریعتمداری

هر چند به نظر من آقای شریعتمداری وابسته به دستگاه نبود، اما همانند امام هم با قدرت و قوت به مبارزه نمی پرداخت و اهل مماشات بود. ولی به هرصورت در قضایای تکفیر شریعتی ایشان حاضر به شرکت در این قضایا نشد و علیه شریعتی بیانیه ای  صادر نکرد. اما بعد از انقلاب ، اطرافیان ایشان به خصوص در حزب خلق مسلمان، سابقه ایشان را تخریب کردند.

ویژگی های امام

امام در عرفان وفلسفه در اوج بود  و مرحوم مطهری که خود، محضر ایشان را درک کرده بود، همواره با نهایت جلال و جبروت از ایشان یاد می کرد. در سیاست هم، تدبیر ایشان بی نظیر و فوق العاده بود . ما مثل امام یکی را داشتیم و واقعا حیف شد.او همه چیز را زیر نظر داشت، مقتدرانه و با خوشفکری ، همه چیز را با تدبیر و استحکام می گفت و پای آن هم می ایستاد. در قضایای افشای اسناد در سفارت که علیه من اسنادی منتشر شد، امام چون از اصل قضایای ارتباط با سفارت آمریکا و چند و چون آن اطلاع داشتند با ما برخوردی منصفانه داشتتند. ما در راستای فعالیت در انجمن ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر به آمریکایی ها گفتیم که اگر یک مو از سرامام کم شود امکان ندارد وضع مملکت حل شود و تنها کسی که می تواند اوضاع مملکت را سر و سامان بدهد امام است.

ارتباط امام و شریعتی

شریعتی هیچگاه نتوانست به طور خصوصی به دیدار امام برود. علیرغم اینکه بسیار مایل بود که امام را از نزدیک ببیند، این دیدار متاسفانه فراهم نشد. حتی زمانی که مرحوم مطهری به همراه عده ای از اساتید به دیدار امام رفتند، شریعتی نیز مشتاق بود که در این سفر همراهشان باشد، اما ساواک از خروج او ممانعت کرد.

سیاست امام

امام سیاست را در درجه اعلای آن رعایت می نمود فلذا به خوبی توانست امور را اداره کند. من از دیدگاه ها و توانایی های دیگر روحانیون مطلع بودم، کار اینها نبود. امام سیاست را در اوج داشتند و تصمیمات قاطع ایشان بسیار با ارزش بود و این انقلاب را آفرید بدون اینکه کشته زیادی داشته باشیم .تاکتیک امام در کنار همدلی روحانیون و روشنفکران، این انقلاب را با کمترین هزینه و تلفات به پیروزی رساند. خدا امام و انقلاب را داد و به مردم ما رحم کرد. در مورد برخورد امام با مخالفان ، ایشان با انصاف برخورد می کرد. وقتی در غیاب بازرگان علیه او صحبت شد، امام مخالفت کرد وتنها زمانی که عصبانی بودند به این اکتفا کردند که «بازرگان قدری کج سلیقه است». حتی وقتی کسی به صدام تهمت زنا زد ایشان برخورد کرد.

امام؛ یک روشنفکر دینی

امام را می توان یک روشنفکر دینی نامید. برخی فتاوایی که ایشان داد، از عهده هیچ مرجعی ساخته نبود. روشن بینی ایشان در تدوین قانون اساسی و قانونمند شدن کشور نمایان بود.ایشان بر ما فشار می آوردند که قانون اساسی سریع تر تدوین شود و مملکت قانونمند گردد. ایشان حتی در مسائل راهنمایی و رانندگی رعایت قوانین را شرعا لازم می دانستند.

علت جذب روشنفکران به امام

ظلم ستیزی و آزادیخواهی امام و تلاش ایشان برای سقوط نظام استبدادی، باعث جذب روشنفکران دینی به امام شد.

شریعتی و « اسلام منهای روحانیت »

زمانی که شریعتی در نامه ای به پدرش اسلام منهای روحانیت را مطرح کرد بیشتر از برخورد افرادی چون حاج اشرف کاشانی ناراحت شده بود. حاج اشرف در مسجدی بحث امام شناسی می کرد و در آن پیرامون فضایل معصومین (ع) گفته بود که ” فضولات آنها بوی عطر می دهد !” در آنجا عده ای از دانشجویان به او می گویند که امام شناسی شما کجا وامام شناسی و اسلام  شریعتی کجا؟! که در آنجا حاج اشرف شروع به فحاشی کرده و نسبت زنا به دکتر شریعتی و پدرش می دهد. امثال این قضایا موجب می شد که شریعتی آنگونه با عصبانیت سخن بگوید. اما به طور کلی در عمل و نظر مدافع جدی روحانیت آگاه و متعهد بود.

مرحوم فلسفی و شریعتی

در جریان حملات بعضی منبری ها علیه دکتر شریعتی، مرحوم فلسفی که رییس منبری ها محسوب می شد با آنها همراهی نکرد. در جلسه ای که با شریعتی و فلسفی داشتیم، مرحوم فلسفی تنها ایرادی که از شریعتی گرفت ، نیاوردن کلمه « حضرت » در کنار نام معصومین بود که شریعتی گفت: در کشوری که «اعلیحضرت» داریم، «حضرت» برای پیامبر سبک است و نام «محمد» تجلی گاه صفات والای اوست. بعدها که من، کتاب حج دکتر شریعتی را برای ایشان فرستادم گفته بودند که این کتاب مبانی فلسفی و فکری مناسک حج را به بهترین وجه تبیین کرده و نشان دهنده توان ذهنی فوق العاده نویسنده کتاب است.

نهضت حجاب

دخترانی که به سخنرانی شریعتی می آمدند، روند بی حجابی در دانشگاه ها را به نهضت حجاب تبدیل کردند و آن را به عنوان سمبل مبارزه خود می دانستند. حتی با دربان های دانشگاه که مانع از حجاب به سر داشتن دانشجویان دختر می شدند، همیشه درگیر بودند و این امر نشان دهنده عمق اثر گذاری شریعتی بود که  دانشگاهها را به دامن مذهب کشاند.

 

چند نکته

•           معرف بنده در کابینه بازرگان، استاد مطهری بود که با موافقت امام، به عنوان وزیر ارشاد انتخاب شدم. رابطه من با استاد، علیرغم اختلاف سلیقه ها صمیمانه بود.

•           در مورد نامه امام به شهید مطهری، من گفته ام که یا این نامه به امام ارسال نشده بود و یا امام با توجه به وضعیت شریعتی که آواره از وطن بود و در هر حال مشغول خدمت بوده امام پاسخی به نامه نداده اند.

•           شهید مطهری و شریعتی قصد داشتند که در قالب یک هیأت علمی دانشگاهی به عراق بروند تا به این بهانه با امام دیدار کنند. شریعتی چون از طرف ساواک ممنوع الخروج شده بود نتوانست در این سفر حاضر باشد اما استاد مطهری خوشبختانه چون در قالب یک هیأت علمی در حال سفر بودند، مشکلی برایشان پیش نیامد. آقای مطهری در بازگشت از نجف از رنج دائم امام در تبعید می گفتند که حتی امام غذای خوب و مناسب را بر خودشان حرام کرده بودند و به همین سبب دچار ضعف و لاغری شده بودند. استاد مطهری به امام گفته بودند که برای آینده مملکت به شما احتیاج داریم و شما با خوردن یک آبگوشت ساده در هر روز، ضعیف تر می شوید و از امام خوسته بودند که حداقل یک سیخ کباب در روز بخورند تا تقویت شوند. دکتر شریعتی هم در آن جلسه بود و خطاب به آقای مطهری گفت : «آقای خمینی که داعیه رهبری جهانی اسلام را دارند و ملت حاضر است از ایشان تبعیت کند. مناسب بود شما چیز مهم تری را با ایشان در میان می گذاشتید تا توصیه کباب. باید در این فرصت پیش آمده مسائل اساسی را مطرح می کردید.»

•           گروه فرقان هیچ ارتباطی با دکتر شریعتی و افکار او نداشت و عامل خارجی در این گروه موثر بود. ما در دوران فعالیت ارشاد،هیچ اثری از این گروه ندیدیم . ناگهان در زمان پیروزی انقلاب این گروه رویید و عزیزترین کسان ما را گرفت. آنها برای این کار بایستی یک ایدئولوژی برای خود می تراشیدند که از شریعتی سوء استفاده کردند.

•           با استعفای دولت موقت ، من با مخالفت با این کار معتقد بودم که الان وقت رفتن نیست و باید ماند و خدمت کرد، فلذا در دولت شورای انقلاب هم بودم و در اواخر سال ۵۹ قصد کناره گیری داشتم که مرحوم حاج احمد آقا به من گفتند که امام می خواهد که تا اتمام مراسم حج در وزارت ارشاد باقی بمانم و در دولت مرحوم رجایی هم به ایشان گفتم که با ماندن من در ارشاد، اداره حسینیه با مشکل روبرو می شود، فلذا ایشان هم با استعفای من موافقت کردند.

•           من امام را نجات دهنده ایران می دانستم و در سخنرانی هایم به این مطلب اشاره کرده ام.

این گفتگو در دو بخش و در روزهای ۲۶ آذر و ۱۴ دی ۱۳۸۳ در ساختمان هیأت مدیره حسینیه ارشاد با انجام شده است.
امروز حبیب الله پیمان در گفتگو با ایرنا از درگذشت ناصر میناچی عضو کابینه دولت موقت مهدی بازرگان و وزیر تبلیغات و جهانگردی خبر داد. میناچی در کنار محمد همایون و استاد مطهری از مؤسسان حسینیه ارشاد و نیز نخستین وزیر فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی است که از سوی مهندس بازرگان در دولت موقت به این منصب برگزیده شد. همچنین وی از جمله افرادی بوده که در تهیه پیش نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی نقش داشته است. علی اشرف فتحی 9 سال پیش با مرحوم میناچی درباره رابطه اش با امام خمینی و روشنفکران دینی مصاحبه ای کرده که در زیر بازنشر می شود: