ماه رمضان مدرسه معنوی آموزش اخلاق است
سحر خمیس، استادیار گروه ارتباطات دانشگاه مریلند: ماه رمضان مؤسسه آموزشی معنوی بسیار مهم و مکتبی اخلاقی است. مدرسه‌ای که از طریق حس کردن درد دیگران، اخلاق، خویشتنداری، نظم، صبر و البته کار خیر را به ما آموخته‌است و ما در قالب آن یاد می‌گیریم همه چیز را با دیگران به اشتراک بگذاریم.
ماه رمضان و روزه‌داری مسلمانان در این ماه همواره یکی از مسائلی بوده که سایر جوامع بشری به آن توجه داشته‌اند. با این همه در دوران شیوع کرونا و به دلیل محدودیت‌های اجتماعی ناشی از از این همه‌گیری، مناسک این ماه عبادی با تفاوت‌های بسیاری نسبت به سال‌های قبل برگزار شده است و مسلمانان سراسر جهان تلاش کرده‌اند که اعمال این ماه را به صورت منظم و با رعایت تمام مسائل بهداشتی انجام دهند.
سحر خمیس(Sahar Khamis) از جمله افرادی است که اعتقاد دارد ماه رمضان فرصتی استثنایی برای مسلمانان است که تنوع و در عین حال همبستگی خود را با تمام هم‌نوعان به منصه ظهور برسانند.
دکتر سحر خمیس، استادیار گروه ارتباطات دانشگاه مریلند، کالج پارک است. وی کارشناس رسانه‌های عرب و اسلامی و رئیس سابق گروه ارتباطات جمعی در دانشگاه قطر است. خمیس تحلیلگر رسانه، سخنران عمومی، مجری رادیو و کمیسیونر سابق حقوق بشر نیز هست. او یکی از نویسندگان کتاب «اسلام دات کام: گفتمان‌های اسلامی معاصر در فضای مجازی» (Islam Dot Com: Contemporary Islamic Discourses in Cyberspace) است. وی در گفتوگو با ایکنا از تأثیر ماه رمضان بر مسلمانان سخن گفته است.
تعالیم اسلامی تأکید می‌کند که روزه‌داری تأثیر بسیار مستقیمی در اخلاق و معنویت انسان دارد. به نظر شما مهمترین تأثیرات اخلاقی و فضایل روزه‌داری چیست؟
من معتقدم که یکی از مهمترین فضایل و تأثیرات اخلاقی روزه‌داری، آموزش خویشتنداری به ما است. به این معنی که چگونه خود را نظم دهیم و چگونه حتی خواسته‌های حلال زندگی مانند خوردن و آشامیدن را کنترل کنیم.
وقتی در کنار این نوع اراده قوی، عزم راسخ و پشتکار داشته باشیم، حتی پس از ماه رمضان نیز قادر به کنترل همه نیازها و خواسته‌های خود خواهیم بود.
در واقع، من ماه رمضان را مؤسسه آموزشی معنوی بسیار مهمی می‌دانم. می‌توانیم آن را به عنوان یک مکتب اخلاقی در نظر بگیریم. مدرسه‌ای که از طریق حس کردن درد دیگران، اخلاق، خویشتنداری، نظم، صبر و البته کار خیر را به ما آموخته و یاد می‌گیریم همه چیز را با دیگران به اشتراک بگذاریم.
من یک مصری ـ آمریکایی هستم و با حلول ماه رمضان در خانه خود در مصر از عبارت «رمضان مبارک» یا «رمضان کریم» استفاده می‌کنیم، به این معنی که رمضان، ماه سخاوتمندی، خیرات و بخشش است تا برای تسکین درد فقرا و نیازمندان تلاش کنیم.
یکی از مسائلی که روزه‌داران به شدت بر آن تأکید دارند، کمک و همدردی با فقرا در ماه رمضان است. چرا این موضوع اینقدر مورد تأکید قرار گرفته و هدف اصلی این تأکید چیست؟
من فکر می‌کنم اسلام دین عدالت اجتماعی است. این اصل، از طریق ترغیب مسلمانان به انجام امور خیریه و اطمینان از اینکه همه افراد به اندازه کافی غذا و منابع کافی دارند، عدالت اجتماعی را برجسته می‌کند.
این تنها زمانی می‌تواند اتفاق بیفتد که درد و رنج دیگران را احساس کنیم، که یکی از مهمترین فضایل روزه‌داری است و به همین دلیل تمایل بیشتری به تقسیم داشته‌هایمان با دیگران پیدا می‌کنیم.
بنابراین، می‌توان گفت که کل این ایده کارهای خیر، انسان‌دوستی و همدردی با دیگران در آموزه‌های اسلامی و در زمینه روزه‌داری، به طور خاص بسیار مورد تأکید است. من در حال حاضر در حال نوشتن یک مقاله تحقیقاتی در مورد خیرخواهی مسلمانان آمریکایی طی شیوع بیماری Covid-۱۹ هستم.
این مقاله تحقیقاتی به اشکال مختلف خیریه و فعالیت‌های خیریه‌ای پرداخته است که جامعه مسلمانان آمریکا به‌خصوص در زمان بحران بیماری همه‌گیر Covid-۱۹ انجام داده‌اند. این شامل کمک‌های مالی و کمک‌های خیریه مختلف، پناهگاه‌های افراد بی‌خانمان، کمک به فقرا و نیازمندان، افراد گرسنه، افراد مسن و بیمار، نه تنها در جامعه مسلمانان بلکه سایر جوامع چه در داخل و چه در خارج از ایالات متحده است.
معتقدم که همدردی با دیگران بسیار مهم است. نه فقط کسانی که به گروه، جامعه یا دین خود ما تعلق دارند، بلکه هرکسی که بخشی از بشریت است، زیرا قرآن کریم می‌فرماید: «لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ». این آیه به این معناست که خداوند مهربان، نسبت به همه فرزندان آدم، یعنی تمام بشریت، رأفت دارد. بنابراین، باید اقدامات خیرخواهانه و همبستگی خود را گسترش دهیم، نه فقط به سایر مسلمانان، بلکه به همه افراد دیگر، صرف نظر از نژاد، رنگ، قومیت و مذهب.
ماه رمضان هر ساله به خانواده‌ها اجازه می‌داد تا برای افطار دور هم جمع شوند. به دلیل محدودیت‌های مربوط به شیوع ویروس کرونا، رمضان امسال چه تفاوتی با رمضان‌های دیگر دارد؟
برگزاری ماه رمضان در هنگام شیوع همه‌گیری بسیار متفاوت است. رمضان گذشته در سال ۲۰۲۰ و این رمضان در سال ۲۰۲۱ بسیار متفاوت است. در گذشته، هنگام افطار اجتماعات بزرگی داشتیم و خانواده‌ها با تمام اعضا دور هم جمع می‌شدند تا با هم افطار کنند. به دلیل همه‌گیری و محدودیت‌های فاصله اجتماعی این مراسم در سال گذشته و امسال امکان‌پذیر نبوده است.
بنابراین، بسیاری از افراد از طریق Skype ،ZOOM یا سایر برنامه‌های مبتنی بر اینترنت در حال ترتیب دادن اجتماعات کوچک‌تر و حتی گاهی افطاری آنلاین هستند. من عضو گروه‌های مختلف دینی هستم که از طریق ZOOM و سایر برنامه‌های آنلاین بخشی از این افطاری‌های آنلاین را ترتیب داده‌ایم.
البته این افطاری‌های آنلاین و مبتنی بر اینترنت با مشارکت تمام اعضای خانواده بسیار متفاوت است. همچنین همانطور که قبلاً اشاره کردم، یک مصری ـ آمریکایی هستم و در مصر قبلاً اجتماعات بزرگ خانوادگی را بیش از افطار برگزار می‌کردیم که بسیار متفاوت از آب و هوای ماه رمضان در ایالات متحده است.
بنابراین، باید بگویم که فضای کلی جشن رمضان در مصر نسبت به ایالات متحده و در دوران قبل از همه‌گیری نسبت به دوران پس از همه‌گیری فرق می‌کند.
با این حال، همه باید یاد بگیریم که با این شرایط و با توجه به اینکه مهمترین چیز حفظ معنویت بالا و ارتباط قوی با خدا است، از طریق تلاوت قرآن، روزه، دعا و صدقه خود را با این شرایط سازگار کنیم.
فکر می‌کنم در ماه رمضان سال گذشته در سال ۲۰۲۰ و ماه رمضان در سال ۲۰۲۱ با توجه به محدودیت‌های اجتماعی، در جنبه‌های فردی عبادت، نماز، روزه و تلاوت قرآن، تأکید بیشتری نسبت به قبل شده است.
نقش روزه و عبادات دیگر در ماه رمضان در تهذیب و خودکنترلی چیست؟
همانطور که قبلاً اشاره کردم، می‌توان از ماه رمضان به عنوان مدرسه‌ای یاد کرد که به ما اخلاق، معنویت، خویشتنداری، نظم و صبر را می‌آموزد.
برخی دوستان غیر مسلمان من اغلب اوقات با تعجب می‌گویند: وای خدای من! چگونه می‌توانید ۳۰ روز و این همه ساعت روزه بگیرید؟ شما حتی آب نمی‌نوشید؟ حتی آب هم ممنوع است؟ آنها همیشه از ساعت‌های طولانی روزه‌داری بدون غذا و نوشیدنی به مدت ۳۰ روز در ماه رمضان بسیار متعجب می‌شوند.
اما من به عنوان نوعی آموزش به آن نگاه می‌کنم. خداوند از ما می‌خواهد که نظم و انضباط، کنترل خویشتن، عزم راسخ، صبر و استقامت را رعایت کنیم که به اعتقاد من ویژگی‌های بسیار مهم شخصیتی برای معتقدان قوی و انسان‌های متعهد است. این‌ها مهمترین درس‌هایی است که می‌توانیم از روزه گرفتن بیاموزیم.
چگونه مسلمانان می‌توانند از ظرفیت معنوی ماه مبارک برای نشان دادن سبک زندگی خود به غیرمسلمانان استفاده کنند؟
فکر می‌کنم مهمترین مسئله این است که با افراد خارج از گروه کوچک یا جامعه خودمان، در تماس باشیم زیرا خیرخواهی صرفاً خیرات دادن به جامعه خودمان(جامعه مسلمانان) نیست، بلکه در واقع نمایش الگویی از خوب بودن با کمک به هر کسی است که به کمک ما نیاز دارد، صرف نظر از مسلمان بودن یا نبودن او.
بنابراین، باید سخاوتمندانه به علل مختلف به پناهگاه‌ها، افراد بی‌خانمان، فقرا و نیازمندان، بیماران و سالخوردگان، فارغ از نژاد یا مذهب، به ویژه در بحران همه‌گیر Covid-۱۹، به دلیل نیاز بیشتر مردم در این دوران سخت کمک کنیم.
من معتقدم که به طور کلی جامعه مسلمانان و اقلیت مسلمان آمریکا به طور خاص، در این بحران الگویی عالی در زمینه انجام کارها و امور خیریه را ارائه داده‌اند که واقعاً چشمگیر است. خوشحال می‌شوم که مقاله تحقیقی خود راجع به خیرخواهی مسلمانان آمریکا در بحران همه‌گیری Covid-۱۹ را ان‌شاءالله پس از اتمام و انتشار، با رسانه شما به اشتراک بگذارم.
به عنوان یک مسلمان، چه چیزی شما را به روزه‌داری جذب کرد؟
من در یک خانواده مذهبی بزرگ شدم و الحمدالله خانواده‌ام همیشه بر اهمیت پایبندی به دین و اعمال آموزه‌های دینی، از جمله نماز خواندن، روزه‌داری، تلاوت قرآن و جنبه‌های مختلف ایمان مسلمانان، تأکید داشتند.
بنابراین هنگامی که من ۹ یا ۱۰ ساله بودم، فقط نیمی از روز را روزه گرفتم و وقتی که بزرگتر شدم، تمام روز را روزه گرفتم. بعداً فرزندان خودم را نیز برای این کار آموزش دادم. بنابراین، روزه چیزی است که ما از خانواده خود می‌آموزیم و آن را در طول زندگی خود انجام می‌دهیم.
چه خاطره خوبی از روزه گرفتن دارید؟
من در مصر متولد شدم و ماه رمضان در مصر در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان، خواه در مورد کشورهای غربی، کشورهای خاورمیانه یا حتی سایر کشورهای عربی، در ماه رمضان بسیار متفاوت است.
محیط بسیار شاد مصر در ماه رمضان واقعاً بی‌نظیر و چشمگیر است. در همه جا می‌توانید فانوس، شمع و تزئینات خیابانی را مشاهده کنید. مردم انواع خاصی از شیرینی‌های مخصوص این ماه را می‌خورند و با نوشیدنی‌های مخصوص رمضان افطار می‌کنند. البته اجتماعات بزرگ خانوادگی افطار نیز وجود دارد. دلم برای این محیط خاص و سحرانگیز ماه رمضان بسیار تنگ شده است، زیرا حتی اگر چند مسجد بزرگ و یک جامعه بزرگ (مسلمانان) داشته باشیم فضای رمضان در ایالت مریلند ـ جایی که اکنون در ایالات متحده زندگی می‌کنم ـ مانند روح ماه رمضان در مصر نیست.
البته در طول بحران همه‌گیری Covid-۱۹، مردم در ماه رمضان مانند گذشته به مساجد نرفته‌اند. سال گذشته، به دلیل کرونا، تمام مساجد کاملاً تعطیل بودند و امسال فقط چند مسجد با قوانین سختگیرانه مانند فاصله اجتماعی، ماسک زدن، محدودیت در تعداد افرادی که می‌توانند حضور داشته باشند و نیاز به ثبت نام قبلی است، باز هستند که مطمئناً یک محیط ماه رمضان بسیار متفاوت را نشان می‌دهند.
به عنوان آخرین سؤال، درباره حال و هوای عید فطر بگویید؟
تخمین زده می‌شود که ۱,۸ میلیارد مسلمان در سراسر جهان این روز بزرگ را جشن بگیرند که پایان ۳۰ روز روزه‌داری در ماه مبارک رمضان است.
این جشن زیبا و این لحظات دلپذیر فرصتی دیگر برای نشان دادن جهان جامعه مسلمانان است که متشکل از گروه‌های بسیار متنوعی از نظر نژاد، رنگ، قومیت، جنسیت و نسل است.
بنابراین، فکر می‌کنم که عید فطر، فرصتی عالی برای نشان دادن این نوع تنوع منحصر به فرد مسلمان است که به طور کلی نشان‌دهنده تنوع و کثرت شگفت‌انگیز در جامعه مسلمانان است.
عید فطر امسال نیز در مقایسه با سال‌های گذشته در دوران پیش از شیوع کرونا، متفاوت برگزار می‌شود. از همه مهمتر، درست مثل سال گذشته، به دلیل بحران بیماری، بیشتر مساجد نماز عید فطر را به طور منظم برگزار نمی‌کنند.
برخی مساجد نماز عید فطر را از طریق برنامه ZOOM برگزار خواهند کرد که البته بسیار متفاوت از نماز عادی است، در حالی که از مساجد دیگر انتظار می‌رود نماز عید فطر را در مقیاس کوچک با تعداد محدود نمازگزاران در مسجد ترتیب دهند.
گفتوگو از محمدحسن گودرزی
منبع: ایکنا
