آیا انسان در مواجهه با بحران مذهبی‌تر می‌شود؟
دانیل تامینیو
در آمریکا ده‌ها سال است که گرایش مردم نسبت به ادیان سازمان‌یافته رو به کاهش بوده است. اما پژوهشگران پی برده‌اند که در طی همه‌گیری کووید 19 جستجوی واژهٔ «دعا» در اینترنت، در بیش از 90 کشور به بیشترین میزان رسیده است. از طرف دیگر، پژوهشی که مرکز پژوهشی پیو در سال 2020 انجام داد حاکی از آن بود که 24% از بزرگسالان در آمریکا معتقدند ایمان آنها در گیرودار همه‌گیری قوی‌تر شده است.
حوادث دردناک به منزلهٔ بحرانِ معنا هستند و باعث می‌شوند انسان فرضیاتی را که دربارهٔ زندگی خود دارد (از جمله اعتقادات معنوی‌اش را) مورد تردید قرار دهد. مسلماً سال‌های 2020 و 2021 از چنین مواقعی بوده‌اند. همه‌گیری کووید 19 با به ارمغان آوردن انزوا، بیماری، وحشت و مرگ، منجر به ضربهٔ روحی و روانی شدیدی برای بسیاری از انسان‌ها شده است.
معمولاً انسان در مواجهه با بحران‌ها بعضی از فرضیاتی را که دربارهٔ دین دارد مورد سؤال قرار می‌دهد؛ از جمله این که خدا کیست، هدف از زندگی چیست و چرا اتّفاقات بد برای انسان‌های خوب رخ می‌دهد.
برای مثال بسیاری از مسیحیان بر این باورند که خداوند سراسر خوبی است و اتفاقات بد به منزلهٔ مجازات الهی هستند. لذا این دین‌باوران از خود می‌پرسند چه چیز باعث شد خشم خدا را برافروزیم که ما را به کووید 19 مبتلا ساخت؟
در عمل چنین اعتقادی باعث می‌شود انسان از این نحو مجازات شدن از جانب خداوند احساس شرمساری یا نومیدی کند یا احساس سردرگمی کند و در وجود و عملکرد خود به جستجوی اشکال یا گناه بگردد. نتیجتاً ایمان او بیشتر به منبع اضطراب یا ناهنجاری شناختی مبدّل می‌شود تا منبع آرامش!
در شرایط بحران معمولاً افراد دین‌باور به سمت دعا، تفکّر، اعمال عبادی و گفتگو با کارشناسان مذهبی روی می‌آورند. این موارد سازوکارهای مثبتی برای مقابله با بحران هستند و کمک می‌کنند انسان در بحران‌ها احساس کند راسخ و قوی است.
به مرور زمان این کارها به فرد کمک می‌کند تا باورهای اختیاری‌تر و آگاهانه‌تری در او شکل بگیرد؛ باورهایی که دلیل و مفهوم و اهمیت رنج در زندگی انسان در آنها لحاظ شده است. انسان خود را ملزم به حفظ این باورها می‌داند، چراکه در مواجهه با بحران معنادار هستند.
لذا کسی که معتقد است چون کووید 19 مبتلا شده، یعنی خداوند دارد او را مجازات می‌کند، شاید احساس خجالت و نومیدی او بدان خاطر است که به‌درستی درک نکرده چرا خدا با او این‌گونه تعامل کرده است. این احساسات منفی در موفقیت و بهبود او تأثیر منفی خواهد داشت. اما او باید باورهای خود را مورد بازنگری دوباره قرار دهد و دست از این تفکّر که خداوند خدایی مجازات‌گر است بردارد.
ممکن است بعضی‌ها با دیدن رنج‌ها و مشکلات بزرگ به تفکّرات الحادی و حتی اندیشهٔ تصادفی بودن خلقت متمایل شوند. اما رنج لزوماً به الحاد نمی‌انجامد.
پژوهش‌های انجام شده توسط کارشناسان حوزهٔ مشترک روان‌شناسی و دین نشان می‌دهد که رخدادهای دردناک لزوماً ایمان را از بین نمی‌برند. بلکه برعکس، این اتّفاقات حتّی می‌تواند ایمان انسان را تقویت کند، زیرا باورها و اعمال ایمانی می‌تواند به انسان کمک کند تا مفهوم اتّفاقات زندگی خود را بهتر درک کند.
لذا اعتقادات و رفتارهای معنوی موجود در ادیان مختلف غالباً می‌تواند موجب هرچه قوی‌تر شدن انسان در مواجهه با بحران‌ها شود.
مترجم: زهرا رحیمی
