معنویت علوی و دنیای امروز

نشست معرفی و بررسی کتاب «معنویت علوی و دنیای امروز» دوشنبه (۲۰اردیبهشت ماه ۱۴۰۰) با حضور حجت الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری گردآورنده کتاب، حسین قاضی‌خانی و رمضان محمدی به عنوان منتقد، به صورت مجازی در اسکای روم برگزار شد.
حمیدرضا مطهری در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره کتاب ارائه کرد و گفت: در سال 98 همزمان با 1440 هجری قمری دوستان در پژوهشکده تاریخ و سیره پیشنهادی را مطرح کردند مبنی بر اینکه کاری درباره امیرالمونین انجام شود. از سوی دیگر کتاب‌ها و مقالات فراوانی درباره حضرت امیر نوشته شده هر چند درباره ایشان و هیچ کدام از ائمه(ع) کتاب جامعی نداریم و خلاء جدی در این زمینه احساس می‌شود. بنابراین کارهای فراوانی انجام شده که ممکن است فکر کنیم نیاز به کار بیشتری نیست اما اساسا نیازمند کارهای جدی‌تر در این زمینه هستیم.

او ادامه داد: به هر حال پیشنهاد برگزاری همایشی درباره حضرت علی(ع) متناسب با مسائل روز جامعه داده شد. در همین راستا مباحثی چون معنویت، عدالت، حقوق انسانی و … مورد توجه قرار گرفت و بیش از 350 مقاله به دبیرخانه همایش رسید که تعداد زیادی از این مقالات مورد پذیرش قرار نگرفت و در مجموع مقالات پذیرفته شده در جهار حلد منتشر شد. همچنین دو فصلنامه برای انتشار مقالات با ما همکاری کردند.

او با اشاره به اینکه یکی از مهمترین محورها در زندگی امیرالمومنین بحث معنویت است و راهکارهایی که ایشان ارائه می‌کند می‌تواند ما را به الگوی مناسب رهنمون کند افزود: اما مقالاتی که در این همایش به دست ما رسید ممکن است همه محورها را در این زمینه بررسی نکرده باشد بنابراین تلاش ما این بوده که این نواقص را برطرف کنیم.

به گفته مطهری، ما غالبا به یک بعد از زندگی ائمه(ع) توجه کردیم و به سایر ابعاد توجهی نداشتیم به طور مثال درباره امام حسین(ع) تنها روی موضوع عاشورا متمرکز شدیم و نهایت به یک سال از زندگی ایشان توجه کردیم در حالیکه زندگی ایشان در سایر مقاطع زمانی هم بسیار مهم است. در زندگی امام رضا(ع) نیز تنها به مساله ولایتعهدی توجه شده است بنابراین اقدامات معصومان درباره رفع مسائل اجتماعی کمتر مورد توجه بوده است. اگر نگاه دقیق به سیره معصومان داشته باشیم می‌بینیم بعد سیره و تاریخ زندگانی آن ائمه نیازمند توجه بیشتر است.

او با اشاره به اینکه گاهی راحت طلبی پژوهشگران موجب می‌شود فقط روی ابعاد مشهور زندگی ائمه(ع) متمرکز شوند یادآور شد: بحث عدالت اجتماعی از نگاه امام علی(ع) بسیار مهم است اما کمتر به آن توجه شده است. پس همانگونه که بیان کردم پژوهش‌های ما درباره ائمه معصومین تک بعدی است و به ابعاد مختلف در سیره معصومان توجهی نشده بنابراین ما نمی‌توانیم برای زندگی پیامبر(ص) یا امام علی(ع) کتاب جامعی را معرفی کنیم.

مطهری در پایان گفت‌: در مقالاتی که در این کتاب آورده شده تلاش کردیم این مقالات برای عموم مخاطبان قابل استفاده باشد.

حسین قاضی خانی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه امروزه جذب جوانان به عرفان‌های حلقه نشان می‌دهد دنبال معنویت بودن نیاز جوامع است و باید به این موضوع توجه نشان داد گفت: امیر المومنین به عنوان یک انسان کامل می‌تواند سبک و سیره‌اش الگوی ما باشد و معنویت زندگی‌مان را تامین کند. دوره ایشان بسیار ویژه‌ است و ما در این دوره شاهد ظهور اشرافیت اسلامی هستیم. اما امام علی(ع) با توجه به سیره پیامبر رفتار می‌کنند و سیره خاص خودشان را دارند و با این افراد کنار نمی‌آیند و حکومت‌ ایشان با چالش مواجهه می‌شود و برای اینکه بتوانند به این افراد غلبه کنند با مشکلات مختلفی رو به رو می‌شوند. بنابراین برگزاری این همایش و ارائه این مقالات با توجه به حساسیت این دوره بسیار قابل تقدیر بود.

او افزود: هنوز آثاری که بتواند تمام جنبه‌های زندگی امیرالمومنین(ع) را برای ما مورد کاوش قرار دهد در اختیار نداریم و نیاز است جمع بندی از موجودی‌های خود داشته باشیم و تلاش کنیم چیزهایی را که داریم یک بار دیگر مورد خوانش قرار داده و آثار جدیدی خلق کنیم. مقالات ارائه شده در این کتاب از لحاظ محتوایی بسیار مهم است و ارزش و جایگاه پرداختن به این مساله نباید از دید مخاطبان مغفول بماند. در این کتاب 13 مقاله جمع‌آوری شده است. در کتاب تقسیم بندی خاصی انجام نشده اما می‌شد که به لحاظ محتوایی طبقه‌بندی موضوعی درباره مقالات انجام شود.

قاضی خانی گفت: همچنین به لحاظ ساختاری بهتر بود که به حجم استاندارد در ارائه مقالات توجه می‌شد. گاهی برخی مقالات به 40 صفحه می‌رسد که در حد یک کتابچه کوچک است. در برخی از مقالات نیز اساسا پیشینه تحقیق آورده نشده و جنبه نوآوری مقالات ذکر نشده است. به لحاظ محتوایی در برخی از مقالات، ارجاعات علمی زیادی دیده نمی‌شود و به صورت فردی و شخصی نظر داده شده است. در یکی از مقالات نیز دیده می‌شود که کل مقاله مقدمه است و شاید تنها چند صفحه کوچک به عنوان مقاله پرداخته است. بنابراین سطح علمی برخی مقالات با اینکه عالی است و ارجاعات و منابع مناسب و خوبی دارد ولی باز می‌بینیم که سطح برخی علمی مقالات برای ارائه در این همایش با رویکرد نوآورانه مناسب نیست.

او اضافه کرد: برخی مقالات نیز گویا گرفته شده از یک کتاب هستند اما در مقاله بیان نشده که مخاطب می‌تواند برای استفاده کامل به کتاب مراجعه کند. هدف این همایش معنویت علوی و دنیای امروز بوده و قصد این مقالات باید این باشد که با نقلی از تاریخ گذشته بتواند الگوی علمی برای جامعه ارائه کند اما وقتی مقالات را کنار هم می‌گذاریم این هدف تامین نمی‌شود، بنابراین بهتر بود جناب مطهری می‌آمدند و در بخشی مجزا با توجه به مقالات ارائه شده الگویی برای دنیای امروز مقاله‌ای مستقل ارائه می‌کردند.

قاضی خانی تاکید کرد: ما نباید در تاریخ گذشته بمانیم و باید معنویت علوی الگویی برای امروز ما داشته باشد. بنابراین بهتر بود در کتاب در قالب یک نتیجه گیری راهکارهایی در این زمینه ارائه می‌شد.

رمضان محمدی نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه در جامعه امروز قضاوت و اجحاف ایدئولوژیکی وجود دارد بدین معنی که برخی فکر می‌کنند معنویت با عقل و علم موافقت ندارد و در برخی از دوره‌ها دنیای اسلام را از توجه به علم و عقل بازداشته است توضیح داد: در حالی که این چنین نیست و علمای زیادی داشتیم که در کنار رشد معنویت خدمات ارزنده‌ای به علم و دانش دادند.

او افزود: توجه به معنویت به معنای کنار گذاشتن علم نیست، بلکه بدین معنا است که مسائل معنوی فراتر از مسائل مادی است بنابراین بی توجهی به معنویت به منزله مثله کردن حقایق است. در جامعه غربی می‌بینیم که چه آشفتگی وجود دارد. اما دین اسلام و مذهب تشیع و به ویژه معنویت علوی فراتر از معنویت مادی است. این معنویت همراه با عقلانیت است بنابراین این گونه از معنویت در یک کتاب نمی‌گنجد و این کتاب تلاش خودش را کرده اما کافی نیست.

این محقق دینی با تاکید بر اینکه معنویت در مذهب شیعه بیش از مذاهب دیگر است و حتی اگر به نحله‌های صوفی و عرفان‌های نوظهور نگاه کنیم متوجه این موضوع می‌شویم گفت: معنویت علوی رازآلودی ندارد و برای عموم مردم قابل استفاده و ترویج است بر خلاف تصوف و عرفان‌های نوظهور که رازآلود است. معنویت علوی به هیچ وجه رازآلود نیست و این ویژگی مثبت این نوع معنویت است. معنویت عمومی که در عصر پیامبر(ص) بوده و امام علی(ع) هم بر همین معنویت تاکید داشت برای عموم مردم لازم است.

محمدی با بیان اینکه گناه با معنویت اسلامی و علوی تقابل دارد و این معنویت علوی پیامدهای زیست محیطی، اجتماعی، فردی و … دارد گفت: معنویت علوی هیچ منافاتی با رفاه انسان‌ و بهره‌مندی آنها از منابع دنیوی ندارد.

به گفته او، متاسفانه ما هنوز در قدم‌های اول هستیم و چنین آثاری تنها مقدمه است. تمام ابعاد معنویت علوی در یک کتاب نمی‌گنجد و حلقه‌های مفقوده زیاد است. در این کتاب نگرش تاریخی کمتر دیده می‌شود و این مجموعه که کلید واژه آن معنویت علوی است نگرش تاریخی به سیره در آن ضعیف است و بیشتر به آرا پرداخته شده است. وقتی می‌گوییم علویت در دنیای امروز، باید بدانیم به نقش معنویت در بحران‌های اجتماعی، مسائیل سیاسی، سلامت خانواده‌ها و … توجه شود.

او گفت: امروز با وجود علم و مسائل مادی بسیاری از مشکلات انسان‌ها حل شده اما انسان‌ها آرامش روانی زیادی ندارند و خودکشی‌ها و اضطراب‌های زیاد است بنابراین این‌ها مسایلی است که خوب است دکتر مطهری به آن بپردازد.

محمدی با بیان اینکه در کتابی که درباره معنویت نوشته شده اما معنویت تعریف نشده و مرز عبادت و معنویت در آن مشخص نشده است گفت: همچنین معنویت درجات مختلفی دارد و در فرهنگ‌های مختلف معنویت به معنای مختلفی است که این‌ها باید مورد بررسی قرار گیرد. معنویت علوی با معنویت‌های دیگر متفاوت است و در برخی از فرهنگ‌ها احساس معنویت از طریق مواجهه با امر متعالی اعم از خیالی و واقعی حاصل می‌شود مانند تصوف یا مرتاض‌ها اما معنویت علوی با این‌ها متفاوت است.

او در پایان گفت: معنویت علوی نسخه تمام عیار معنویت نبوی و ناشی از یگانه پرستی و ارتباط با خداست. این معنویت همراه با انجام دستورات الهی است. در این معنویت عصاره آن بندگی خداست. بنابراین دو عنوان عبادت و معنویت باید در این کتاب مرزبندی می‌شد. مصادیق عبادت و معنویت نیز باید در کتاب ذکر و مشخص می‌شد.

منبع: ایبنا