اسلام سنتی و چالش احیای حقوق زنان| سیدعلی بطحایی

یکی از واقعیت‌های دنیای آینده – چه قبول کنیم و چه آن را نپذیرم- عرصه رقابت و توجه به حقوق زنان است. رصد تحولات جوامع انسانی نشان می‌دهد که کماکان مسئله حقوق زن به عنوان مهم‌ترین چالش انسان معاصر در دنیای امروز است. به عبارتی یکی از عناصر عصر جدید، نقش‌آفرینی و مسئولیت‌سپاری بیش از پیش به زنان است. در این راستا بانوان به صورت‌های متفاوت حقوق خود را پیگیری می‌کنند؛ در برخی جوامع عربی به‌ویژه مناطق مغرب عربی، حتی مبدل‌پوشی و تغییر تُن صدا برای تصاحب منصب خطبه‌خوانی نمازجمعه برای ایفای حقوق خود گزارش شده است. از آن سو برخی جوامع نیز مبدل‌پوشی برای رفتن به استادیوم ورزشی را پیگیری می‌کنند و جوامع سکولار غربی نیز با طرح ایده «برتری قانون و اخلاق زنانه» در اجتماع بر قانون واخلاق مردانه آن را راهکار احیای حقوق زنانه در جوامع می‌دانند و مجدانه آن را پیگیری می‌کنند.

خوب یا بد، زشت یا زیبای آن وقایع در اینجا مدنظر نیست و نگارنده در صدد شرح ما وقع رخدادهاست و نه قضاوت و جانبداری از آنها.

اخیراً یکی از منادیان اسلام سنتی در جهان اسلام کتابی با عنوان کتاب «الصبر علی الزوجات والحلم علیهن» منتشر کرده که حکایت از بی خیالی مؤلف به مختصات دنیای معاصر دارد والبته کاربران حساس فضای مجازی نیز سیر در عالم هپروت وی را، با تکه پرانی طنازانه پاسخ دادند تا شاید اعتمادبه نفس او در انتشار چنین موضوعاتی را به مَسلَخ بکشانند.

در چنین دنیایی و با چنین مختصاتی اخیراً کتابی از یکی از منادیان اسلام سنتی منتشر شد که درفضای مجازی جهان اسلام بازتاب‌های ضدونقیضی را در پی داشت. عنوان کتاب «الصبر علی الزوجات والحلم علیهن» کتابی از «یوسف ابجیک السُوسی» عالمی سنتی منش از کشور مغرب که حکایت از بی‌خیالی نویسنده به مختصات دنیای معاصر دارد و البته کاربران فضای مجازی نیز سیر وسلوک این نویسنده در عالم هپروت را با تکه‌پرانی طنازانه پاسخ دادند تا شاید اعتمادبه‌نفس کاذب او در انتشار چنین موضوعاتی بی‌ثمر را به مَسلَخ بکشانند.

از آن سو خبر بسیار مهم و کمتر توجه شده از تغییر فتوای آیت‌الله شیخ اسحاق فیاض که از شاخص‌ترین چهره‌های اسلام سنتی و برجسته‌ترین مقرر دروس فقه آیت‌الله‌العظمی خویی حکایت و گزارش دیگری از پوست‌اندازی جدید اسلام سنتی دارد. پیش‌تر نیز ایشان نقش زنان در تصدی تمام مناصب عالی سیاسی و دینی و حتی رهبری جامعه اسلامی را مشروع اعلام کرده بود و نمی‌توان گفت که این فتوای اخیر، تک فتوای ایشان در مسئله بانوان است. کتاب «الموقع المرئه فی النظام السیاسی الاسلامی» با همین دغدغه‌های ایشان نوشته شده است. به عبارتی می‌توان تصریح کرد که ایشان سلسله‌جنبان احیای حقوق زنان درجریان اسلام سنتی و البته در قامت و وردای بلندبالای مرجعیت دینی سنتی هستند. به هر حال می‌توان به صورت اجمالی احتمال زایشی جدید در اسلام سنتی را متوقع بود. البته ناگفته نمی‌ماند که جریانی که در قدوقواره های مرجعیت اسلام سنتی پای به جریان‌شناسی اسلامی می‌گذارد بسیار مولودی خوش‌یمن و دیرپا ولی پایدار و پربرگ‌وبار خواهد بود.

پیش‌تر نیز یکی از مراجع که منتسب به جریان نواندیشی دینی با اعتماد به خبر عمار ساباطی سن تکلیف دختران را سیزده سالگی اعلام کرده بود و صف‌شکن در این زمینه البته درجریان اسلام روشنفکر مذهبی شده بودند، اما تفاوت اینجاست که فتوای آیت‌الله فیاض که هیچ صبغه گرایش به اسلام سیاسی و حتی اسلام نواندیشی دینی ندارد، سیگنال‌های متفاوتی را از گفتمان درون اجتهاد اسلام سنتی ارسال می‌کند. چندی پیش نیز احمدالطیب- نماد اسلام سنتی در اهل سنت- فتوای مهم تصدی منصب قضاوت و مرجعیت دینی را داده بود که دکتر مهدی فرمانیان در کانال و سایت مسلمنا آن را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

به‌نظر می‌رسد اسلام سنتی با چهره‌ای متفاوت در حال شکل‌گیری است. جریانی که ضمن تمسک به اصالت‌های تاریخی، سعی می‌کند خود را با این فضای جدید درگیر کند و با عقبه‌های استوار تاریخی دینی خود، تعاملی هوشمندانه با مقتضیات جهان معاصر برقرار کند. هنوز خیلی زود است که بخواهیم این جریان را «نوسنتی» بدانیم و مؤلفه‌های تغییر جهت از اسلام سنتی به جریانی نوپدید پیگیری کنیم. باید صبر کرد و عملکرد کنش‌گران در این زمینه را رصد کرد و دید که آیا چالش مهم حقوق زنان به زایش جریان جدیدی در اسلام سنتی و در قامت فاخر مرجعیت دینی اسلام سنتی منتج می‌شود یا خیر؟ چنین باد!

* سیدعلی بطحایی (طلبه حوزه علمیه، دانش آموخته دکتری مذاهب کلامی، مدرس دانشگاه ادیان ومذاهب وجامعه المصطفی العالمیه)/ایمیل [email protected]