دولت آذربایجان بر سر دوراهی وهابیت و شیعه ایرانی

پس از فروپاشی شوروی سابق و قرار گرفتن کشورهای تازه استقلال یافته و مسلمان‌نشین آسیای مرکزی و قفقاز در یک خلأ فرهنگی و دینی، فرصت برای حضور فرهنگی و دینی کشورهای بزرگ منطقه فراهم شد. ازبکستان، قرقیزستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار چچن از مناطقی بودند که عربستان سعودی سرمایه‌گذاری بسیاری برای گسترش اندیشه‌های وهابیت در این مناطق نمود. شرایط جمهوری چچن قدری متفاوت بود. از یک سو این جمهوری از گذشته‌های دور همواره شاهد فعالیت‌های استقلال‌طلبانه و ظلم‌ستیزانه علمای مسلمان هم‌چون «شیخ شامل» در قرن نوزدهم بوده است.

از دیگر سو جمهوری چچن نتوانست به استقلال دست یابد و خود را هم‌چنان در سایه نظامی غیر مسلمان و اسلامی می‌دید. به همین دلیل تفکر وهابی که دارای رگه‌هایی از خشونت و به زعم خود جهادی داشت، به سرعت در این جمهوری گسترش یافت. نزدیکی این جمهوری به آذربایجان، و سرایت اندیشه گروه‌های تندرو چچنی به داغستان که هم‌مرز با آذربایجان به شمار می‌رود، از یک سو، و وجود اقلیت اهل‌سنت در آذربایجان باعث گسترش این اندیشه به صورت خزنده در آذربایجان شد.

امروزه وهابیت در آذربایجان سر برآورده و آشکارا به ستیزه‌جویی با نظام حاکم می‌پردازد، شهرهای مشفق‌آباد و سومقاییت از مراکز فعالیت‌های وهابیان به شمار می‌رود. هر از گاهی اخباری از تحرکات وهابیان این کشور به گوش می‌رسد.

جهادگران را به سوریه اعزام می‌کند و کم‌کم بعضی مساجد شیعی را از آن خود کرده و رسماً اعلام موجودیت می‌کنند. گه‌گاه نیز با یکدیگر به درگیری می‌پردازند. مانند درگیری مسلحانه سلفی‌ها و گروه خوارج که چندی پیش در خلال نشستی از سوی سلفی‌ها درباره اعزام نیرو به سوریه رخ داد. در این درگیری که البته از سوی رسانه‌های این جمهوری به شدت سانسور شد، پنج نفر از این افراد مسلح توسط پلیس دستگیر شدند.

هم‌اکنون شهر سومقاییت آذربایجان تبدیل به مقر مخالفان دولت از سلفی‌ها و خوارج و حتی مخالفانی از داغستان و چچن شده است.

حیدر علیوف رهبر فقید آذربایجان بسیار پیش از این‌ها متوجه این خبر شده بود و فعالیت سلفی‌ها را تهدیدی علیه امنیت ملی کشور دانسته بود.

دسته‌ای دیگر از مخالفان حکومت علیوف، اسلام‌گرایان شیعه هستند که گرچه هیچ‌گاه دست به سلاح نبرده‌اند اما با فعالیت‌های سیاسی و حزبی و تشکیلاتی سعی در ایجاد جامعه‌ای اسلامی در این جمهوری با اکثریت شیعه دارند. «حزب اسلامی» در همین راستا تأسیس شده است. اما از سران آن مدتی است دستگیر به زندان افتاده‌اند. حکومت علیوف مدعی است این افراد در ایران آموزش می‌بینند و برای تأسیس نظامی مشابه به نظام جمهوری اسلامی در ایران، به آذربایجان بازمی‌گردند. در حقیقت علیوف اینان را پیاده‌نظام‌های جمهوری اسلامی در کشور خود می‌داند. روستای نارداران مرکز این اندیشه و گرایش سیاسی است. اسلام‌گرایان به شدت در مضیقه و فشار هستند و دولت می‌کوشد با تقویت کمیته دولتی تشکل‌های دینی و سامان‌دهی فعالیت‌های دینی همه فرقه‌ها و مذاهب دینی، به نحوی هم کنترل گروه‌های تندرو و خطرناک علیه حاکمیت را به دست بگیرد و هم سیاستی مشابه آن‌چه چندین دهه در ترکیه به عنوان لائیسم بر سر کار بوده در پیش بگیرد.

حکومت آذربایجان نه سایه طرفداران جمهوری اسلامی را بر سر خود برمی‌تابد و نه تحرکات و اقدامات مسلحانه و تکفیری سلفی‌ها و وهابی‌ها را قابل تحمل می‌داند. از یک سو نگران افزایش یافتن دامنه تفکر خشونت‌طلب و تندرو وهابی و سلفی و بروز ناامنی در کشور است و از سوی دیگر نگران نفوذ اندیشه‌های اسلام شیعی و انقلابی از ایران و تبدیل این جمهوری به ایرانی دیگر است.

حاکمیت آذربایجان نه می‌تواند با فراهم کردن فضای مناسب برای فعالیت‌های سیاسی و مذهبی شیعیان راه را بر نفوذ تفکر وهابیت ببندد و نه می‌تواند با رها کردن زمام وهابیت تکفیری آنان را در برابر گسترش اندیشه‌های شیعی متمایل به تشیع رایج در ایران قرار دهد. به هر حال آن‌چه خطرناک‌تر به نظر می‌رسد، گسترش رو به فزونی وهابیت و فعالیت‌های تکفیری و مسلحانه در این کشور است. این در حالی است که هنوز بیست درصد از خاک این کشور شیعی در اشغال ارمنستان است.
وهابیت تکفیری سال‌ها است که در برخی کشورهای خاورمیانه ریشه‌ دوانده و این روند هم‌چنان ادامه دارد. افغانستان و پاکستان از پایگاه‌های سنتی این تفکر به شمار می‌روند. عراق و عربستان هم اکنون تبدیل به جولانگاه تکفیری‌ها شده‌اند.