پیوند عمیق آب و نیایش
به باور یکی از اعضای انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی، بین جشن تیرگان، آیین‌های باران خواهی، نماز باران، آب طلبان، آب ریزان و آب‌پاشان، پیوندی برقرار است و ریشۀ همۀ آن‌ها به شکرگزاری از ایزد و پناه بردن به او، از شر بلای بزرگ خشکسالی بازمی‌گردد.
عباس قنبری عدیوی می‌گوید: در گاه‌شمار ایرانی، سیزدهمین روز هر ماه تیر یا تیشتر نام داشته و چون یکی شدن نام ماه و روز در طول سال، بهانۀ برگزاری جشن‌هایی برای پیشینیان ما بوده؛ روز تیر از ماه تیر را موعد برگزاری جشن تیرگان می‌دانسته‌اند.
او ادامه می‌دهد: تیر یا تیشتر در فرهنگ ایرانی نماد ایزد یا فرشتۀ باران است و از آنجا که دیو و دشمن ایران، خشکسالی تعریف‌شده، آب و باران به دلیل رابطۀ مستقیمی که با حیات و زایندگی دارند در این فرهنگ، عنصری مقدس به شمار می‌روند.
این مدرس دانشگاه، با اشاره به‌وفور ضرب‌المثل‌های مرتبط با آب، معماری وابسته به آب (آب‌انبار، یخچال و …) شیوۀ استخراج آب از زمین (قنات، کاریز) و هم‌چنین آیین‌های پیوسته با این عنصر در ایران (تیرگان، آب‌پاشان و…)، ضرورت پرداختن به اهمیت آب در فرهنگ‌عامه را یادآور می‌شود.
قنبری عدیوی، دربارۀ یکی از آیین‌های وابسته به آب که به مناسبت جشن تیرگان اجرا می‌شده، توضیح می‌دهد: در گذشته، آیین‌های مربوط به جشن تیرگان از شش روز قبل شروع می‌شده و در یکی از آیین‌ها، وقتی چاه یا قنات و چشمه‌ای خشک می‌شود، دختر دوشیزه‌ای را به عقد چاه درمی‌آورند و بر این باورند که با این کار چاه، از خشکی نجات پیدا می‌کند. هنوز هم این آیین در برخی سرچشمه‌ها اجرا می‌شود.
عضو انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی می‌گوید: وجود بناهایی با کارکرد مذهبی در کنار چاه‌ها و رودخانه‌ها، هم‌چنین شیرهای سنگی، بیانگر پیوند عمیق آب و نیایش در فرهنگ ایرانی است و حتی در آیین‌های پس از میترا نیز، ضرورت شست‌وشوی اعضای بدن با آب، پیش از نیایش دیده می‌شود.
او تصریح می‌کند: در حوزۀ فرهنگ مطالعات ایران‌شناسی، بر افزایش توجه ایرانیان به هویت فرهنگی و تقویت انسجام جامعه از این رهگذر تأکید می‌شود و جا دارد یادآور شوم که چون به روایتی در روز سیزدهم تیرماه آرش کمانگیر تیر خود را برای تعیین مرز ایران و توران پرتاب کرده، پرداختن به جشن تیرگان فرصتی برای تقویت حس وطن‌دوستی نیز هست.
قنبری عدیوی، با بیان یکی از آیین‌های زنانۀ مربوط به جشن تیرگان توضیح می‌دهد: در برخی مناطق ایران در این روز، دختر دوشیزه‌ای را با یک کوزه سر چشمه می‌فرستادند و بعد، هر کس هر چه داشت درون این کوزه می‌ریخت. در مرحلۀ بعد، افراد پای یک درخت جمع می‌شدند، شعر «غم بره شادی بیاد، محنت بره روزی بیاد، خوشۀ مروارید بیاد، باد بیاد بارون بیاد» را می‌خواندند. آن‌ها یکی‌یکی اشیای داخل کوزه را بیرون می‌آوردند و به‌این‌ترتیب، هر کس پاسخ نیت خود را می‌گرفت.
به باور عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، بین آیین‌های تیرگان، باران خواهی، نماز باران، آب طلبان، آب ریزان و آب‌پاشان پیوندی برقرار است و ریشۀ همۀ آن‌ها به شکرگزاری از ایزد و پناه بردن به او از شر بلای بزرگ خشکسالی باز می‌گردد.
او خاطر نشان می‌کند که اسطوره‌ها، ریشه در باورهای مذهبی دارند و وقتی در جشن تیرگان، صحبت از رویارویی دیو خشکسالی با باران می‌شود، می‌توان از آن رویارویی جلوه‌های منفی انسانی با جلوه‌های مثبت را نیز برداشت کرد؛ چنان که کوروش، از خدا می‌خواهد ایران را از دروغ و خشکسالی محافظت کند و در این جمله، به بزرگ‌ترین خطرهای درونی و بیرونی‌ای که ایران را تهدید می‌کند اشاره شده است.
عضو انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی، در ادامه، دربارۀ ارتباط جشن تیرگان با قلم می‌گوید: جشن تیرگان ۱۳ تیرماه و روز قلم ۱۴ تیرماه است. از قدیم نیز جشن تیرگان جشن تقدیر از قلم بوده چرا که همان‌طور که وفور آب و باران، خشکسالی را ریشه‌کن می‌کند، قلم نیز، خشکسالی اندیشه و دیو جهالت را از بین می‌برد.
منبع: ایسنا
