تلاش داعش برای برپاکردن خلافت در آفریقا

در حالی که در روزهای اخیر، سقوط چند شهر در افغانستان به دست طالبان توجهات را به سوی خاورمیانه جلب کرده است، در نقطه دیگری از جهان گروه‌های تروریستی وابسته به داعش و القاعده در آفریقا به تاخت و تاز خود ادامه می‌دهند.

دامنه فعالیت داعش و به طور کلی تروریست‌هایی با طرز فکر نزدیک به داعش مانند بوکوحرام نزدیک به یک دهه است که در آفریقا گسترش پیدا کرده و به دلیل مسائلی مانند فقر و فساد‌ در دولت‌های آفریقا گرایش به این گرو‌ه‌های افراطی به سرعت در حال رشد است. به عبارت دیگر، هر دو گروه داعش و القاعده با شکست در خاورمیانه در تصمیمی استراتژیک، آفریقا را به اولویت خود تبدیل کرده‌اند.

این تحولات در آفریقا باعث شد که در هفتم تیرماه، رم میزبان نشستی با هدف بررسی موضوع رشد نفوذ داعش در قاره آفریقا باشد. این نشان می‌دهد که کشورهای غربی نگرانی زیادی از تبدیل شدن منطقه استراتژیکی مانند غرب آفریقا و منطقه موسوم به ساحل به قلمرو تازه داعش دارند.

با وجود اینکه داعش تقریبا تمامی قلمروی خود در عراق و سوریه از دست داده اما در عوض در بخشی از آفریقا ـ موسوم به ساحل (منطقه غرب آفریقا) ـ فعالیت خود را افزایش داده است. منطقه‌ای که داعش و سایر گروه‌های دیگر مانند بوکوحرام در آن فعال هستند گستره وسیعی را از شمال سنگال، جنوب موریتانی، مرکز مالی، جنوب الجزایر و نیجر، مرکز چاد، جنوب سودان، شمال سودان جنوبی و اریتره را در بر می‌گیرد.

از طرف دیگر منطقه ساحل، همواره منطقه‌ای کلیدی برای عبور تعداد زیادی از مهاجرانی است که می‌خواهند خود را به اروپا برسانند. این منطقه همچنین مسیر ترانزیت مواد مخدر، تجارت اسلحه و مسیر عبور افراطیان وابسته به گروه‌هایی مانند داعش است.

شکست داعش از خلافت سرزمینی این گروه در عراق و سوریه را به جاه‌طلبی این گروه برای ایجاد خلافت جهانی خاتمه نداد و تنها موقعیت جغرافیایی آن را عوض کرد. گروه‌های تروریستی افراطی دیگر در آفریقا مانند بوکوحرام در نیجریه و الشباب در سومالی به نوعی خود را زیر چتر داعش قرار دادند تا بتوانند از نام این گروه استفاده کنند.

به دنبال شکست داعش و از دست دادن سرزمین‌های خود در سوریه و عراق، رهبری داعش تلاش کرد خلافت جدیدی را در جاهای دیگر ایجاد کند. لیبی به دلیل جنگ داخلی پس از سرنگونی رژیم قذافی، یک چشم‌انداز مهم محسوب می‌شد. میادین نفتی لیبی، عدم اقتدار دولت مرکزی و نزدیکی به اروپا، لیبی را به هدفی مناسب برای داعش تبدیل کرد.

طی سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹‌، گزارش‌های زیادی وجود داشت که البغدادی پیش از شکست در عراق و سوریه، پایگاه عملیاتی خود را به لیبی منتقل کرده بود. ادعاهایی هم وجود داشت که البغدادی در آنجا دیده شده است. اما همه این گزارش‌ها نادرست بودند. داعش در لیبی علی‌رغم موفقیت اولیه، از جمله تصرف شهر سرت لیبی، عمر کوتاهی داشت و داعش نتوانست در این کشور موفقیت چندانی کسب کند.

داعش سعی کرد خود را در افغانستان و یمن فعال کند. این گروه در فیلیپین از شورشیان ابوسیاف که چهار دهه در آنجا فعال بود، حمایت کرد. ابوسیاف بزرگترین گروه از حدود دوازده گروه افراطی در فیلیپین است. در افغانستان و یمن، داعش با وجود فعالیت گسترده نتوانست موقعیت خود را برجسته کند. در فیلیپین، با وجود موفقیت اولیه، به سرعت توسط نیروهای نظامی فیلیپین درهم شکسته شد.

اما وضعیت در غرب آفریقا به طور کامل متفاوت بود. پیش‌تر گروه بوکوحرام در نیجریه و سایر کشورهای این منطقه موفقیت‌هایی را به دست آورده‌اند. با وجود اینکه بعد از کشته شدن البغدادی، الشباب و بوکوحرام استقلال خود را از داعش مجدداً اعلام کردند و اکنون نسبتاً مستقل عمل می‌کنند، اما داعش توانسته جای خود را در خلافت‌های مورد ادعای خود در آفریقا حفظ کند.

در کشورهای جنوب صحرای آفریقا، داعش اکنون از طریق دو گروه اصلی فعالیت می‌کند. غرب آفریقای غربی که شامل نیجریه، نیجر، چاد، کامرون، بورکینافاسو و مالی می‌شود و آفریقای مرکزی که جمهوری دموکراتیک کنگو و موزامبیک را تحت پوشش خود گرفته است. جماعت «نصرهالاسلام والمسلمین»، یک گروه وابسته به القاعده، در همان منطقه آفریقای مرکزی با عنوان داعش فعالیت می‌کند.

داعش به دنبال خلافت دوم خود در آفریقا است

گروه سینای داعش بیشترین فعالیت را در بین گروه‌های مرتبط با داعش با محوریت آفریقا داشته است. جدا از برخی حملات پراکنده در دره نیل مصر و سواحل دریای سرخ، داعش در خارج از منطقه صحرای سینا به صورت پایدار عمل نکرده که علت این امر قدرت نظامی و اطلاعاتی مصر و رژیم صهیونیستی بوده است.

با این وجود، در غرب و مرکز آفریقا، گروه‌های وابسته به داعش با دولت‌های مرکزی ضعیفی روبه‌رو هستند. به غیر از نیجریه، این کشورها دارای نظامیانی فاقد تجربه و با آموزش ضعیف هستند. از طرف دیگر هم این نظامیان با کمبود امکانات و تجهیزات نظامی و پشتیبانی رو به رو هستند و بیشتر اوقات درگیر منازعات سیاسی سیاستمداران کشورهای خود می‌شوند.

مرکز اصلی فعالیت داعش در منطقه ساحل سه کشور چاد، نیجریه و نیجر است. طی دو سال گذشته، تروریست‌های داعش بیش از ۱۰ پایگاه نظامی در آن منطقه را تحت کنترل خود درآورده‌اند. بعضی از این پایگاه‌ها چیزی فراتر از پاسگاه‌های کم‌دفاع نبودند، اما برخی دیگر قابل توجه‌تر بوده و گنجینه‌ای از سلاح و مهمات را برای داعش به همراه داشتند.

این امر بیانگر تلاش این گروه برای راه‌اندازی مجدد خلافت به اصطلاح اسلامی مورد نظر داعش این بار در آفریقا است. اگر به ادعای داعش، خلافت جدیدی ظهور کند، به احتمال زیاد در آفریقای مرکزی، جایی بین مالی تا چاد ایجاد خواهد شد. فرانسه به دلیل روابط نزدیک با دولت‌های این منطقه که حاصل سال‌ها استعمار این کشور در این مناطق است و آمریکا که تلاش دارد جلوی نفوذ اقتصادی چین را در آفریقا بگیرد، مهمترین نیروهای خارجی برای مبارزه با داعش در آفریقا هستند.

با این همه تجربه عراق و سوریه نشان داده که جلوگیری از گسترش و نفوذ تروریسم داعش و چه گروه‌های دیگر مستلزم عزم بین‌المللی گسترده و با حضور تمام دولت‌هایی است که منافعی در آفریقا دارند.

از سوی دیگر مهمترین عامل در جذب افراد به سوی گروه‌های افراطی در آفریقا نه هم‌عقیده بودن با تفکرات افراطی بلکه مسائل اقتصادی و فقر است. به عبارت دیگر تا زمانی که فقرزدایی، مبارزه با بی‌سوادی و فقر فرهنگی در آفریقا صورت نگیرد این قاره همچنان با تروریسم و افراطی‌گری درگیر خواهد بود، چه افراط‌گری اسلامی داعش باشد، چه افراط‌گری مسیحی ارتش مقاومت پروردگار در اوگاندا و چه درگیری‌های قومی در روآندا.

گزارش از محمدحسن گودرزی
منبع: ایکنا