هجوم پناهجویان افغانستانی به مرزهای شرقی ترکیه

زن افغان به همراه پنج فرزندش زیر سایه‌بانی در نزدیکی یک ایستگاه اتوبوس در تاتوان که شهری در ساحل دریاچه وان در شرق ترکیه است، نشسته‌ است. آنها برای اینکه به این نقطه برسند سفری 25روزه را از افغانستان پشت سر گذاشته‌اند. زن افغان در انتظار قاچاقچیان انسان است. کسانی که از پیش به آنها پول پرداخت کرده تا او و فرزندانش را به استانبول ببرند. خسته است و چندین روز است حمام نرفته. فرزندان‌کوچکش در زمین خاکی بازی می‌کنند و می‌خندند. پسر کوچک‌تر مدام از مادرش می‌خواهد کولش کند. دو روز از موعد مقرر رسیدن قاچاقچی گذشته و او نیامده است. زن می‌گوید: «شوهرم در جنگ با طالبان در غزنی کشته شد. در حال حاضر هم جنگ سختی در آنجا در جریان است. ما از مسیرهای کوهستانی به سمت ایران حرکت کردیم و سربازان ترکیه در مرز جلوی ما را گرفتند اما در نهایت به ما اجازه دادند برویم. روزها راه رفتیم. بچه‌هایم دارند مریض می‌شوند. شرایط خیلی سخت است».

پس از خروج نیروهای امریکایی و ناتو آشوب به سرعت سراسر افغانستان را فرا گرفته است. طالبان ادعا می‌کند 85 درصد افغانستان را در کنترل خود دارند و این مساله ترس از بروز یک جنگ داخلی جدید در افغانستان را بیشتر کرده است. اگرچه هنوز خیلی زود است که بگوییم پیشروی طالبان موجی از پناهجویان را به راه خواهد انداخت اما گزارش‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که از ژانویه سال جاری 270 هزارنفر از شهروندان افغان از خانه‌های‌شان گریخته و در داخل خاک افغانستان آواره شده‌اند. بنابراین آمار افغان‌های بی‌خانمان به 3 و نیم میلیون نفر رسیده است. البته به نظر می‌رسد برخی از افغان‌ها تلاش برای خروج از کشور را آغاز کرده‌اند. خانواده‌ای 16‌نفره اهل هرات که بعد از کشته شدن خویشان‌شان توسط طالبان از افغانستان گریخته بودند به مدت 3 هفته در فرودگاه استانبول گرفتار شده بودند و د‌ر نهایت به کمپ پناهجویان منتقل شدند. یکی از خویشان‌شان که در امریکا است نتوانسته بود با آنها تماس برقرار کند چراکه تلفن منزل‌شان توسط طالبان مصادره شده بود. هنوز هم مشخص نیست که درخواست این خانواده پرجمعیت برای دریافت حمایت‌های بین‌المللی مورد پذیرش قرار بگیرد. هزاران افغان دیگر به سمت مرزهای ایران در حرکت هستند تا از آنجا به ترکیه بروند. خبرنگار گاردین حدود هزار و 900 تبعه افغان را مشاهده کرده که در حال عبور از مرز بودند. بیشتر آنها زن بودند و به سمت استان وان ترکیه در حرکت بودند. به سمت چراغ‌های روشن روستای یوکارتولگاری که در 800 متری مرز واقع شده در حرکت بودند. آنها که پولی در اختیار دارند مسیرشان را به سمت مرزهای اروپا ادامه می‌دهند. دیگران از جمله زنی که از غزنی فرار کرده بود مجبورند در وان منتظر بمانند تا بلکه بتوانند در یکی از شهرهای ترکیه کاری برای خود دست و پا کنند. محمود کاچان، وکیلی که در وان ساکن است و در امور مهاجران و پناهجویان فعالیت می‌کند به گاردین می‌گوید: «تعداد افرادی که از ایران به سمت وان حرکت می‌کنند در هر تابستان افزایش می‌یابد. در بیشتر اوقات افغان‌هایی که بدون برخورداری از اسناد اقامتی در پاکستان و ایران اقامت داشتند به سمت مرز حرکت می‌کنند اما حالا به دلیل خروج نیروهای امریکایی از افغانستان تعداد کسانی که از مرز می‌‌گذرند بسیار بیشتر شده است. افغان‌ها در اینجا در برزخ روزگار می‌گذرانند و حتی از حقوق اولیه نیز برخوردار نیستند. از سال 2013 سازمان ملل نیز روند پذیرش مهاجران افغان از ترکیه را متوقف کرده است مگر اینکه کسی واقعا در شرایط بسیار بدی قرار داشته باشد که بتواند پذیرش پناهندگی سازمان ملل را دریافت کند».
ترکیه در حال حاضر بیشترین تعداد پناهجویان را در میان کشورهای جهان در خود دارد و حدود 4 میلیون پناهجو در این کشور زندگی می‌کنند. اکثر این پناهجویان اهل سوریه هستند که تعدادشان به 3میلیون و 700 هزار نفر می‌رسد. افغان‌ها نیز در رده دوم قرار دارند. در سال 2020، تعداد 23 هزار پناهجوی افغان در ترکیه درخواست پناهنده داده‌اند. اوایل همین هفته، سخنگوی وزارت کشور ترکیه سعی کرد موج جدید ورود پناهجویان را به شکلی انکار کند. او گفت: «تصاویر و ویدیوهای پخش شده از صف‌های طولانی پناهجویان در 700 متری مرزهای ترکیه به این معنا نیست که آنها توانسته‌اند وارد خاک ترکیه شوند.»
احداث دیوارهای امنیتی، برج‌های مراقبت، نورافکن‌های بزرگ و حسگر‌های بی‌سیم در امتداد مرزهای ترکیه با عراق و ایران تا 90 درصد پیشرفت داشته است. وزیر کشور ترکیه می‌گوید: «وقتی این پروژه تکمیل شود، تروریسم، عبور غیرقانونی از مرز، قاچاق و جرایم فرامرزی متوقف خواهد شد». این سفر به مانند بسیاری دیگر از سفرهای مهاجرت به‌شدت خطرناک است. علاوه بر نیروهای مرزی و تهدید تعرض جنسی به زنان پناهجو از سوی قاچاقچیان و دیگر پناهجویان، حمل و‌نقل پناهجویان به تعداد بسیار زیاد در وسایل حمل و نقل موجب مرگ، یا غرق شدن بسیاری از آنها شده است. دست کم 12 نفر در هفته گذشته در تصادف مینی‌بوس‌ حامل پناهجویان در بزرگراهی در ترکیه کشته شده‌اند. ماه گذشته نیز 60 نفر از پناهجویان که سوار بر قایقی ناامن در دریاچه وان بودند غرق شدند.
در بزرگراه شهر تا وان که به موازات ساحل دریاچه بزرگ نمک احداث شده، گروهی چهار نفره از جوانان افغان به همراه یک پاکستانی در کنار اتوبان برای رفع خستگی توفق کردند. آنها اندک نانی که داشتند را بین هم تقسیم کرده و با گوجه و کمی حلوا سعی کردند شکم‌های‌شان را سیر کنند. چهره‌هاشان به سبب روزها پیاده‌روی زیر آفتاب سوزان، سوخته بود. یکی از آنها در گفت‌وگو با خبرنگار گاردین گفت: «طالبان سعی کرد مرا به خدمت بگیرد. اما ما نمی‌‌توانستیم بمانیم. تنها چیزی که می‌خواهیم این است که جایی زندگی کنیم که از جنگ خبری نباشد».

مترجم: آرمین منتظری
منبع: گاردین