حرکه النهضه تونس، جنبشی در برزخ  میان اسلام سیاسی و اسلام سکولار(اسلام بین الاسلامین)

یکم. جنبش النهضه از سال 1981میلادی به عنوان یک جنبش اسلام گرای سیاسی و تحت تأثیر معنوی و فکری اخوان المسلمین مصر و انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت. راشدالغنوشی رهبر این جنبش کتاب «حرکه الإمام الخمینی (قده) و تجدید حیاه الإسلام» را در راستای این همسویی نوشت. الغنوشی در بدو امر دیدی بسیار مثبت به انقلاب اسلامی داشت، ولی در اثر بی دقتی برخی جریانات اسلامگرای وطنی و صف آرایی های جدید جهان اسلام و پاره ای عوامل بین المللی دیگر؛  هم افق با اخوان المسلمین، سیری نزولی نسبت به همگرایی با انقلاب ایران را طی کرد؛ تا جایی که حتی امروزه مواضع ضدونقیضی از اونسبت به انقلاب و حتی شیعه به گوش می رسد.

دوم. نسیم بهار عربی با تحرکات این نهضت در جهان اسلام آغاز شد. درحقیقت این النهضه تونس بود که عاملی شد تا اخوان السلمین حزب «آزادی وعدالت» را تاسیس کند؛ و ازکنج عزلت خارج شود و با حضوری فعال در فضای جدید سیاسی، به نسخه مصری حزب «عدالت وتوسعه» ترکیه در جهان اسلام تبدیل شود. پنهان نیست که جرئت بخش به اخوان برای حضور فعال در جریانات سیاسی مصر  بر تارک النهضه تونس خورده است.

سه.  این حزب سی سال و در دوران دیکتاتوری زین العابدین بن علی با چراغ خاموش فعالیت خود را ادامه می داد. پس از سقوط نظام دیکتاتوری این حزب قانونی شد و با تغییر ماهیت از حزب اسلام گرا به حزبی سکولار و وطن محور تغییر جهت داد.

درسالهای 2011تا 2021میلادی حرکه النهضه کوشید تا از سبک وسیاق اخوان المسلمین جدا شود و تجربیات متفاوتی را در عرصه مبارزه و سیاست در پیش گیرد. مشکل عمده جنبش النهضه در این دگردیسی، سردرگمی در دوراهی انتخاب اسلام سیاسی و اسلام سکولار بود.

دستاوردهای خیره کننده ای که رهبران  فعلی النهضه در ارکان سیاسی بدست آورده بودند از یکسو و نگرانی های غیر قابل اغماض بخاطر از دست رفتن جایگاه این حزب در میان اسلام گرایان سنتی ؛ شرایط پیچیده ای را پیش روی رهبران این حزب قرار داده است.

دگردیسی و تغییر گفتمان اسلامی وسنتی النهضه به حزبی وطن محور و سکولارماب مسیر آینده این حزب را با چالش مواجه کرده است و نکته ای است که نمی توان چشم بر آن بست. بیانیه اخیرجوانان حزب النهضه با عنوان«اصلاح مسیر- تصحیح روند» ناظر به همین تذبذب النهضه است. با این شرایط شاید بتوان گفت النهضه در بهترین شرایط بتواند جایگاهی شبیه حزب عدالت و توسعه ترکیه را در سپهر آینده تونس ایفا کند.

چهارم. نکته ای که دگرگونی  النهضه از اسلام گرایی تا حزبی سکولار را کمی بهتر روشن می کند جایگاه خاص تونس وساختار فکری هموطنان ابن خلدون و جامعه روشنفکری آنجاست. پنهان نیست که نخبگان تونسی نه تنها تحت تاثیر غرب هستند؛ بلکه به نوعی هم راستا با غرب و بویژه جامعه روشنفکری پاریس،  ساز فکری – فرهنگی خود را کوک می کنند.

در میان کشورهای شمال آفریقا و در اصطلاح جغرافیایی  کشورهای مغرب عربی ؛  تونس بیشترین تأثیرفکری را از غرب و بویژه روشنفکری فرانسه گرفته است.چنانچه خیابان مشهور و اصلی تونس(شارع حبیب بورقیبه) از نظر معماری شبیه ترین خیابان دنیا  به خیابان شانزه لیزه پاریس است. بی راه نیست که بگوییم حیات خلوت روشنفکران فرانسوی، آمدوشد در محیط های روشنفکری تونس است. این مجالست روشنفکران دو کشور،  تاثیر فراوانی در جامعه نخبگانی تونس و سبک زدگی مردم تونس را در پی داردکه نباید در تحلیل تغییر رویکرد حرکه النهضه ازآن غافل شد.

حساسیت فعالیت حزب النهضه و دفاع از سلطه وزن اسلام گرایی بر سکولاریسم النهضه، در این محیط فرهنگی نهفته است وبدون لحاظ چنین دورنمایی از جامعه تونس صحیح نیست که النهضه را در آغوش سکولاریسم تحلیل کنیم. سیاست اسلام گرایی الغنوشی، دوران الامر بین الامرین است. او قایل به اسلام بین الاسلامین است و درنوسان میان اسلام سکولار و اسلام سیاسی است.النهضه سعی میکند با غلبه جریان اسلامگرایی سیاسی، خود را در این برزخ تنظیم کند.

به عبارتی به جرئت می توان گفت الغنوشی یک اسلام گرای واقعی است؛ اما در خیابان شانزه لیزه تونس و در تعامل با نخبگانی غرب باخته ودر فشار میان جوانانی اسلامگرای سرسخت و غرب ستیز!!!

* سیدعلی بطحائی (طلبه حوزه علمیه، دانش آموخته دکتری مذاهب کلامی، مدرس دانشگاه ادیان ومذاهب وجامعه المصطفی العالمیه)/ایمیل [email protected]